Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 21 maja 2002 r.
III RN 81/01
Pojęcie normatywne "siedziba urzędu celnego" (art. 284 § 3 ustawy z
dnia 9 stycznia 1997 r. Kodeks celny, Dz.U. Nr 23, poz. 117 ze zm.) nie może być
utożsamiane z określonym adresem, pod którym w danej miejscowości urzę-
duje organ urzędu celnego.
Przewodniczący SSN Andrzej Wasilewski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Józef Iwulski, Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 21 maja 2002 r. sprawy
ze skargi „P.” Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. na decyzję Prezesa
Głównego Urzędu Ceł w W. z dnia 26 listopada 1999 r. [...] w przedmiocie wymiaru
opłaty manipulacyjnej dodatkowej, na skutek rewizji nadzwyczajnej Pierwszego Pre-
zesa Sądu Najwyższego [...] od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w War-
szawie z dnia 20 września 2000 r. [...]
o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną.
U z a s a d n i e n i e
Dyrektor Urzędu Celnego w W. decyzją z dnia 22 czerwca 1998 r., wydaną na
podstawie art. 233 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa
(Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.) w związku z art. 262 oraz art. 275 § 3 pkt 1 i § 4 pkt
5 ustawy z dnia 9 stycznia 1997 r. - Kodeks celny (Dz.U. Nr 23, poz. 117 ze zm.), a
także § 6 pkt 1 lit. h - lit. i oraz § 7 pkt 7 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 14
listopada 1997 r. w sprawie opłat pobieranych przez organy celne (Dz.U. Nr 139,
poz. 937 ze zm.), wymierzył Spółce z o. o. - Agencja Celna „P.” tzw. opłatę manipu-
lacyjną i tzw. opłatę manipulacyjną dodatkową za wykonanie poza siedzibą urzędu
celnego czynności służbowych polegających na założeniu i kontroli ośmiu zamknięć
celnych oraz za wykonywanie tych czynności służbowych przez pięciu funkcjonariu-
szy Urzędu Celnego w W. W uzasadnieniu decyzji organ ten stwierdził, że w miejscu
2
uznanym - Agencji Celnej „P.” na wniosek Spółki wykonywane były czynności służ-
bowe przez funkcjonariuszy celnych, co stanowiło podstawę do wymierzenia tzw.
opłaty manipulacyjnej dodatkowej. W odwołaniu od powyższej decyzji, Spółka zarzu-
ciła naruszenie art. 275 § 4 pkt 5 Kodeksu celnego oraz § 8 zarządzenia Prezesa
Głównego Urzędu Ceł z dnia 8 października 1997 r. w sprawie warunków, jakie musi
spełniać miejsce wyznaczone lub uznane przez organ celny oraz warunków, w któ-
rych czynności przewidziane przepisami prawa celnego mogą być dokonywane w
tym miejscu. Zdaniem Spółki, siedziba Agencji Celnej „P.” w W. spełnia wymagania
tzw. miejsca uznanego i dlatego czynności kontroli celnej wykonywane przez funk-
cjonariuszy celnych w tym miejscu nie były czynnościami podejmowanymi na wnio-
sek Spółki poza siedzibą lub czasem pracy urzędu celnego, a w konsekwencji brak
było w danym wypadku podstawy do wymierzenia tzw. opłaty manipulacyjnej dodat-
kowej. Prezes Głównego Urzędu Ceł decyzją z dnia 26 listopada 1999 r. utrzymał w
mocy zaskarżoną decyzję Dyrektora Urzędu Celnego w W. z dnia 22 czerwca 1998 r.
W uzasadnieniu swego rozstrzygnięcia Prezes Głównego Urzędu Ceł stwierdził, że:
po pierwsze - zgodnie z art. 3 § 1 pkt 7 Kodeksu celnego, miejscem wyznaczonym
lub miejscem uznanym przez organ celny jest inne niż urząd celny miejsce, w którym
mogą być dokonywane czynności przewidziane w przepisach prawa celnego; po
drugie - na podstawie wniosku Spółki z dnia 27 marca 1998 r., Dyrektor Urzędu Cel-
nego w W. decyzją z dnia 17 czerwca 1998 r. uznał proponowane przez wniosko-
dawcę miejsce w Agencji Celnej „P.” w W. przy ul. M. za miejsce, o którym mowa jest
w art. 3 § 1 pkt 7 Kodeksu celnego; po trzecie - w konsekwencji, skoro jest to miejsce
inne aniżeli urząd celny, to za czynności funkcjonariuszy celnych dokonywane w tym
miejscu na wniosek Spółki organ celny na podstawie art. 275 § 3 pkt 1 i § 4 pkt 5 Ko-
deksu celnego pobiera nie tylko tzw. opłatę manipulacyjną, lecz także tzw. opłatę
manipulacyjną dodatkową.
W wyniku skargi Spółki na powyższą decyzję Prezesa Głównego Urzędu Ceł z
dnia 26 listopada 1999 r., Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z
dnia 20 września 2000 r. [...] uchylił zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decy-
zję Dyrektora Urzędu Celnego w W. z dnia 22 czerwca 1998 r. w części dotyczącej
wymiaru opłaty manipulacyjnej dodatkowej. W uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia Na-
czelny Sąd Administracyjny stwierdził, że: po pierwsze - tzw. opłata manipulacyjna
dodatkowa (art. 275 § 4 pkt 7 Kodeksu celnego), w odróżnieniu od tzw. opłaty mani-
pulacyjnej pobieranej z tytułu czynności kontroli celnej (art. 275 § 3 pkt 1 Kodeksu
3
celnego), pobierana jest za wykonywanie przez funkcjonariuszy celnych na wniosek
zainteresowanej osoby czynności służbowych poza siedzibą lub poza czasem pracy
urzędu celnego; po drugie - wedle art. 3 § 1 pkt 21 Kodeksu celnego, urzędem cel-
nym jest jednostka organizacyjna administracji celnej, w której mogą zostać dokona-
ne czynności przewidziane w przepisach prawa celnego; po trzecie - ponieważ roz-
porządzeniem Ministra Finansów z dnia 31 grudnia 1997 r. w sprawie utworzenia
urzędów celnych oraz określenia ich siedzib (Dz.U. Nr 162, poz. 1122) utworzono
między innymi Urząd Celny z siedzibą w W., a w art. 275 § 4 pkt 5 Kodeksu celnego
jest mowa o tym, że tzw. opłaty manipulacyjne dodatkowe wymierza się za czynności
wykonywane „poza siedzibą urzędu celnego”, to oznacza to, że prawnie niekonse-
kwentne jest stanowisko Głównego Urzędu Ceł identyfikujące pojęcie „urzędu celne-
go” (z art. 3 § 1 pkt 21 Kodeksu celnego) z pojęciem „siedziby urzędu celnego” (z art.
275 § 4 pkt 5 Kodeksu celnego); po czwarte - podobnie niekonsekwentne jest także
przyjęcie przez Główny Urząd Ceł w wytycznych dotyczących stosowania art. 275 §
4 pkt 5 Kodeksu celnego interpretacji, w myśl której pobieranie tzw. opłat manipula-
cyjnych dodatkowych dotyczyć ma przypadków oddelegowania na wniosek strony
funkcjonariuszy celnych do tzw. „miejsc uznanych”, przy równoczesnym stwierdzeniu
w tychże wytycznych, że w tzw. „miejscach wyznaczonych” funkcjonariusze ci dzia-
łają z urzędu i nie wymierza się opłaty manipulacyjnej dodatkowej; po piąte - tzw.
dodatkowa opłata manipulacyjna powinna wynikać z faktu uzyskania dodatkowej ko-
rzyści w związku ze świadczeniem na rzecz strony usługi ponadstandardowej, nato-
miast nie może być traktowana wyłącznie jako rekompensata dla funkcjonariuszy
celnych za wykonywanie czynności służbowych poza miejscem urzędowania; tym
bardziej, że odmienna wykładnia art. 275 § 4 pkt 5 Kodeksu celnego byłaby nie-
zgodna ze standardami europejskimi obowiązującymi w tym zakresie, wedle których
zakazane są jakiekolwiek tego rodzaju opłaty dodatkowe.
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego pismem z dnia 26 kwietnia 2001 r. [...]
wniósł rewizję nadzwyczajną od powyższego wyroku Naczelnego Sądu Administra-
cyjnego w Warszawie z dnia 20 września 2000 r. [...], zarzucając rażące naruszenie:
po pierwsze - art. 275 § 4 pkt 5 Kodeksu celnego, a to „wobec dokonania wadliwej
wykładni tego przepisu w wyniku ustalenia, że czynnościami służbowymi poza sie-
dzibą urzędu celnego, o których mowa w tym przepisie, są tylko czynności dokony-
wane poza miejscowościami, w których siedziby mają urzędy celne, a także wobec
dokonania wykładni rzeczonego przepisu w oderwaniu od innych przepisów prawa, w
4
których mowa jest o ‘miejscach, w których dopuszcza się dokonywanie czynności
przewidzianych przepisami prawa celnego’, a w szczególności w oderwaniu od art. 3
§ 1 pkt 7 i 21 Kodeksu celnego i art. 27713
tego Kodeksu”; po drugie - art. 22 i art. 27
ust. 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U.
Nr 74, poz. 368 ze zm. - powoływanej nadal jako: ustawa o NSA), a to „wobec
uwzględnienia skargi mimo istnienia podstaw do jej oddalenia”. W konsekwencji, na
podstawie art. 57 ust. 2 ustawy o NSA, w rewizji nadzwyczajnej sformułowany został
wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w
Warszawie i oddalenie skargi. W uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej podniesiono w
szczególności, że ponieważ spór dotyczy dopuszczalności wymiaru tzw. opłaty ma-
nipulacyjnej dodatkowej za czynności funkcjonariusza celnego wykonywane „w miej-
scu uznanym przez organ celny”, to należy stanąć na stanowisku, że przepisy art.
275 § 4 pkt 5, a także art. 3 § 1 pkt 7 i pkt 21 oraz art. 27713
§ 1 Kodeksu celnego,
„należy odczytywać w kontekście § 2 ust. 2 obowiązującego obecnie rozporządzenia
Ministra Finansów z dnia 19 października 1999 r. w sprawie warunków, jakie musi
spełniać miejsce wyznaczone lub uznane przez organ celny, oraz wypadków, w któ-
rych czynności przewidziane przepisami prawa celnego mogą być dokonywane w
tym miejscu (Dz.U. Nr 88, poz. 984), które zastąpiło obowiązujące w dniu dokonania
określonych czynności w miejscu uznanym przez organ celny zarządzenie Prezesa
GUC z dnia 8 października 1997 r. w sprawie warunków, jakie musi spełniać miejsce
wyznaczone lub uznane przez organ celny, oraz warunków, w których czynności
przewidziane przepisami prawa celnego mogą być dokonywane w tym miejscu (M.P.
Nr 76, poz. 720) ze stanowiącym odpowiednik powołanego ostatnio przepisu § 2. W
dniu, w którym dokonane zostały czynności służbowe w miejscu uznanym przez or-
gan celny, w miejscu położonym na terenie Warszawy, za które to czynności organy
celne uznały za właściwe pobrać opłatę manipulacyjną dodatkową, obowiązywał § 2
ww. zarządzenia Prezesa GUC, z którego wynikało, że: ‘§ 2. Organ celny z urzędu
lub na wniosek osoby może wyznaczyć lub uznać miejsce, w którym mogą być doko-
nywane czynności przewidziane przepisami prawa celnego’. Przepis ten został za-
stąpiony ww. rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 19 października 1999 r., z
którego § 2 ust. 2 jednoznacznie wynika, że: ‘§ 2. 1. Organ celny z urzędu może wy-
znaczyć miejsce, w którym mogą być dokonywane czynności przewidziane przepi-
sami prawa celnego. 2. Organ celny na wniosek osoby zainteresowanej może uznać
miejsce, w którym mogą być dokonywane czynności przewidziane przepisami prawa
5
celnego”. Z powyższego w rewizji nadzwyczajnej wywiedziono, co następuje: „Ozna-
cza to, iż należy postawić znak równości między pojęciem: ‘poza urzędem celnym’ i
pojęciem: ’poza siedzibą (adresem) urzędu celnego’, a ściśle rzecz biorąc poza sie-
dzibą urzędu celnego i poza siedzibami (adresami) oddziałów danego urzędu celne-
go”, tym bardziej że określenie „siedziba urzędu celnego” może być porównywane z
„miejscem zamieszkania osoby fizycznej”. Ponadto, w rewizji nadzwyczajnej podnie-
siono także: „że uznanie określonego miejsca za miejsce odpraw celnych jest
przedmiotem decyzji uznaniowej. Wykładnia proponowana przez NSA może dopro-
wadzić do sytuacji, która nie będzie odpowiadała interesom licznych podmiotów go-
spodarczych zainteresowanych dokonywaniem odpraw celnych w miastach stano-
wiących siedzibę urzędów celnych, czy oddziałów takich urzędów, ale poza siedzi-
bami takich urzędów, czy ich oddziałów. Dyrektorzy urzędów celnych mogą przyjąć
za odpowiadające interesowi ekonomicznemu takich urzędów, czy szerzej admini-
stracji celnej, uznawanie miejsc odpraw celnych, ale jedynie poza miejscowościami,
w których mają siedziby urzędy celne lub ich oddziały”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Art. 275 § 4 pkt 5 Kodeksu celnego - w brzmieniu obowiązującym w czasie,
gdy organy celne podejmowały decyzje w rozpoznawanej sprawie - stanowił, że or-
gan celny pobiera tzw. opłatę manipulacyjną dodatkową z tytułu „wykonywania na
wniosek osoby zainteresowanej czynności służbowych poza siedzibą lub czasem
pracy urzędu celnego”, co oznaczało, że pobieranie tzw. opłaty manipulacyjnej do-
datkowej mogło dotyczyć wyłącznie tych czynności służbowych organów celnych,
które na wniosek zainteresowanej osoby wykonywane były „poza siedzibą lub cza-
sem pracy urzędu celnego”. Natomiast w wyniku nowelizacji wprowadzonej art. 1 pkt
84 lit. a ustawy z dnia 22 grudnia 2000 r. (Dz.U. z 2001 r. Nr 12, poz. 92), która we-
szła w życie z dniem 19 marca 2001 r., art. 275 § 4 pkt 5 Kodeksu celnego uzyskał
nowe brzmienie i aktualnie stanowi on, że organ celny pobiera tzw. opłatę manipula-
cyjną dodatkową z tytułu „wykonywania na wniosek osoby zainteresowanej czynno-
ści przewidzianych w przepisach prawa celnego w miejscu innym niż urząd celny lub
poza czasem pracy urzędu celnego”, co oznacza, że dopiero w wyniku tej zmiany i
nadal tzw. opłata manipulacyjna dodatkowa pobierana jest z tytułu wykonywania na
wniosek osoby zainteresowanej czynności przewidzianych w przepisach prawa cel-
6
nego (odmiennie aniżeli uprzednio) nie „poza siedzibą”, lecz „w miejscu innym niż
urząd celny lub poza czasem pracy urzędu celnego”. Stąd wniosek, że wedle pier-
wotnego stanu prawnego, obowiązującego do dnia 18 marca 2001 r., istotną prze-
słanką prawną przesądzającą o dopuszczalności pobierania tzw. opłaty manipulacyj-
nej dodatkowej ze względu „na miejsce” wykonywania na wniosek osoby zaintereso-
wanej czynności służbowych była okoliczność, iż czynności te wykonywane były
„poza siedzibą” urzędu celnego, a dopiero począwszy od dnia 19 marca 2001 r. jest
okoliczność, iż czynności te wykonywane są „w innym miejscu niż urząd celny”. Jest
to konsekwencja faktu, że na gruncie przepisów Kodeksu celnego ustawodawca
czyni wyraźną dystynkcję pomiędzy pojęciami normatywnymi „urząd celny” (art. 3 § 1
pkt 21 Kodeksu celnego) oraz „miejsce wyznaczone” lub „miejsce uznane” przez or-
gan celny (art. 3 § 1 pkt 7 Kodeksu celnego) - z jednej strony, a pojęciem „siedziby
urzędu celnego” (art. 284 § 3 Kodeksu celnego) - z drugiej strony. Należy przy tym
podkreślić, że jakkolwiek na gruncie obowiązującego porządku prawnego można
uznać za uzasadnione poszukiwanie analogii pomiędzy użytym w Kodeksie celnym
pojęciem normatywnym „siedziba urzędu celnego” oraz występującymi na gruncie
regulacji cywilnoprawnej pojęciami prawnymi „siedziby osoby prawnej” (art. 41 KC)
lub „miejsca zamieszkania osoby fizycznej” (art. 25 KC), w celu wskazywania na to,
że „siedzibą urzędu celnego” jest właśnie miejscowość, w której ma siedzibę organ
tego urzędu celnego, a więc „dyrektor urzędu celnego” (art. 278 § 2 Kodeksu celne-
go), to jednak - wbrew opinii zaprezentowanej w uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej
- w aktualnym stanie prawnym brak jest jakichkolwiek podstaw prawnych, które do-
puszczałyby możliwość utożsamiania pojęcia normatywnego „siedziba urzędu cel-
nego” z określonym adresem, pod którym w danej miejscowości faktycznie urzęduje
organ tego urzędu celnego.
W tej sytuacji, interpretacja i stosowanie dyspozycji art. 275 § 4 pkt 5 Kodeksu
celnego, w brzmieniu obowiązującym do dnia 18 marca 2001 r., powinny uwzględ-
niać jedynie to, że na podstawie upoważnienia wynikającego z art. 284 § 3 Kodeksu
celnego, zobowiązującego Ministra Finansów do utworzenia urzędów celnych oraz
określenia ich siedzib (sic!), Minister Finansów wydał rozporządzenie z dnia 31 grud-
nia 1997 r. w sprawie utworzenia urzędów celnych oraz określenia ich siedzib (Dz.U.
Nr 162, poz. 1122, zmienione następnie rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 4
stycznia 2001 r. w sprawie zniesienia niektórych urzędów celnych - Dz.U. Nr 15, poz.
160, a mianowicie zniesione zostały urzędy celne w Gdańsku i w Legnicy), na pod-
7
stawie którego z dniem 1 stycznia 1998 r. utworzonych zostało na terenie całego
kraju dziewiętnaście urzędów celnych, w tym także Urząd Celny w Warszawie (§ 1
pkt 17 tego rozporządzenia), obejmujący zakresem swej właściwości rzeczowej i
miejscowej pierwotnie obszar województw: ciechanowskiego, ostrołęckiego - z wyłą-
czeniem gminy Rozogi, radomskiego i warszawskiego (§ 2 pkt 17 wydanego w opar-
ciu o upoważnienie wynikające z art. 263 Kodeksu celnego rozporządzenia Ministra
Finansów z dnia 14 listopada 1997 r. w sprawie właściwości rzeczowej i miejscowej
organów celnych - Dz.U. Nr 144, poz. 967), a następnie - w wyniku kolejnych zmian:
począwszy od dnia 1 stycznia 1999 r. obszar województwa mazowieckiego, z wyłą-
czeniem miast: Płock i Siedlce oraz powiatów: garwolińskiego, gostyńskiego, łosic-
kiego, płockiego, siedleckiego, sierpeckiego, sochaczewskiego, sokołowskiego, wę-
growskiego i żyrardowskiego (§ 2 pkt 17 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 23
grudnia 1998 r. w sprawie właściwości rzeczowej i miejscowej organów celnych -
Dz.U. Nr 164, poz. 1172), a począwszy od dnia 1 kwietnia 2001 r. obszar woje-
wództwa mazowieckiego (§ 2 pkt 15 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 4
stycznia 2001 r. w sprawie właściwości rzeczowej i miejscowej organów celnych -
Dz.U. Nr 15, poz. 161). Natomiast interpretacja i stosowanie dyspozycji art. 275 § 4
pkt 5 Kodeksu celnego, w brzmieniu obowiązującym począwszy od dnia 19 marca
2001 r., w ogóle nie nawiązuje już do pojęcia „siedziby” urzędu celnego, lecz wska-
zuje na „miejsce inne niż urząd celny”, w którym dokonywane mogą być czynności
przewidziane w przepisach prawa celnego, a tym samym nawiązuje wprost do defini-
cji legalnej tzw. miejsca wyznaczonego lub tzw. miejsca uznanego przez organ celny
(art. 3 § 1 pkt 7 Kodeksu celnego).
W kontekście rozpoznawanej sprawy należało przeto mieć na uwadze, co na-
stępuje: po pierwsze - stosownie do dyspozycji art. 275 § 4 pkt 5 Kodeksu celnego, w
brzmieniu obowiązującym do dnia 18 marca 2001 r., tzw. opłata manipulacyjna do-
datkowa mogła być pobierana przez organy celne z tytułu wykonania na wniosek
zainteresowanej osoby czynności służbowych „poza siedzibą” urzędu celnego. Po
drugie - w rozpoznawanej sprawie odprawa celna dokonana została przez Urząd
Celny w W. w tzw. miejscu uznanym, znajdującym się na terenie W. przy ul. M. (art. 3
§ 1 pkt 7 Kodeksu celnego) i z tego tytułu Dyrektor Urzędu Celnego w W. decyzją z
dnia 22 czerwca 1998 r. naliczył skarżącej - Agencji Celnej „P.” Spółce z o. o. w W.
tzw. opłatę manipulacyjną dodatkową, wychodząc z założenia, że czynności celne
były w danym wypadku wykonane na wniosek osoby zainteresowanej „poza siedzi-
8
bą” urzędu celnego. Po trzecie - tymczasem, w rozpoznawanej sprawie jest poza
sporem, że funkcjonariusze Urzędu Celnego w W. wykonali na wniosek skarżącej -
Agencji Celnej „P.” czynności służbowe w tzw. miejscu uznanym, znajdującym się na
terenie W. przy ul. M. (art. 3 § 1 pkt 7 Kodeksu celnego), a więc na obszarze stano-
wiącym siedzibę Urzędu Celnego w Warszawie (w rozumieniu § 1 pkt 17 rozporzą-
dzenia Ministra Finansów z dnia 31 grudnia 1997 r. w sprawie utworzenia urzędów
celnych oraz określenia ich siedzib), na obszarze objętym zakresem właściwości rze-
czowej i miejscowej Dyrektora Urzędu Celnego w W. (§ 2 pkt 17 rozporządzenia Mi-
nistra Finansów z dnia 14 listopada 1997 r. w sprawie właściwości rzeczowej i miej-
scowej organów celnych), a także w miejscowości stanowiącej siedzibę Urzędu Cel-
nego w W. (art. 284 § 3 i art. 278 § 2 Kodeksu celnego w związku z art. 41 KC). Po
czwarte - oznacza to, że w rozpoznawanej sprawie brak było podstaw do naliczenia i
pobrania przez organy celne tzw. opłaty manipulacyjnej dodatkowej, ponieważ w da-
nym wypadku organy celne nie wykonywały swych czynności służbowych na wnio-
sek skarżącego „poza siedzibą” urzędu celnego.
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
KPC w
związku z art.10 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania
cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej - Prawo upadłościowe i
Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania administracyjnego,
ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. Nr 43, poz.189 ze zm.) orzekł jak w sentencji.
========================================