Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 czerwca 2002 r.
II UKN 381/01
Uposażenie rodzinne nie przysługuje po śmierci sędziego, który przed 1
stycznia 1998 r. zrzekł się stanowiska (art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 28 sierpnia
1997 r. o zmianie ustawy - Prawo o sądów powszechnych oraz niektórych in-
nych ustaw, Dz.U. Nr 124, poz. 782 ze zm.).
Przewodniczący SSN Beata Gudowska (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Krystyna Bednarczyk, Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 12 czerwca 2002 r.
sprawy z powództwa Krystyny P.-L. przeciwko Sądowi Rejonowemu w B. o prawo do
uposażenia rodzinnego, na skutek kasacji pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego
we Wrocławiu z dnia 17 stycznia 2001 r. [...]
z m i e n i ł zaskarżony wyrok i oddalił apelację.
U z a s a d n i e n i e
W pozwie z dnia 20 stycznia 2000 r. skierowanym przeciwko Sądowi Rejono-
wemu w B. Krystyna P.-L. wniosła o ustalenie i wypłatę uposażenia rodzinnego po
mężu Kazimierzu L., czego uprzednio odmówił jej Prezes tego Sądu, stwierdziwszy
brak jakiegokolwiek związku (czasowego lub przyczynowego) między ustaniem wy-
konywania przez jej męża zawodu sędziego a żądaniem ustalenia prawa do uposa-
żenia rodzinnego po nim.
Mąż powódki był zatrudniony od dnia 1 listopada 1955 r. w okręgu Sądu Wo-
jewódzkiego we Wrocławiu, zajmując kolejno stanowiska od aplikanta, asesora do
sędziego Sądu Powiatowego w B. (od 16 września 1968 r.). Z tego stanowiska zre-
zygnował na własną prośbę i decyzją Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 kwietnia
1977 r. został z niego zwolniony. Wcześniej, w dniu 10 kwietnia 1977 r. orzeczeniem
Komisji Lekarskiej do spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia został zaliczony do II grupy
inwalidztwa, w związku z czym uzyskał prawo do renty inwalidzkiej. Z prawa tego
2
jednak nie korzystał, albowiem od dnia 1 maja 1977 r. podjął pracę w charakterze
radcy prawnego w różnych przedsiębiorstwach i wykonywał ją nieprzerwanie do dnia
31 października 1994 r., również po przejściu na emeryturę w dniu 1 sierpnia 1990 r.
Zmarł w dniu 26 czerwca 1995 r. Krystyna P.-L. uzyskała prawo do renty rodzinnej z
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych od dnia 1 lipca 1995 r. i rentę tę pobierała do
dnia 1 lipca 1997 r. Od dnia 1 lipca 1997 r. wybrała emeryturę z tytułu własnej pracy
jako świadczenie korzystniejsze.
Sąd Apelacyjny we Wrocławiu wyrokiem z dnia 17 stycznia 2001 r. uwzględnił
apelację Krystyny P.-L. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we Wrocławiu z dnia 20 września 2000 r. i ustalił, że powódka jest
uprawniona do uposażenia rodzinnego po Kazimierzu L. od dnia 1 stycznia 1998 r.
Orzekając reformatoryjnie miał przede wszystkim na względzie, że mąż powódki na-
był prawo do renty inwalidzkiej będąc sędzią, zatem spełniłby - gdyby żył w dniu 1
stycznia 1998 r. - przesłanki z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia z dnia 28 sierpnia 1997 r. o
zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych
ustaw (Dz.U. Nr 124, poz. 782 ze zm.). Sąd drugiej instancji rozważył bowiem, że z
mocy tego przepisu przepisy ustawy miały zastosowanie do sędziów i odpowiednio
do prokuratorów, którzy uzyskali prawo do emerytury lub renty przed dniem wejścia
w życie ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r., jeżeli prawo to nabyli zajmując stanowisko
sędziego lub prokuratora. Z tej konstatacji Sąd Apelacyjny wysnuł dalszy, zasadniczy
w sprawie wniosek, że zawarte w art. 6 ust. 2 wskazanej ustawy sformułowanie
"wskutek śmierci sędziego pobierały rentę rodzinną" odpowiada nabyciu uprawnień
do renty rodzinnej zarówno po śmierci sędziego w stanie służby, jak sędziego o któ-
rym mowa w art. 6 ust. ustawy, tj. takiego który spełniałyby obecnie kryteria kwalifi-
kujące go jako sędziego w stanie spoczynku, a który uprzednio z zawodu sędziego
odszedł na emeryturę lub rentę. Argumentował, że skoro art. 6 ust. 2 ustawy z dnia
28 sierpnia 1997 r. nakazuje stosowanie art. 782
ustawy - Prawo o ustroju sądów
powszechnych, a ten przepis przyznaje prawo do uposażenia rodzinnego członkom
rodziny na wypadek śmierci sędziego lub sędziego w stanie spoczynku, to trudno
przyjąć, by ustawodawca chciał pozbawić uposażenia rodzinnego członków rodzin
sędziów - emerytów lub rencistów zmarłych przed wprowadzeniem stanu spoczynku i
uposażenia, jeśli równocześnie prawo do uposażenia przewidział dla sędziów - eme-
rytów (rencistów).
3
W kasacji od wyroku Sądu Apelacyjnego Prezes Sądu Rejonowego w B. oparł
wniosek o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, ewentu-
alnie o jego zmianę, na obydwu podstawach kasacyjnych z art. 3931
k.p.c. Podniósł
naruszenie przepisu art. 233 § 1 k.p.c. , które miało wpływ na wynik sprawy, przez
rażąco wadliwe, oczywiście błędne, jako nie znajdujące oparcia w dowodach, ustale-
nie, że zmarły mąż powódki został odwołany ze stanowiska sędziego i zakończył
pracę na tym stanowisku w związku z nabyciem uprawnień rentowych. Skarżący po-
wołał się także na naruszenie prawa materialnego - art. 782
ustawy - Prawo o ustroju
sądów powszechnych z 1985 r., przez niewłaściwe jego zastosowanie oraz art. 711
§
2 tej ustawy, przez przyjęcie, że jej przepisy mają zastosowanie do powódki.
Skarżący wskazał jako okoliczność uzasadniającą rozpoznanie kasacji po-
trzebę jednoznacznej wykładni budzących poważne wątpliwości przepisów art. 6 ust.
2 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów po-
wszechnych oraz niektórych innych ustaw przez wyjaśnienie, czy uprawnienia grupy
osób wymienionych w tym przepisie, określone w art. 78-2
§ 1 Prawa o ustroju sądów
powszechnych, dotyczą wyłącznie członków rodziny sędziego zmarłego przed dniem
1 stycznia 1998 r., który w dacie śmierci pełnił funkcję lub był sędzią w stanie spo-
czynku, czy także osób, do których miały zastosowanie przepisy o uposażeniu sę-
dziów w stanie spoczynku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Do dnia 31 grudnia 1997 r. sędziowie, w zakresie uprawnień przysługujących
im po zakończeniu służby, a także ich rodziny, objęci byli ogólnym systemem eme-
rytalno-rentowym. Począwszy od dnia 1 stycznia 1998 r., w związku z konkretyzacją
art. 180 ust. 3-5 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.
(Dz.U. Nr 78, poz. 483), dokonała się zasadnicza zmiana, w wyniku której sędziowie
uzyskali prawo do przejścia (lub przeniesienia) w stan spoczynku. Przepisami ustawy
z dnia 28 sierpnia 1997 r. (Dz.U. Nr 124, poz. 782), nowelizującej ustawę z dnia 20
czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju sadów powszechnych (jednolity tekst: Dz.U. z
1994 r. Nr 7, poz. 137 ze zm. - dalej Prawo o u.s.p.), wyłączono sędziów z systemu
zaopatrzenia emerytalnego pracowników i ich rodzin (por. art. 711
§ 6 Prawa o u.s.p.)
i w konsekwencji reguła intertonporalna zawarta w art. 6 tej ustawy, realizująca za-
sadę zachowania praw słusznie nabytych, nakazała stosowanie przepisów art. 711
§
4
2 i 4 Prawa o u.s.p. do sędziów, którzy uzyskali prawo do emerytury lub renty przed
dniem jej wejścia w życie, pod warunkiem, że prawo to nabyli zajmując stanowisko
sędziego lub prokuratora.
Od dnia 1 stycznia 1998 r. zmieniła się także sytuacja rodzin sędziowskich. W
razie śmierci sędziego albo sędziego w stanie spoczynku, członkom jego rodziny
(spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin), przysługuje uposażenie rodzin-
ne (art. 782
§ 1 Prawa o u.s.p.). Obejmując swoją regulacją także członków rodziny
sędziego, ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 r. w art. 6 ust. 2 stanowiła, że art. 782
Prawa o u.s.p. ma zastosowanie również do osób, które przed dniem wejścia w życie
tego Prawa, wskutek śmierci sędziego, pobierały rentę rodzinną. Nie należy jednakże
z tego sformułowania wyprowadzać wniosku, że uposażenie należne członkom ro-
dziny zmarłego sędziego jest - jak renta rodzinna należna członkom rodziny zmar-
łego pracownika (emeryta, rencisty) - świadczeniem przysługującym z tytułu utraty
żywiciela, pochodnym od świadczenia z ubezpieczenia społecznego (renty z tytułu
całkowitej niezdolności do pracy). Uposażenie rodzinne jest oczywiście świadcze-
niem pochodnym, lecz od świadczenia ze stosunku pracy (uposażenia sędziego -
jego wynagrodzenia za pracę). Poza odesłaniem szczegółowym do przepisów ubez-
pieczeniowych w zakresie warunków uprawniających członka rodziny do świadczenia
i obliczenia podstawy uposażenia rodzinnego nie ma żadnych innych normatywnych
przesłanek do traktowania uposażenia rodzinnego jak renty rodzinnej. Funkcjonalne
podobieństwo obu tych świadczeń nie zmienia ich prawnego charakteru i nie uza-
sadnia przenoszenia zasad oraz rozwiązań legislacyjnych właściwych stosunkom
ubezpieczenia społecznego (renta rodzinna) na stosunki zobowiązaniowe prawa
pracy (uposażenie rodzinne).
Z przytoczonych przepisów wynika zasadnicza dla rozstrzygnięcia sprawy
konkluzja, że prawo członków rodziny do uposażenia rodzinnego powstaje w następ-
stwie śmierci sędziego albo sędziego w stanie spoczynku, przy czym jest jasne, że
przed dniem 1 stycznia 1998 r. chodzi o śmierć sędziego pozostającego w służbie, a
nie sędziego uprawnionego do emerytury lub renty. Wynika to wprost z art. 6 ust. 2
ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r., zatem Sąd Apelacyjny, uwzględniając żądanie
powódki o przyznanie uposażenia rodzinnego po mężu zmarłym przed dniem 1
stycznia 1998 r., kierując się pochodzeniem jej uprawnień z uprawnień nabytych
5
przez zmarłego męża na podstawie art. 711
§ 2 Prawa o u.s.p. w związku z art. 6
ust.1 ustawy nowelizującej, naruszył przepis art. 6 ust. 2 tej ustawy.
Rozpatrując prawo do uposażenia rodzinnego w sytuacji innej niż regulowana
wprost przepisem art. 78-2
ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r., czyli wówczas, gdy
śmierć sędziego nastąpiła przed wejściem w życie ustawy, Sąd Apelacyjny nie
uwzględnił, że omawiany przepis art. 6 składa się z dwóch osobnych ustępów, z któ-
rych każdy jest osobnym tytułem prawa do uposażenia dla określonych w nim odręb-
nie podmiotów. Nie jest więc dopuszczalne wywodzenie prawa pochodnego do upo-
sażenia rodzinnego, wynikającego z uprawnienia sędziego do stanu spoczynku, któ-
rego nie nabył umierając przed dniem 1 stycznia 1998 r. To, że sędzia - gdyby żył -
nabyłby prawo do uposażenia w stanie spoczynku, nie powoduje przejścia tego jego
prawa na wdowę. Może ona uzyskać tylko tyle praw ile miał jej zmarły mąż.
Dla rozstrzygnięcia sprawy nie miało więc znaczenia, czy Kazimierz L., zmarły
przed dniem 1 stycznia 1998 r., uzyskałby - gdyby żył po tym dniu - prawo do uposa-
żenia przysługującego sędziemu w stanie spoczynku. Należy jednak zauważyć, że
argumentacja skarżącego, oparta na krytyce metody ustaleń stanu faktycznego,
wskazująca, że zwolnienie Kazimierza L. ze stanowiska sędziego nie nastąpiło w
związku z nabyciem przez niego uprawnień rentowych, znajduje potwierdzenie w
zgromadzonych dowodach. Jak wynika z akt osobowych Kazimierza L. (pisma Mini-
sterstwa Sprawiedliwości z dnia 22 kwietnia 1977 r. oraz jego świadectwa pracy z
dnia 30 kwietnia 1977 r.), został on zwolniony ze stanowiska sędziego Sądu Rejono-
wego w B. z dniem 30 kwietnia 1977 r. na własną prośbę z dnia 30 marca 1977 roku.
Prośba o to została przez niego złożona, a następnie uwzględniona na podstawie
przepisu art. 59 § 2 lit. a ustawy z dnia 6 lutego 1928 r. - Prawo o ustroju sądów po-
wszechnych (jednolity tekst: Dz.U z 1964 r. Nr 6, poz. 40 ze zm.), który stanowił, że
Minister Sprawiedliwości zwalnia sędziego z zajmowanego stanowiska, jeżeli ten
stanowiska się zrzeknie. Istniała wprawdzie inna, przewidziana w przepisie art. 59 §
2 lit. b, możliwość zwolnienia sędziego przez Ministra z zajmowanego stanowiska,
jeżeli sędzia z powodu choroby lub ułomności został orzeczeniem komisji lekarskiej
do spraw inwalidztwa i zatrudnienia uznany za trwale niezdolnego do pełnienia obo-
wiązków sędziego, jednak ta nie została przez Kazimierza L. wykorzystana. Odszedł
na własną prośbę złożoną jeszcze przed nabyciem prawa do renty decyzją z dnia 5
lipca 1977 r.
6
Zważywszy zatem, że przesłankę nabycia prawa do uposażenia rodzinnego
po dniu 1 stycznia 1998 r. z tytułu zdarzeń sprzed tej daty stanowić może tylko
śmierć sędziego, Sąd Najwyższy stwierdził, że po śmierci sędziego, który przed
dniem 1 stycznia 1998 r. zrzekł się swego stanowiska (art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 28
sierpnia 1997 r.), uposażenie rodzinne nie przysługuje.
Mając to na względzie orzekł jak w sentencji (art. 393-15
k.p.c.).
========================================