III CZP 38/02
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:III CRN 115/72 III CZP 79/89
Pełny tekst orzeczenia
97
Uchwała z dnia 26 czerwca 2002 r., III CZP 38/02
Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz
Sędzia SN Marian Kocon
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Marii B. przy uczestnictwie Andrzeja K.,
Leszka B., Jana B., Anny B., Marii Z., Mieczysława B., Teresy K., Henryka B.,
Zbigniewa K., Krzysztofa G., Elżbiety S., Ewy B., Wiesławy P. i Józefa B. o nadanie
klauzuli wykonalności, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 26 czerwca 2002 r., przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Jana
Szewczyka, zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w
Zamościu postanowieniem z dnia 22 kwietnia 2002 r.:
"Czy postanowienie o ustanowieniu drogi koniecznej, w którym oznaczono na
mapie przebieg służebności według zasad obowiązujących przy oznaczaniu
nieruchomości w księgach wieczystych, podlega zaopatrzeniu w klauzulę
wykonalności i wykonaniu w drodze egzekucji prowadzonej przez komornika ?"
podjął uchwałę:
Postanowienie o ustanowieniu drogi koniecznej nie jest tytułem
egzekucyjnym podlegającym zaopatrzeniu w klauzulę wykonalności.
Uzasadnienie
Orzeczeniem z dnia 21 stycznia 2002 r. Sąd Rejonowy w Zamościu odmówił
nadania klauzuli wykonalności prawomocnemu postanowieniu Sądu Okręgowego
w Zamościu z dnia 17 października 2001 r., mocą którego ustanowiono służebność
drogi koniecznej. W postanowieniu tym określono nieruchomości władnące
i obciążone oraz przebieg drogi koniecznej, odwołując się do mapy sporządzonej
przez biegłego geodetę. Jednocześnie zasądzono od wnioskodawczyni na rzecz
uczestników jednorazowe wynagrodzenie z tytułu ustanowienia służebności.
Na postanowienie z dnia 21 stycznia 2002 r. wnioskodawczyni wniosła
zażalenie, a przy jego rozpoznawaniu przez Sąd Okręgowy powstały poważne
wątpliwości wysłowione w przedstawionym do rozstrzygnięcia zagadnieniu
prawnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z istoty tytułu egzekucyjnego, który po zaopatrzeniu w klauzulę wykonalności
staje się tytułem wykonawczym, stanowiącym podstawę przymusowego wykonania
świadczenia, wynika, że powinien on określać rodzaj tego świadczenia, osobę
dłużnika i wierzyciela oraz – ewentualnie, gdy tytuł nie podlega niezwłocznemu lub
jednorazowemu wykonaniu – czas wykonalności świadczenia. Przede wszystkim
jednak tytuł egzekucyjny musi zawierać wyraźne sformułowanie obowiązku
świadczenia, wyrażające się najczęściej słowami polecającymi konkretne
zachowanie się dłużnika (np. zasądza, nakazuje, zobowiązuje itp.). Bez tych
elementów tytuł nie nadaje się do wykonania, a jego przekazanie organowi
egzekucyjnemu oznaczałoby powierzenie mu, przynajmniej w pewnym zakresie,
rozstrzygnięcia sporu, co – rzecz jasna – naruszałoby art. 2 § 1 k.p.c. w związku
z art. 45 ust. 1 Konstytucji (por. np. uzasadnienie uchwały Całej Izby Cywilnej Sądu
Najwyższego z dnia 4 grudnia 1957 r., 1 CO 16/57, OSN 1959, nr 1, poz. 1).
Postanowienie o ustanowieniu służebności drogi koniecznej jest orzeczeniem
konstytutywnym, tworzącym – po uprawomocnieniu się – nowy stosunek
prawnorzeczowy pomiędzy każdoczesnym właścicielem nieruchomości izolowanej
(władnącej) a każdoczesnym właścicielem nieruchomości obciążonej; nie kreuje
ono obowiązku określonego świadczenia, lecz – ustanawiając prawo – określa co
najwyżej jego zakres oraz sposób wykonywania. Tak więc postanowienie, o jakim
mowa, nie nakłada na właściciela nieruchomości obciążonej (służebnie
zobowiązanego) obowiązku jakiegokolwiek świadczenia czy też zachowania się, a
jego sytuacja prawna zostaje ukształtowana jedynie w takim zakresie, w jakim
ograniczone prawo rzeczowe ustanowione na rzecz służebnie uprawnionego
ingeruje w przysługujące mu prawo do nieruchomości obciążonej. Ujmując tę
kwestię inaczej można stwierdzić, że postanowienie o ustanowieniu służebności
drogi koniecznej, w zakresie w jakim konstytuuje ograniczone prawo rzeczowe,
tworzy nową sytuację prawnomaterialną, ale nie rozstrzyga o potencjalnych
roszczeniach służebnie uprawnionego, a tym samym nie nakłada na służebnie
zobowiązanego obowiązku spełnienia określonych świadczeń.
W tej sytuacji, w razie zaistnienia na nieruchomości obciążonej stanu rzeczy
sprzecznego z treścią ustanowionego prawa rzeczowego (por. także art. 287-
289 k.c.), służebnie uprawniony uzyskuje określone roszczenia, których może
dochodzić w odrębnym postępowaniu (art. 222 w związku z art. 251 k.c. albo
art. 344 § 1 w związku z art. 352 § 2 k.c.). Dopiero wyrok wydany w tym
postępowaniu stać się może tytułem egzekucyjnym i – po nadaniu klauzuli
wykonalności – stanowić podstawę egzekucji; w żadnym wypadku tytułem tym nie
jest postanowienie o ustanowieniu drogi koniecznej. Na marginesie trzeba
pozostawić fakt nie mający dla prowadzonych rozważań żadnego znaczenia, a
mianowicie, że ustanawiając służebność drogi koniecznej, sąd z reguły zasądza
przewidziane w art. 145 § 1 k.c. wynagrodzenie; orzeczenie to stwarza obowiązek
świadczenia i w tym zakresie – i tylko w tym – stanowi oczywiście tytuł egzekucyjny.
Należy także zaznaczyć, że ilekroć ustawodawca zamierza nadać orzeczeniu
ingerującemu w stosunki prawnorzeczowe moc tytułu egzekucyjnego, bez
konieczności zamieszczania odrębnego, wyraźnego rozstrzygnięcia w tym zakresie,
tylekroć czyni to expressis verbis (por. art. 999 § 1 k.p.c. lub art. 37 ust. 1 w związku
z art. 19 ust. 1 i art. 39 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. – Prawo geodezyjne i
kartograficzne, jedn. tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 100, poz. 1086 ze zm., poprzednio
art. 17 dekretu z dnia 13 września 1946 r. o rozgraniczeniu nieruchomości, Dz.U. Nr
53, poz. 298 ze zm.). Tymi właśnie unormowaniami należy tłumaczyć wielokrotnie
wyrażany pogląd Sądu Najwyższego, że orzeczenie o rozgraniczeniu
nieruchomości, w którym oznaczono jedynie ich granice, stanowi tytuł egzekucyjny
podlegający zaopatrzeniu w klauzulę wykonalności (por. np. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 7 czerwca 1972 r., III CRN 115/72, OSNCP 1973, nr 2, poz. 34
albo uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 18 września 1989 r., III CZP 79/89, OSNCP
1990, nr 7-8, poz. 95). Pogląd ten nie może jednak w żaden sposób ważyć na
rozstrzygnięciu zagadnienia przedstawionego w niniejszej sprawie.
Poza zakresem rozważań wytyczonych przedstawionym do rozstrzygnięcia
zagadnieniem prawnym pozostaje kwestia, czy ustanawiając służebność drogi
koniecznej, sąd może orzekać także o obowiązkach właściciela nieruchomości
obciążonej, polegających w szczególności na nieprzeszkadzaniu czynnościom
właściciela nieruchomości władnącej. Wydaje się, że orzecznictwo sądów
powszechnych powinno podjąć tę kwestię, poszukując przede wszystkim
argumentów celowościowych i funkcjonalnych (por. uzasadnienie orzeczenia Sądu
Najwyższego z dnia 31 sierpnia 1961 r., 3 CO 21/61, OSNCP 1963, nr 1, poz. 14;
por. także art. 624 zdanie drugie k.p.c.).
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie
(art. 390 § 1 k.p.c.).
Uchwała z dnia 26 czerwca 2002 r., III CZP 38/02
Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz
Sędzia SN Marian Kocon
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Marii B. przy uczestnictwie Andrzeja K.,
Leszka B., Jana B., Anny B., Marii Z., Mieczysława B., Teresy K., Henryka B.,
Zbigniewa K., Krzysztofa G., Elżbiety S., Ewy B., Wiesławy P. i Józefa B. o nadanie
klauzuli wykonalności, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 26 czerwca 2002 r., przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Jana
Szewczyka, zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w
Zamościu postanowieniem z dnia 22 kwietnia 2002 r.:
"Czy postanowienie o ustanowieniu drogi koniecznej, w którym oznaczono na
mapie przebieg służebności według zasad obowiązujących przy oznaczaniu
nieruchomości w księgach wieczystych, podlega zaopatrzeniu w klauzulę
wykonalności i wykonaniu w drodze egzekucji prowadzonej przez komornika ?"
podjął uchwałę:
Postanowienie o ustanowieniu drogi koniecznej nie jest tytułem
egzekucyjnym podlegającym zaopatrzeniu w klauzulę wykonalności.
Uzasadnienie
Orzeczeniem z dnia 21 stycznia 2002 r. Sąd Rejonowy w Zamościu odmówił
nadania klauzuli wykonalności prawomocnemu postanowieniu Sądu Okręgowego
w Zamościu z dnia 17 października 2001 r., mocą którego ustanowiono służebność
drogi koniecznej. W postanowieniu tym określono nieruchomości władnące
i obciążone oraz przebieg drogi koniecznej, odwołując się do mapy sporządzonej
przez biegłego geodetę. Jednocześnie zasądzono od wnioskodawczyni na rzecz
uczestników jednorazowe wynagrodzenie z tytułu ustanowienia służebności.
Na postanowienie z dnia 21 stycznia 2002 r. wnioskodawczyni wniosła
zażalenie, a przy jego rozpoznawaniu przez Sąd Okręgowy powstały poważne
wątpliwości wysłowione w przedstawionym do rozstrzygnięcia zagadnieniu
prawnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z istoty tytułu egzekucyjnego, który po zaopatrzeniu w klauzulę wykonalności
staje się tytułem wykonawczym, stanowiącym podstawę przymusowego wykonania
świadczenia, wynika, że powinien on określać rodzaj tego świadczenia, osobę
dłużnika i wierzyciela oraz – ewentualnie, gdy tytuł nie podlega niezwłocznemu lub
jednorazowemu wykonaniu – czas wykonalności świadczenia. Przede wszystkim
jednak tytuł egzekucyjny musi zawierać wyraźne sformułowanie obowiązku
świadczenia, wyrażające się najczęściej słowami polecającymi konkretne
zachowanie się dłużnika (np. zasądza, nakazuje, zobowiązuje itp.). Bez tych
elementów tytuł nie nadaje się do wykonania, a jego przekazanie organowi
egzekucyjnemu oznaczałoby powierzenie mu, przynajmniej w pewnym zakresie,
rozstrzygnięcia sporu, co – rzecz jasna – naruszałoby art. 2 § 1 k.p.c. w związku
z art. 45 ust. 1 Konstytucji (por. np. uzasadnienie uchwały Całej Izby Cywilnej Sądu
Najwyższego z dnia 4 grudnia 1957 r., 1 CO 16/57, OSN 1959, nr 1, poz. 1).
Postanowienie o ustanowieniu służebności drogi koniecznej jest orzeczeniem
konstytutywnym, tworzącym – po uprawomocnieniu się – nowy stosunek
prawnorzeczowy pomiędzy każdoczesnym właścicielem nieruchomości izolowanej
(władnącej) a każdoczesnym właścicielem nieruchomości obciążonej; nie kreuje
ono obowiązku określonego świadczenia, lecz – ustanawiając prawo – określa co
najwyżej jego zakres oraz sposób wykonywania. Tak więc postanowienie, o jakim
mowa, nie nakłada na właściciela nieruchomości obciążonej (służebnie
zobowiązanego) obowiązku jakiegokolwiek świadczenia czy też zachowania się, a
jego sytuacja prawna zostaje ukształtowana jedynie w takim zakresie, w jakim
ograniczone prawo rzeczowe ustanowione na rzecz służebnie uprawnionego
ingeruje w przysługujące mu prawo do nieruchomości obciążonej. Ujmując tę
kwestię inaczej można stwierdzić, że postanowienie o ustanowieniu służebności
drogi koniecznej, w zakresie w jakim konstytuuje ograniczone prawo rzeczowe,
tworzy nową sytuację prawnomaterialną, ale nie rozstrzyga o potencjalnych
roszczeniach służebnie uprawnionego, a tym samym nie nakłada na służebnie
zobowiązanego obowiązku spełnienia określonych świadczeń.
W tej sytuacji, w razie zaistnienia na nieruchomości obciążonej stanu rzeczy
sprzecznego z treścią ustanowionego prawa rzeczowego (por. także art. 287-
289 k.c.), służebnie uprawniony uzyskuje określone roszczenia, których może
dochodzić w odrębnym postępowaniu (art. 222 w związku z art. 251 k.c. albo
art. 344 § 1 w związku z art. 352 § 2 k.c.). Dopiero wyrok wydany w tym
postępowaniu stać się może tytułem egzekucyjnym i – po nadaniu klauzuli
wykonalności – stanowić podstawę egzekucji; w żadnym wypadku tytułem tym nie
jest postanowienie o ustanowieniu drogi koniecznej. Na marginesie trzeba
pozostawić fakt nie mający dla prowadzonych rozważań żadnego znaczenia, a
mianowicie, że ustanawiając służebność drogi koniecznej, sąd z reguły zasądza
przewidziane w art. 145 § 1 k.c. wynagrodzenie; orzeczenie to stwarza obowiązek
świadczenia i w tym zakresie – i tylko w tym – stanowi oczywiście tytuł egzekucyjny.
Należy także zaznaczyć, że ilekroć ustawodawca zamierza nadać orzeczeniu
ingerującemu w stosunki prawnorzeczowe moc tytułu egzekucyjnego, bez
konieczności zamieszczania odrębnego, wyraźnego rozstrzygnięcia w tym zakresie,
tylekroć czyni to expressis verbis (por. art. 999 § 1 k.p.c. lub art. 37 ust. 1 w związku
z art. 19 ust. 1 i art. 39 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. – Prawo geodezyjne i
kartograficzne, jedn. tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 100, poz. 1086 ze zm., poprzednio
art. 17 dekretu z dnia 13 września 1946 r. o rozgraniczeniu nieruchomości, Dz.U. Nr
53, poz. 298 ze zm.). Tymi właśnie unormowaniami należy tłumaczyć wielokrotnie
wyrażany pogląd Sądu Najwyższego, że orzeczenie o rozgraniczeniu
nieruchomości, w którym oznaczono jedynie ich granice, stanowi tytuł egzekucyjny
podlegający zaopatrzeniu w klauzulę wykonalności (por. np. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 7 czerwca 1972 r., III CRN 115/72, OSNCP 1973, nr 2, poz. 34
albo uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 18 września 1989 r., III CZP 79/89, OSNCP
1990, nr 7-8, poz. 95). Pogląd ten nie może jednak w żaden sposób ważyć na
rozstrzygnięciu zagadnienia przedstawionego w niniejszej sprawie.
Poza zakresem rozważań wytyczonych przedstawionym do rozstrzygnięcia
zagadnieniem prawnym pozostaje kwestia, czy ustanawiając służebność drogi
koniecznej, sąd może orzekać także o obowiązkach właściciela nieruchomości
obciążonej, polegających w szczególności na nieprzeszkadzaniu czynnościom
właściciela nieruchomości władnącej. Wydaje się, że orzecznictwo sądów
powszechnych powinno podjąć tę kwestię, poszukując przede wszystkim
argumentów celowościowych i funkcjonalnych (por. uzasadnienie orzeczenia Sądu
Najwyższego z dnia 31 sierpnia 1961 r., 3 CO 21/61, OSNCP 1963, nr 1, poz. 14;
por. także art. 624 zdanie drugie k.p.c.).
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie
(art. 390 § 1 k.p.c.).