Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 20 sierpnia 2002 r.
II UKN 524/01
Zatrudnienie na stanowisku instruktora szkolenia lotniczego w Aeroklu-
bie Polskim nie jest wykonywaniem pracy nauczyciela w rozumieniu art. 88
ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z
2003 r. Nr 118, poz. 1112 ze zm.).
Przewodniczący SN Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Herbert Szurgacz, Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 sierpnia 2002 r.
sprawy z wniosku Mieczysława D. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w N.S. o emeryturę, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Krakowie z dnia 22 maja 2001 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 23 września 1999 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w N.S. odmówił przyznania wnioskodawcy Mieczysławowi D. prawa do emerytury
nauczycielskiej wobec braku wymaganego dwudziestoletniego okresu pracy w
szczególnym charakterze.
Po rozpoznaniu odwołania wnioskodawcy od tej decyzji Sąd Okręgowy-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie wyrokiem z dnia 21 czerwca 2000 r.
[...] zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury od dnia
1 sierpnia 1999 r. Sąd ustalił, że wnioskodawca legitymuje się wymaganym przepi-
sem art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (jednolity tekst:
Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 ze zm.) trzydziestoletnim okresem zatrudnienia.
Uznany przez organ rentowy okres pracy nauczycielskiej wynosi 15 lat i 1 dzień.
Zdaniem Sądu do tego okresu należy doliczyć okres pracy na stanowisku instruktora
lotniczego w Aeroklubie P. od 1 lipca 1968 r. do 6 września 1982 r. W ramach tego
2
zatrudnienia wnioskodawca prowadził szkolenia dydaktyczne i praktyczne, a uczest-
nicy po pozytywnym zakończeniu szkolenia uzyskiwali zawód pilota szybowców i
pilota samolotów sportowych. Na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Naro-
dowej z dnia 14 września 1998 r. w sprawie rozciągnięcia niektórych przepisów Karty
Nauczyciela na instruktorów i kierowników praktycznej nauki zawodu oraz niektórych
innych pracowników prowadzących prace dydaktyczne i wychowawcze (Dz.U. Nr
126, poz. 833) pracę wnioskodawcy na stanowisku instruktora szkolenia lotniczego
należy zakwalifikować jako pracę nauczyciela w innej placówce szkolącej (art. 5
Karty Nauczyciela) a także jako pracę dydaktyczno - wychowawczą stanowiącą pod-
stawowe zajęcie dotyczące instruktora praktycznej nauki zawodu pilota szybowców i
samolotów sportowych. Po doliczeniu okresu pracy w Aeroklubie P. okres pracy nau-
czycielskiej przekracza 20 lat i wnioskodawca spełnia wszystkie warunki wymagane
do przyznania wcześniejszej emerytury.
Na skutek apelacji organu rentowego od tego wyroku Sąd Apelacyjny-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie wyrokiem z dnia 22 maja 2001 r. [...]
zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie. Sąd Apelacyjny uznał, że wnioskodaw-
ca nie spełnia wymagania określonego w art. 88 Karty Nauczyciela dwudziestolet-
niego okresu pracy w szczególnym charakterze, jaką na podstawie art. 86 Karty Nau-
czyciela jest praca nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych
zatrudnionych w określonych ustawą placówkach. Za taką pracę nie może być
uznana praca w Aeroklubie P., gdyż wnioskodawca nie był zatrudniony na stanowi-
sku nauczyciela, wychowawcy czy pracownika pedagogicznego, a nadto Aeroklub P.
będący stowarzyszeniem wyższej użyteczności, którego celem jest między innymi
prowadzenie działalności szkoleniowej i sportowej, nie jest placówką, o jakiej mowa
w art. 1 Karty Nauczyciela. Praca wnioskodawcy nie odpowiada także wymogom § 1
pkt 1a powołanego w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku rozporządzenia Ministra
Edukacji Narodowej. Przepis ten dotyczy osób pełniących funkcję instruktora bądź
kierownika praktycznej nauki zawodu a szkolenie lotnicze nie jest praktyczną nauką
zawodu. Prowadzenie takiego szkolenia nie odpowiada definicji praktycznej nauki
zawodu zawartej w § 1 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11 grudnia 1992
r. w sprawie organizowania i finansowania praktycznej nauki zawodu, praw i obo-
wiązków podmiotów organizujących tę naukę oraz uczniów odbywających praktyczną
naukę zawodu (Dz.U. Nr 97, poz. 479).
3
Wyrok ten zaskarżył kasacją wnioskodawca i wskazując jako jej podstawę na-
ruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie przepisów art. 1-3, 5,
86 i 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, art. 70 ustawy z dnia 7
września 1991 r. o systemie oświaty (jednolity tekst: Dz.U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329
ze zm.), § 1, 7, 9 i 23 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11 grudnia 1992 r. w
sprawie organizowania i finansowania praktycznej nauki zawodu, praw i obowiązków
podmiotów organizujących tę naukę oraz uczniów odbywających praktyczną naukę
zawodu (Dz.U. Nr 97, poz. 479), a także § 1 i 2 rozporządzenia Ministra Edukacji
Narodowej z dnia 14 września 1998 r. w sprawie rozciągnięcia niektórych przepisów
Karty Nauczyciela na instruktorów i kierowników praktycznej nauki zawodu oraz nie-
których innych pracowników prowadzących prace dydaktyczne i wychowawcze
(Dz.U. Nr 126, poz. 833), wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi Apelacyjnemu w Krakowie do ponownego rozpoznania. W uzasad-
nieniu kasacji podniósł, że definicja instruktora praktycznej nauki zawodu zawarta w
przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11 grudnia 1992 r. nie może być
odnoszona do wnioskodawcy, który wykonywał czynności związane z nauczaniem
przed wejściem w życie tego rozporządzenia. Twierdzenie takie kasacja opiera na
dwóch faktach. Trudno uznać, by przepis art. 70 ustawy o systemie oświaty upoważ-
niał Radę Ministrów do formułowania definicji ustawowej „instruktora praktycznej na-
uki zawodu” dla potrzeb całego systemu prawnego. Żaden też przepis rozporządze-
nia Ministra Edukacji Narodowej rozciągającego przepisy Karty Nauczyciela na in-
struktorów praktycznej nauki zawodu nie stanowi, że chodzi o instruktorów praktycz-
nej nauki zawodu w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11 grudnia
1992 r. Nie można oceniać stażu pracy wnioskodawcy na podstawie przepisów, które
regulują kwestię instruktażu praktycznej nauki zawodu po 1992 r. Ustalając czy
wnioskodawca pełnił funkcję instruktora praktycznej nauki zawodu należy dokonać
oceny charakteru jego pracy przy uwzględnieniu faktu, że nauka w placówkach Ae-
roklubu P. była wówczas jedyną drogą do uzyskania uprawnień zawodowych pilota.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nieuzasadniony jest zarzut naruszenia przepisów art. 88 i 86 ustawy z dnia 26
stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela. Pierwszy z tych przepisów uzależnia prawo nau-
czyciela do przejścia na emeryturę bez względu na wiek od wykazania dwudziesto-
4
letniego okresu pracy w szczególnym charakterze,` a drugi uznaje za pracę w szcze-
gólnym charakterze pracę nauczycieli. Naruszenie tych przepisów miałoby miejsce,
gdyby nie został uwzględniony okres pracy, który uznany jest w Karcie Nauczyciela
za pracę nauczycielską. Ocena czy wskazany przez zainteresowanego okres zatrud-
nienia może być uznany za pracę nauczyciela w rozumieniu ustawy następuje w
oparciu o stan prawny obowiązujący w dacie zgłoszenia wniosku o emeryturę czy też
w dacie spełnienia ostatniego warunku (rozwiązania umowy o pracę). Podobne sta-
nowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 lutego 2000 r., II UKN 376/99
(OSNAPiUS z 2001 r. nr 14, poz. 467). W związku z tym nie jest naruszeniem prawa
powołanie się na definicję zatrudnienia uważanego za pracę nauczycielską określoną
w przepisach, które weszły w życie po ustaniu tego zatrudnienia. Jeżeli rodzaj za-
trudnienia nie odpowiada definicji pracy nauczycielskiej zawartej w przepisach obo-
wiązujących w dacie zgłoszenia wniosku, zatrudnienie to nie jest uznawane za pracę
w szczególnym charakterze. Zgodnie z tą zasadą zatrudnienie na stanowisku in-
struktora szkolenia lotniczego w Aeroklubie P. nie jest wykonywaniem pracy nauczy-
ciela w rozumieniu art. 88 Karty Nauczyciela.
Nauczycielem w rozumieniu Karty Nauczyciela jest osoba zatrudniona na sta-
nowiskach pedagogicznych i wychowawczych w szkołach i innych placówkach zaj-
mujących się kształceniem, wychowywaniem i pracą oświatową, wymienionych w art.
1 ust. 1 i ust. 2. Wykonywanie pracy polegającej na nauczaniu lub szkoleniu w jed-
nostkach niebędących placówkami wymienionymi w powołanych przepisach nie wy-
starczy do uznania osoby wykonującej tę pracę za nauczyciela. Według obecnego
stanu prawnego wprowadzonego ustawą z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy -
Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 19, poz.239)
ustawie podlegają nauczyciele zatrudnieni w wyszczególnionych wyczerpująco jed-
nostkach a także pracownicy zatrudnieni u innych pracodawców pełniący funkcję
instruktorów praktycznej nauki zawodu oraz kierowników praktycznej nauki zawodu
posiadający kwalifikacje określone dla nauczycieli praktycznej nauki zawodu oraz
wykonujący pracę dydaktyczną i wychowawczą w wymiarze przewidzianym dla na-
uczycieli. W dacie zgłoszenia wniosku w 1999 r. przepis art. 1 Karty Nauczyciela nie
obejmował instruktorów praktycznej nauki zawodu, natomiast obowiązujący wówczas
przepis art. 5 upoważniał Ministra Edukacji Narodowej do rozciągnięcia w drodze
rozporządzenia przepisów ustawy lub niektórych jej postanowień między innymi na
takich instruktorów. Na tej podstawie zostało wydane rozporządzenie Ministra Edu-
5
kacji Narodowej z dnia 14 września 1998 r. w sprawie rozciągnięcia niektórych prze-
pisów Karty Nauczyciela na instruktorów i kierowników praktycznej nauki zawodu
oraz niektórych innych pracowników prowadzących prace dydaktyczne i wychowaw-
cze (Dz.U. Nr 126, poz. 833). Rozporządzenie to w § 2 ust. 1 pkt 8 przyznaje na-
uczycielskie uprawnienia emerytalne osobom określonym w § 1, między innymi pra-
cownikom, dla których praca dydaktyczno wychowawcza stanowi podstawowe zaję-
cie, pełniących funkcje instruktorów praktycznej nauki zawodu. Użyte w tym przepisie
i powtórzone w obecnie obowiązującej ustawie - Karta Nauczyciela określenie „prak-
tyczna nauka zawodu” nie może być rozumiane w znaczeniu potocznym, jak to usi-
łuje wykazać wnoszący kasację. Jest to termin ustawowy, zatem za instruktorów
praktycznej nauki zawodu nie uważa się wszystkich osób prowadzących szkolenie,
instruktaż czy też nauczających jakiegoś zawodu, lecz tylko takie, które wykonują
taką pracę na zasadach określonych w ustawie. Zasady te uregulowane są w art. 70
ust. 1 i 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty. Zgodnie z tymi zasa-
dami praktyczna nauka zawodu, jeżeli nie jest organizowana przez szkoły, odbywa
się na podstawie umowy zawartej między szkołą a podmiotem, w którym odbywa się
nauka zawodu. Instruktorem praktycznej nauki zawodu jest pracownik tego podmio-
tu, prowadzący zajęcia praktyczne z uczniami szkoły, która zawarła umowę. Te ure-
gulowania ustawowe są wystarczające dla oceny charakteru pracy wnioskodawcy
bez potrzeby sięgania do przepisów wydanego na podstawie art. 70 ust. 2 rozporzą-
dzenia Rady Ministrów, których zastosowanie jest w kasacji kwestionowane. Mimo,
że wnioskodawca według nomenklatury używanej przez zatrudniający go podmiot
pełnił funkcję instruktora, to nie był on instruktorem praktycznej nauki zawodu w ro-
zumieniu ustawy. Aeroklub P. nie zawierał bowiem ze szkołami umów, na podstawie
których uczniowie tych szkół odbywali praktyczną naukę zawodu. Wnioskodawca nie
należy zatem do kręgu osób objętych przepisami powołanego rozporządzenia Mini-
stra Edukacji Narodowej.
Wskazane w kasacji przepisy nie dają podstawy prawnej do uznania zatrud-
nienia wnioskodawcy w charakterze instruktora pilotażu za pracę nauczycielską. Nie
może być zatem uznane za niezgodne z prawem stanowisko Sądu Apelacyjnego, że
warunek posiadania wymaganego okresu pracy w szczególnym charakterze nie zo-
stał spełniony. Z tych przyczyn Sąd Najwyższy w oparciu o przepis art. 39312
k.p.c.
oddalił kasację jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw.
========================================