Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 19 września 2002 r.
III PZP 18/02
Przewodniczący SSN Andrzej Kijowski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Józef
Iwulski, Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, z udziałem Prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniew-
skiego w sprawie z powództwa Marzeny M. przeciwko Zespołowi Opieki Zdrowotnej
w L. o wynagrodzenie, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 19 września 2002 r. za-
gadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Lublinie postanowieniem z dnia 10 czerwca 2002 r. [...],
„Czy w przypadku nieterminowego spełnienia świadczenia na rzecz pracowni-
ka, ustawowe odsetki przysługują od wynagrodzenia za pracę także w części, w któ-
rej została od niego odprowadzona składka na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne
oraz zaliczka na podatek dochodowy ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Odsetki z tytułu opóźnienia w wypłacie wynagrodzenia za pracę przysłu-
gują pracownikowi za czas opóźnienia także w części, od której pracodawca
odprowadził składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne oraz zaliczkę na
podatek dochodowy od osób fizycznych.
U z a s a d n i e n i e
Przedmiotowe zagadnienie prawne wyłoniło się w kontekście następującego
stanu faktycznego. Powódka Marzena M. w pozwie z dnia 26 czerwca 2001 r. wnio-
sła o zasądzenie od Samodzielnego Publicznego Zespołu Opieki Zdrowotnej w L.
dodatkowych rocznych wynagrodzeń za lata 1999 i 2000. W piśmie procesowym z
dnia 14 listopada 2001 r. powódka cofnęła powództwo i zrzekła się roszczenia w
części obejmującej żądanie zasądzenia dodatkowych wynagrodzeń rocznych, ogra-
niczając żądanie do odsetek od wypłaconej kwoty brutto, a nie netto. W toku czynno-
2
ści wyjaśniających powódka wskazała, że pracodawca wypłacił jej dodatkowe wyna-
grodzenie roczne wraz z odsetkami, ale od kwoty po potrąceniu zaliczki na podatek
dochodowy oraz składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne, wobec czego do-
magała się zasądzenia różnicy pomiędzy odsetkami otrzymanymi i należnymi od
kwoty nie obejmującej potrąceń.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Lublinie wyrokiem z dnia 14 lutego 2002 r. [...]
zasądził od strony pozwanej na rzecz powódki ustawowe odsetki od kwot 364,50 zł i
363,50 zł, stanowiących różnicę między wynagrodzeniem brutto a wynagrodzeniem
po potrąceniu składek na ubezpieczenie społeczne i chorobowe oraz zaliczki na po-
datek dochodowy, umarzając postępowanie w pozostałej części.
Apelację od tego wyroku wniósł pozwany pracodawca, zarzucając błędną wy-
kładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 481 § 1 KC w związku z art. 300 KP, pole-
gające na zasądzeniu powódce ustawowych odsetek od dodatkowych wynagrodzeń
rocznych w kwocie brutto, a więc bez odliczenia obligatoryjnych zaliczek ustawowych
na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz składek na ubezpieczenie społeczne
i zdrowotne.
W toku rozpatrywania apelacji Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Lublinie powziął poważne wątpliwości prawne, które postanowieniem z
dnia 10 czerwca 2002 r. [...] przekazał Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w
trybie art. 390 § 1 KPC. W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Okręgowy wskazał,
że skłania się do stanowiska wyrażonego przez Sąd pierwszej instancji, które jest też
zbieżne z uzasadnieniem uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 sierpnia 2001 r., III
ZP 13/01 (OSNAPiUS 2002 r. nr 2, poz.35), wyrażającym między innymi pogląd, że
„zasądzenie odsetek od całego zasądzonego wynagrodzenia (bez potrącania składki
na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne oraz zaliczki na podatek dochodowy) jest
konsekwencją uwzględnienia powództwa o zapłatę świadczenia pieniężnego oraz że
zasądzenie wynagrodzenia za pracę także w części, w której może ono podlegać
odliczeniu jest zasądzeniem na rzecz pracownika należnego mu świadczenia pie-
niężnego”. Cytowane twierdzenie nie usuwa jednak wątpliwości, które wiążą się z
faktem, że odsetki są rekompensatą za przedłużone i pozbawione prawnych podstaw
uniemożliwienie wierzycielowi korzystania z jego pieniędzy. Co prawda wynagrodze-
nie za pracę stanowi w całości, a więc łącznie z kwotą podlegającą potrąceniom, na-
leżność pracownika, ale on jej w pełnej wysokości nie otrzymuje, niezależnie od tego
czy wypłata następuje w terminie, czy po terminie płatności. Faktycznie więc praco-
3
dawca jako dłużnik pozbawia pracownika - wierzyciela możliwości korzystania z pie-
niędzy, lecz tylko w części wynagrodzenia po odliczeniu składki na ubezpieczenie
społeczne i zdrowotne oraz zaliczki na podatek dochodowy. Zasądzenie odsetek od
wynagrodzenia bez potrąceń wydaje się zatem następować z przekroczeniem pod-
stawy świadczenia należnego pracownikowi, co do wypłaty którego pracodawca po-
zostaje w zwłoce. Innymi słowy, świadczenie, do którego jest w istocie zobowiązany
pracodawca na rzecz pracownika, i którego pracownik zostaje pozbawiony przez
okres zwłoki stanowi kwota po odliczeniu składki na ubezpieczenie społeczne i zdro-
wotne oraz zaliczki na podatek dochodowy. Odnosi się to również do stanu faktycz-
nego niniejszej sprawy, w którym świadczenie zostało już spełnione po odliczeniu
wspomnianych składek oraz zaliczki na podatek dochodowy. Odpowiedź na powyż-
sze wątpliwości jest konieczna dla rozpoznania apelacji pozwanego pracodawcy, a
poza tym byłaby celowa również ze względu na znaczną ilość różnie rozstrzyganych
spraw tego typu, zawisłych przed sądami rejonowymi objętymi zakresem terytorialnej
właściwości Sądu Okręgowego w Lublinie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Powołana wyżej uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 sierpnia 2001 r., III ZP
13/01, której tezę i uzasadnienie akceptuje również skład rozpoznający niniejszą
sprawę, stwierdza, że w wyroku zasądzającym wynagrodzenie za pracę nie odlicza
się zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz składek na ubezpiecze-
nie społeczne. Wynagrodzenie za pracę podlega więc zawsze zasądzeniu w wyso-
kości nie pomniejszonej o publicznoprawne zobowiązania pracownika z tytułu zalicz-
ki na podatek dochodowy od osób fizycznych, jak również składek na ubezpieczenie
społeczne (i zdrowotne), czyli w kwocie określanej jako należność „brutto”, przy czym
pojęcie to nie należy do języka prawnego i funkcjonuje jedynie potocznie (podobnie
jak przeciwstawne mu pojęcie należności „netto”), wobec czego nie ma zakazu, ale
nie jest też konieczne zamieszczanie go w sentencji orzeczenia. W motywach tej
uchwały podniesiono w szczególności, że wynagrodzenie za pracę, jako niezbędny
element treści stosunku pracy, jest określone przepisami prawa pracy, z których nie-
wątpliwie wynika, iż należy się ono w całości, a więc również w części, którą praco-
dawca ma obowiązek potrącić (odliczyć). Nie do pomyślenia jest zatem koncepcja,
która w sferze wynagrodzenia za pracę odróżniałaby część należną (wynagrodzenie
4
„netto”) i część nie przysługującą pracownikowi. Kwoty wynagrodzenia, które praco-
dawca oblicza i pobiera jako płatnik podatku czy składek, są zatem również częścią
pracowniczego wynagrodzenia, nie zaś kwotami należnymi ex lege Skarbowi Pań-
stwa czy innemu publicznoprawnego podmiotu. W przeciwnym razie należałoby
dojść do absurdalnego wniosku, że jeżeli pracodawca wypłaca wynagrodzenie bez
odliczenia podatku czy składek, to pracownik w odpowiedniej części otrzymuje
świadczenie nienależne, które w ogóle nie jest wynagrodzeniem i które powinien
zwrócić. Skoro pracowniczą wierzytelnością ze stosunku pracy pozostaje cały zaro-
bek, to tym bardziej wierzytelnością nie przestaje być ta część pobranego (odliczo-
nego) wynagrodzenia, która przewyższa kwoty wynikające z przepisów o podatku i
składkach. Jeżeli pracodawca (płatnik) rzeczywiście dokonuje z wynagrodzenia za
pracę potrącenia przewidzianych ustawą należności publicznoprawnych, to w tej i
tylko w tej części zostaje zwolniony z długu wobec pracownika. Gdyby natomiast
wbrew swemu obowiązkowi odliczeń na cele podatkowe czy składkowe nie dokonał,
to nie może tej części wynagrodzenia nie wypłacić i zachować dla siebie.
W konsekwencji powyższych rozważań Sąd Najwyższy w końcowej części
uzasadnienia wspomnianej uchwały odniósł się również do kwestii odsetek. Stwier-
dził mianowicie, że „ich zasądzenie jest prostą konsekwencją uwzględnienia po-
wództwa o zapłatę świadczenia pieniężnego, a zasądzenie wynagrodzenia za pracę,
także w części, w której może ono podlegać odliczeniu, jest zasądzeniem na rzecz
pracownika należnego mu świadczenia pieniężnego”. Cytowane stwierdzenie można
by jedynie uzupełnić o oczywiste skądinąd uwagi, że odsetki mają charakter należ-
ności ubocznej, akcesoryjnej, więc obowiązek ich płacenia nie może powstać bez
zobowiązania do zapłaty sumy głównej, lecz gdy obowiązek odsetkowy już się zak-
tualizuje, to pozostaje w ścisłym związku z głównym zobowiązaniem. Odsetki dzielą
więc zazwyczaj los tego zobowiązania, jeżeli nic innego nie wynika z umowy lub
ustawy. Inna rzecz, że po powstaniu należności odsetkowej zyskuje ona byt nieza-
leżny od długu głównego i może podlegać odmiennym regułom co do – przykładowo
- wymagalności, czy przedawnienia, a nawet może istnieć po wygaśnięciu długu
głównego. Innymi słowy, jeśli się głosi pogląd, iż wynagrodzenie za pracę jest rów-
nież w części podlegającej publicznoprawnym potrąceniom (odliczeniom) świadcze-
niem pieniężnym należnym pracownikowi, to tym samym trzeba konsekwentnie
traktować je jako podstawę naliczenia odsetek za opóźnienie zapłaty.
5
Oceny tej nie zmienia fakt, że odpowiednia część wynagrodzenia za pracę nie
jest stawiana do dyspozycji pracownika, tylko przelewana bezpośrednio na bankowy
rachunek organu skarbowego czy ZUS. Równie dobrze można bowiem wyobrazić
sobie model, w którym pracownik najpierw otrzymuje „do rąk” całą wypłatę, po czym
sam uiszcza z niej zaliczkę na podatek dochodowy oraz składki na ubezpieczenie
społeczne i zdrowotne. Ta różnica w sposobie regulowania należności publiczno-
prawnych ma jedynie techniczno - prawną doniosłość i nie wpływa na kwalifikację
prawnego charakteru świadczenia należnego pracownikowi. Dla zasadności żądania
różnicy pomiędzy odsetkami naliczonymi od wynagrodzenia netto oraz brutto bez-
przedmiotowy jest też argument, że świadczenie główne zostało już - jak w niniejszej
sprawie - spełnione po odliczeniu zaliczki na podatek oraz składki na ubezpieczenie
społeczne i zdrowotne.
Z wyżej wskazanych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę o treści wska-
zanej w jej sentencji.
========================================