Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 września 2002 r., I CKN 964/00
Do kompetencji Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, określonych w art.
8 ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz.U. Nr 54,
poz. 348 ze zm.), nie należy rozstrzyganie sporów między lokatorami oraz
między lokatorami a administratorami budynków o stan techniczny instalacji
wewnętrznej doprowadzającej gaz.
Sędzia SN Iwona Koper (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz
Sędzia SN Zbigniew Strus
Sąd Najwyższy w sprawie z odwołania Renaty i Wincentego G. od decyzji
Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki przeciwko Prezesowi Urzędu Regulacji
Energetyki oraz zainteresowanemu Polskiemu Górnictwu Naftowemu i
Gazownictwu S.A. w W., Oddział Zakład Gazowniczy w K. o nieuzasadnione
wstrzymanie dostaw gazu, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 25 września
2002 r. na rozprawie kasacji powodów od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie,
Sądu Antymonopolowego z dnia 1 marca 2000 r.
oddalił kasację i nie obciążył powodów kosztami postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Budynek mieszkalny położony w K. przy ul L. nr 10 składa się z sześciu lokali i
stanowi współwłasność Gminy Miasta K., która jest właścicielem czterech lokali,
oraz osób fizycznych, w tym Wincentego i Renaty małżonków G. Budynkiem
administruje Gmina za pośrednictwem Przedsiębiorstwa Usług Mieszkaniowych
„S.M.” w K. W dniu 18 marca 1998 r. na zebraniu wspólnoty mieszkaniowej
postanowiono zbadać szczelność wewnętrznej instalacji gazowej i wentylacyjno-
spalinowej. W dniu 2 kwietnia 1998 r., w obecności inspektora PUM i z udziałem
firmy remontowo-budowlanej Wod-Gaz-CO-Elektryka „K.” – Zygmunt Krzysztof I.,
został sporządzony protokół sprawdzenia instalacji gazowej, z którego wynikało, że
wykonana próba szczelności instalacji zasilającej od głównego kurka gazowego do
zaworów przed gazomierzem wykazała bardzo duże nieszczelności. Z tej przyczyny
w tym samym dniu firma „K.” za zgodą administratora budynku odcięła gaz.
Zalecono wykonanie instalacji spawanej na klatce schodowej i wymianę kurka
gazowego, zgodnie z obowiązującymi przepisami.
Zasadność odcięcia gazu zakwestionowali małżonkowie G., kierując do
Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki żądanie wszczęcia przeciwko Polskiemu
Górnictwu Naftowemu i Gazownictwu S.A., Oddział Zakład Gazowniczy w K.
postępowania administracyjnego przewidzianego w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 10
kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz.U. Nr 54, poz. 348 ze zm. – dalej:
"Pr.energ."). Według odbiorców, odcięcie gazu zostało dokonane bez należytego
udokumentowania zagrożenia wybuchem.
Zakład Gazowniczy bronił się zarzutem, że odcięcie gazu nie stanowiło jego
decyzji, lecz decyzję zarządcy budynku, który jest do tego uprawniony na podstawie
art. 70 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. Nr 89, poz. 414 ze
zm.). Ewentualne nieprawidłowości co do przeprowadzenia kontroli stanu
technicznego instalacji oraz co do bezprawnego wyłączenia instalacji z użytkowania
powinny być zgłoszone do właściwego organu nadzoru budowlanego. Zakład
deklarował też gotowość wznowienia dostaw gazu i wskazywał, że opóźnienie w
tym zakresie wynika wyłącznie z zachowania odbiorców, którzy nie wyrażają zgody
na przeprowadzenie remontu instalacji i partycypowanie w kosztach remontu, przez
co blokują wznowienie dostaw gazu. W związku z tym Gmina Miasta K. wystąpiła
na drogę postępowania sądowego o zezwolenie na dokonanie czynności
przekraczającej zakres zwykłego zarządu. Ponadto wskazał na uprawnienie
wstrzymania dostaw w sytuacji, w której instalacja odbiorcy stwarza bezpośrednie
zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi, środowiska oraz bezpieczeństwa mienia (§
32 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 14 lipca 1998 r. w
sprawie szczegółowych warunków przyłączenia podmiotów do sieci gazowych,
pokrywania kosztów przyłączenia, obrotu paliwami gazowymi, świadczenia usług
przesyłowych, ruchu sieciowego i eksploatacji sieci gazowych oraz standardów
jakościowych obsługi odbiorców, Dz.U. Nr 93, poz. 588).
Według stanowiska Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, w razie gdy
dostarczanie gazu do budynku nie zostało wstrzymane przez zakład gazowniczy,
lecz przez administrację, badanie zasadności takiej czynności, zgodnie z art. 23 ust.
1 Pr.energ., nie podlega jego właściwości. Uznając na tej podstawie
bezprzedmiotowość postępowania, decyzją z dnia 4 sierpnia 1999 r. umorzono
postępowanie administracyjne.
Na skutek odwołania odbiorców, Prezes Urzędu Regulacji Energetyki, na
podstawie art. 47929
k.p.c., decyzją z dnia 5 października 1999 r. zmienił swoją
poprzednią decyzję i uznał, że wstrzymanie dostaw gazu do lokalu odbiorców nie
było nieuzasadnione. Przychylił się do zarzutów Zakładu Gazowniczego, które ten
wywodził z § 32 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 14 lipca
1998 r., twierdząc, że Zakład jest uprawniony do wstrzymania dostaw gazu, gdy
instalacja odbiorcy stwarza bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi,
środowiska lub bezpieczeństwa mienia. Jednocześnie wskazał, że jest on
zainteresowany wznowieniem dostaw, gdy tylko zapewnione zostaną odpowiednie
warunki do odbioru gazu.
Od decyzji tej odbiorcy odwołali się do Sądu Antymonopolowego, wnosząc o
jej uchylenie lub zmianę przez uznanie za bezzasadne zerwanie umowy na
dostawę gazu przez Zakład.
Sąd podzielił wyrażone w odwołaniu zapatrywanie, że skoro przerwanie
dostaw gazu nastąpiło w dniu 2 kwietnia 1998 r., to w sprawie nie ma zastosowania
powołane wyżej rozporządzenie, które weszło w życie z dniem 31 lipca 1998 r.
Zdarzenie to podlega ocenie na podstawie zarządzenia Ministra Górnictwa z dnia 3
maja 1978 r. w sprawie warunków dostarczania paliw gazowych (M.P. Nr 16, poz.
56), którego § 9 ust. 2 pkt 1 i 4 stanowi, że przerwanie dostarczania paliw gazowych
może nastąpić w razie awarii, zagrożenia wybuchem, pożarem lub zagrożenia życia
ludzkiego, a także w razie wykonywania planowanych prac konserwatorskich lub
remontowych przy urządzeniach gazowniczych. W wymienionych sytuacjach
przerwanie dostaw jest działaniem samego dostawcy, którego obciąża ciężar
wykazania powyższych przesłanek. Tu jednak odcięcia gazu dokonała osoba
trzecia, działająca w imieniu i na rzecz jednego ze współwłaścicieli nieruchomości,
a zarazem jej zarządcy. W wyniku tej czynności Zakład nie ma realnych możliwości
dostarczania gazu na rzecz odbiorców w tej posesji. O nieuzasadnionym
wstrzymaniu dostaw można mówić jedynie wtedy, gdy dostawcy można przypisać
winę, a w szczególności gdy zaszły przesłanki przewidziane przepisami (art. 8 ust.
1 Pr.energ.).
W razie sporu co do sprawności technicznej instalacji, to nie Zakład powinien
go rozstrzygać i jednostronnie przesądzać jego wynik przez wznowienie dostaw.
Jest to sytuacja zbliżona do niemożności świadczenia (art. 475 § 1 k.c.), która
zwalnia od odpowiedzialności. Do kompetencji Prezesa Urzędu Regulacji
Energetyki nie należy rozstrzyganie sporów między współwłaścicielami o stan
techniczny instalacji. Merytoryczne rozpoznanie tej kwestii naruszałoby art. 19 i 20
k.p.a., natomiast od strony podmiotowej kompetencje Prezesa Urzędu Regulacji
Energetyki kształtuje art. 8 ust. 1 Pr.energ. Kierując się powyższymi względami,
Sąd Antymonopolowy wyrokiem z dnia 1 marca 2000 r. oddalił odwołanie powodów.
Wyrok ten powodowie zaskarżyli kasacją, w której zarzucili naruszenie art. 8
ust 1 w związku z art. 5 ust.1 i ust. 2 Pr.energ. w związku z art. 472 i 355 § 1 i 2 k.c.
przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, art. 5 ust. 1 i ust. 2 Pr.energ.
przez jego niezastosowanie, art. 475 § 1 k.c. przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie oraz § 9 ust. 2 pkt 1 i 4 i § 11 ust. 1 i 2 zarządzenia Ministra
Górnictwa z dnia 3 maja 1978 r. przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie, a ponadto naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 217 § 1,
art. 224 § 1, art. 227 i 233 § 1 k.p.c., mające istotne znaczenie dla przebiegu
postępowania. Wnioski kasacji zmierzały do uchylenia zaskarżonego wyroku i
przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne powierzyła
Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki uprawnienie do regulowania działalności
przedsiębiorstw energetycznych, którymi zgodnie z ustawową definicją, zawartą w
art. 3 pkt 12, są podmioty prowadzące działalność gospodarczą w zakresie
wytwarzania, przetwarzania, magazynowania, przesyłania, dystrybucji paliw albo
energii lub obrotu nimi. Prezes Urzędu Regulacji Energetyki wykonuje działania
regulacyjne zgodnie z ustawą i założeniami polityki energetycznej państwa,
zmierzając do równoważenia interesów przedsiębiorstw energetycznych i
odbiorców paliw i energii (art. 23 ust. 1 Pr.energ.). Wykonywana administracyjnie
działalność regulacyjna jest związana z istnieniem monopoli naturalnych i ma służyć
ich ukierunkowywaniu na zachowania prorynkowe, świadczenie usług o
określonym, oczekiwanym ze społecznego punktu widzenia standardzie.
Pojęcie "regulacji" zdefiniowane zostało w art. 3 pkt 15 Pr.energ., jako
stosowanie określonych ustawą środków prawnych, włącznie z koncesjonowaniem,
służących do zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego, prawidłowej
gospodarki paliwami i energią oraz ochrony interesów odbiorców. Szczegółowe
kompetencje i obowiązki Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki określa art. 23 ust. 2
Pr.energ., przy czym nie jest to wyliczenie wyczerpujące, gdyż dalsze kompetencje
wynikają zarówno z innych ustaw, jak i aktów wykonawczych. Zgodnie z art. 23 ust.
2 pkt 5, do kompetencji Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki należy rozstrzyganie
sporów w zakresie określonym w art. 8 ust. 1 Pr.energ., dotyczących ustalania
warunków świadczenia usług, o których mowa w art. 4 ust. 2, odmowy przyłączenia
do sieci, odmowy zawarcia umowy sprzedaży energii elektrycznej, paliw gazowych
lub ciepła albo nieuzasadnionego wstrzymania ich dostaw.
Przytoczone regulacje określają publicznoprawny charakter ustawy, mającej
za cel ochronę interesu społecznego. Tym samym nie jest jej celem bezpośrednia
ochrona praw podmiotowych uczestników rynku energetycznego w ogólności.
Sprawy dotyczące wykonania już zawartych umów o dostarczanie paliw lub energii
należą do orzecznictwa Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki jedynie w zakresie
wskazanym w art. 8 ust. 1 Pr.energ., regułą pozostaje natomiast rozpoznawanie
sporów z nimi związanych przez sądy powszechne na zasadach ogólnych. Prezes
Urzędu Regulacji Energetyki nie rozstrzyga spraw dotyczących sporów, które
jedynie formalnie mieszczą się w zakresie art. 8 ust. 1 Pr.energ., pomiędzy
lokatorami (odbiorcami) administratorami budynków lub wspólnotami
mieszkaniowymi w związku z odcięciem gazu przez te podmioty, nie będące
przedsiębiorstwami energetycznymi. Tak określony zakres podmiotowy i
przedmiotowy sprawy przed Prezesem Urzędu Regulacji Energetyki kształtuje
kognicję sądu antymonopolowego, rozpoznającego odwołanie od jego decyzji.
Trafnie zatem wskazał Sąd Antymonopolowy, że w hipotezie art. 8 ust. 1
Pr.energ., jeżeli dotyczy on nieuzasadnionego wstrzymania dostaw, chodzi o
sytuację, w której odcięcia gazu dokonuje zakład gazowniczy. Okoliczność ta,
podniesiona przez odbiorcę, powinna być przez sąd antymonopolowy rozważona, a
ciężar jej wykazania obciąża dostarczający zakład. Jeżeli odcięcia gazu dokonała
inna osoba, to ocena zasadności tego działania, a co za tym idzie okoliczność, czy
stan instalacji znajdującej się u odbiorcy uzasadniał przyjęcie, że istniało zagrożenie
dla życia, zdrowia albo środowiska, nie należy do przedmiotu sporu. W
konsekwencji, skoro nie zachodziła potrzeba czynienia ustaleń we wskazanym
zakresie, nieuzasadnione są zarzuty procesowe kasacji zmierzające do wykazania,
że Sąd Antymonopolowy, z naruszeniem powołanych w nich przepisów, zaniechał
ich dokonania.
Konsekwencją uznania bezzasadności drugiej z podstaw kasacyjnych jest
konieczność badania zarzutów odnoszących się do naruszenia prawa materialnego
na podstawie stanu faktycznego sprawy będącego podstawą zaskarżonego wyroku.
Z ustaleń faktycznych Sądu Antymonopolowego wynika, że odcięcie dopływu
gazu do przedmiotowej nieruchomości nastąpiło w następstwie stwierdzenia
nieszczelności instalacji wewnętrznej, kwalifikującej się jako stan zagrażający
bezpieczeństwu lokatorów. Ten stan rzeczy trafnie doprowadził Sąd
Antymonopolowy do wniosku, że zarówno sama niesprawność instalacji
wewnętrznej w stopniu, który eliminuje ją z bezpiecznego używania, jak i prawnie
uzasadnione odcięcie gazu, wykluczają możliwość uznania, iż doszło do
nieuzasadnionego wstrzymanie przez dostawcę dostarczania paliwa gazowego w
rozumieniu art. 8 ust. 1 Pr.energ. Warunkiem takiego uznania jest możność
przypisania zakładowi gazowniczemu znamion winy, która występuje w
szczególności wówczas, gdy nie zostały spełnione przewidziane w tym względzie
przesłanki zawarte w obowiązujących przepisach.
Podzielając tę argumentację zauważyć należy, że trafność zaprezentowanego
stanowiska znajduje potwierdzenie w art. 7 ust. 1 in fine Pr.energ., stanowiącego, iż
przedsiębiorstwo energetyczne może odmówić zawarcia umowy sprzedaży gazu,
jeżeli żądający odbiorca nie spełnia technicznych warunków odbioru, do których
należy zachowanie standardów bezpieczeństwa instalacji. Obowiązkiem odbiorcy
jest również, warunkujące zapewnienie ciągłości dostaw, utrzymywanie instalacji
wewnętrznej w stanie zgodnym z określonymi przez prawo wymogami
bezpieczeństwa. Konsekwencją jego niedopełnienia jest przypisana prawnie
przedsiębiorstwu energetycznemu możliwość, a w istocie powinność wstrzymania
(poprzednio przerwy) lub ograniczenia dostaw gazu, gdy instalacja znajdująca się u
odbiorcy stwarza bezpośrednie zagrożenie dla życia zdrowia albo środowiska(art. 6
ust. 3 pkt 1 Pr.energ.), lub – w poprzednim stanie prawnym – w razie awarii,
zagrożenia wybuchem, pożarem lub zagrożenia życia ludzkiego, a także w razie
wykonywania prac konserwatorskich lub remontowych przy urządzeniach
gazowniczych (§ 9 ust. 2 pkt 1 i 4 zarządzenia ministra Górnictwa z dnia 3 maja
1978 w sprawie warunków dostarczania paliw gazowych). (...)
Z powyższych względów nieuzasadniona jest także przytoczona w kasacji
podstawa naruszenia przepisów prawa materialnego.