Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 27 września 2002 r.
II UK 214/02
Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest obowiązany do zapłaty odsetek w
wysokości określonej przepisami prawa cywilnego wówczas, gdy nie dokona
wypłaty świadczeń w terminach przewidzianych w przepisach dotyczących ich
przyznawania i wypłacania w następstwie okoliczności, za które ponosi odpo-
wiedzialność (art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych, Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.).
Przewodniczący SSN Beata Gudowska (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Krystyna Bednarczyk, Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 27 września 2002 r.
sprawy z wniosku Henryka K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działowi w K. o odsetki i datę przyznania zasiłku pielęgnacyjnego, na skutek kasacji
wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 28 czerwca 2000 r.
[..]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 7 stycznia 1999 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Poznaniu zmienił decyzję Zachodniej Dyrekcji Kolei Państwowych w
P. z dnia 12 sierpnia 1994 r., przywracając Henrykowi K. prawo do renty inwalidzkiej
w wysokości odpowiadającej zaliczeniu do drugiej grupy inwalidztwa. Wniosek ubez-
pieczonego z dnia 7 stycznia 1999 r. o przyznanie dodatku pielęgnacyjnego przeka-
zał organowi rentowemu do rozpoznania.
Wykonując ten wyrok, Oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych decyzją z
dnia 11 lutego 1999 r. wyrównał świadczenie od dnia 1 września 1994 r. z odsetkami
za okres od dnia 29 stycznia 1999 r. do dnia 18 lutego 1999 r. w kwocie 93,81 zł, a
2
decyzją z dnia 25 marca 1999 r. przyznał ubezpieczonemu prawo do dodatku pielę-
gnacyjnego od dnia 1 stycznia 1999 r.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 16 grudnia 1999 r. oddalił odwołanie, obej-
mujące obydwie decyzje i kwestionujące wysokość odsetek. Przyjął, że w stosun-
kach ubezpieczenia społecznego można domagać się jedynie odsetek przysługują-
cych w myśl przepisu art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.), czyli za czas przekro-
czenia przez organ ubezpieczeń społecznych terminu ustalenia prawa do świadcze-
nia lub jego wypłaty. Odmówił racji twierdzeniu o przysługiwaniu odsetek od renty
inwalidzkiej za okres od dnia 1 września 1994 r. do dnia 28 stycznia 1999 r., jak i od
dodatku pielęgnacyjnego, przyznanego w terminie 7 dni od pierwszego orzeczenia
Lekarza Orzecznika.
Apelację ubezpieczonego od tego wyroku oddalił Sąd Apelacyjny w Poznaniu
wyrokiem z dnia 28 czerwca 2000 r., uznawszy za trafne stanowisko Sądu Okręgo-
wego, że organ rentowy obciążają tylko odsetki zwłoki i że ponosi on winę za spóź-
nienie w wypłacie renty wyższej grupy od dnia 18 lutego 1999 r. zamiast od dnia 29
stycznia 1999 r., w którym uprawomocnił się wyrok Sądu Okręgowego i kiedy przy-
padał termin wyrównania świadczeń; za czas od dnia 29 stycznia do dnia 18 lutego
1999 r. należały się więc odsetki i te zostały zapłacone. Sąd drugiej instancji oddalił
także wniosek o przyznanie dodatku pielęgnacyjnego od daty wcześniejszej niż wy-
nikająca z wniosku z dnia 7 stycznia 1999 r., uznawszy za nietrafne stwierdzenie
ubezpieczonego, że wcześniejsze jego nieprzyznanie było błędem organu rento-
wego.
W kasacji, wniesionej na podstawie naruszenia prawa materialnego - § 2 ust.
1 i § 2 ust. 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 lutego 1999 r.
w sprawie szczegółowych zasad wypłacania odsetek za opóźnienie w ustaleniu lub
wypłacie świadczeń z ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 12, poz. 104), skarżący
domagał się uchylenia wyroku Sądu drugiej instancji i przekazania sprawy do po-
nownego rozpoznania. Według skarżącego, decyzja z dnia 12 sierpnia 1994 r. o ob-
niżeniu wysokości wypłacanych świadczeń do kwot odpowiednich dla trzeciej grupy
inwalidztwa była błędna (wadliwa). Jej korekta, dokonana dopiero w wyroku z dnia 7
stycznia 1999 r., nie może polegać wyłącznie na wyrównaniu zaległych kwot, lecz
także na świadczeniu odsetek za czas, w którym ubezpieczony z należnego świad-
czenia nie korzystał.
3
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarżący, choć nie kwestionuje podstawy prawnej rozstrzygnięcia Sądu dru-
giej instancji, roszczenie o zasądzenie odsetek wywodzi z twierdzenia, że pozbawio-
no go (wskutek błędnej decyzji) korzystania z należnych świadczeń, które w sposób
bezzasadny wzbogaciły ubezpieczyciela. Żądanie opiera więc na zasadzie należącej
do prawa cywilnego, w którym odsetki stanowią świadczenie akcesoryjne w formie
oznaczonej ułamkowej części długu za określony czas niemożności używania pie-
niędzy przez wierzyciela, jednak zarazem pomija, że w prawie cywilnym nie ma ge-
neralnej zasady obowiązku świadczenia odsetek, tak jak nie istnieje obowiązek opro-
centowania długów pieniężnych. Przepis art. 359 § 1 k.c. stanowi bowiem, że odsetki
od sumy głównej należą się tylko wtedy, gdy wynika to z czynności prawnej albo z
ustawy, z orzeczenia sądu lub decyzji innego właściwego organu.
W stosunkach opartych na prawie ubezpieczeń społecznych, w którym należy
poszukiwać podstawy roszczeń ubezpieczonego, odsetki od opóźnionego świadcze-
nia uregulowane są - dla potrzeb tego prawa - wyczerpująco, bez możliwości odwo-
ływania się do przepisów prawa cywilnego. Świadczenia należne w tym systemie nie
mają charakteru obligacyjnego, więc obowiązek zapłaty odsetek może wynikać tylko
z ustawy. W jednym tylko wypadku Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest obowią-
zany do wypłaty odsetek w wysokości określonej przepisami prawa cywilnego, wów-
czas gdy nie dokona - w następstwie okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność
- wypłaty świadczeń w terminach przewidzianych w przepisach dotyczących ich przy-
znawania i wypłacania (art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o syste-
mie ubezpieczeń społecznych). Chodzi zatem o odsetki za zwłokę w świadczeniu,
powstałą na skutek okoliczności, za które ten organ odpowiada, a nie za opóźnienie,
w którym nie ma elementu winy. Z tej przyczyny niedopuszczalna jest analogia z art.
476 i 481 k.c. (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 11 września 1991 r., II UZP
11/91, OSP 1992 nr 7-8, poz. 147 oraz wyrok tego Sądu z dnia 29 października 1997
r., II UKN 208/97, OSNAPiUS 1998 nr 15, poz. 461).
Świadczenia wypłaca się, poczynając od dnia powstania prawa do tych świad-
czeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano
decyzję z urzędu (art. 129 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.).
4
Zasadniczo więc organ rentowy zobowiązany jest do spełnienia świadczenia z ubez-
pieczenia społecznego od momentu, w którym powstało prawo do tego świadczenia,
jednakże w art. 118 ust. 1 w związku z ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z Fun-
duszu Ubezpieczeń Społecznych termin wypłaty renty został określony na 30 dni od
wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, ta zaś odpowiada
dacie przedstawienia dowodów (art. 118 ust. 3 ustawy). Data powstania prawa do
świadczeń jest okolicznością obciążającą dowodowo wnioskodawcę. To on ma wy-
kazać, że w określonym dniu spełnił warunki do świadczeń, i dopóty, dopóki na wła-
ściwej drodze nie zostanie dowiedzione, że jest osobą uprawnioną do świadczeń,
organ ubezpieczeń społecznych nie popada w zwłokę. Chociaż orzeczenie w spra-
wie z zakresu ubezpieczeń społecznych ma charakter ustalający i - jak trafnie twier-
dzi skarżący - jego prawo do renty inwalidzkiej według drugiej grupy inwalidztwa
trwało nieprzerwanie, mimo orzeczenia o zaliczeniu do grupy trzeciej, to obowiązek
świadczenia po stronie organu rentowego powstał dopiero od chwili ostatecznego
rozstrzygnięcia sporu. Odpowiednie dowody trwania całkowitej niezdolności do pracy
zostały zgromadzone dopiero w postępowaniu sądowym zakończonym wyrokiem z
dnia 7 stycznia 1999 r. zmieniającym decyzję o obniżeniu świadczeń. W tej sytuacji
Sąd drugiej instancji prawidłowo i definitywnie ustalił, że organ rentowy nie miał moż-
liwości wypłaty wyższej renty wobec zmiany grupy inwalidztwa oraz że po ustaleniu
wadliwości tej oceny wyrównał zaległe świadczenia za wskazany okres.
Stwierdzenie błędu organu rentowego w zakresie wypłaty świadczeń, do któ-
rych prawo istniało przed ponownym rozpatrzeniem sprawy nie powoduje obowiązku
świadczenia odsetek, lecz - z mocy art. 133 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o eme-
ryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118
ze zm.) - wypłatę przyznanych lub podwyższonych świadczeń, poczynając od mie-
siąca, w którym powstało prawo do tych świadczeń lub do ich podwyższenia, jednak
nie wcześniej niż za okres 3 lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc, w którym
zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy lub wydano decyzję z urzędu.
Ponieważ kasacja powołuje się tylko na naruszenie przepisów określających
zobowiązanie do świadczenia odsetek w zależności od daty ustalenia prawa do
świadczeń, należy przypomnieć, że opóźnienie w wypłaceniu świadczeń okresowych
liczy się od dnia następującego po ustalonym terminie ich płatności (§ 2 ust. 4 tego
rozporządzenia z dnia 1 lutego 1999 r.), zaś odsetki wypłaca się za okres od dnia
następującego po upływie wyznaczonego organowi rentowemu terminu na ustalenie
5
prawa do świadczeń lub ich wypłaty (§ 2 ust. 1 rozporządzenia). Uiszczając odsetki
za okres od dnia 29 stycznia do dnia 18 lutego 1999 r., Zakład Ubezpieczeń Spo-
łecznych wypełnił swoje zobowiązanie.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy oddalił kasację, jako pozbawioną uspra-
wiedliwionych podstaw (art. 39312
k.p.c.).
========================================