Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 18 grudnia 2002 r.
I PK 17/02
Istniejące w dacie wypowiedzeniu umowy o pracę względy ekonomiczne,
wymuszające zmniejszenie zatrudnienia, stanowią wystarczającą przyczynę
rozwiązania umowy o pracę na podstawie art. 10 ust. 1 w związku z art. 1 ust. 1
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (jedno-
lity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 980 ze zm.), także w przypadku, gdy
zmiany organizacyjne związane z realizacją planów oszczędnościowych wystą-
pią po dokonaniu wypowiedzenia.
Przewodniczący SSN Barbara Wagner, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 grudnia 2002 r.
sprawy z powództwa Wandy G. przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej „W.” w J. o
przywrócenie do pracy, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krośnie z dnia 25 października 2001 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 13 czerwca 2001 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Jaśle
zasądził od pozwanej Spółdzielni Mieszkaniowej „W.” w J. na rzecz powódki Wandy
G. odszkodowanie z tytułu nieuzasadnionego rozwiązania umowy o pracę w kwocie
3000 zł. Sąd ustalił, że powódka była zatrudniona w pozwanej Spółdzielni od 11
grudnia 1996 r. w charakterze starszego referenta do spraw administracyjno-czyn-
szowych. Pismem z dnia 17 listopada 2000 r. pozwana wypowiedziała powódce
umowę o pracę podając jako przyczynę wypowiedzenia planowaną zmianę struktury
zatrudnienia, która przewiduje likwidację zajmowanego przez powódkę stanowiska i
przejęcie jej obowiązków przez innych pracowników. Na nadzwyczajnym zebraniu
2
przedstawicieli członków spółdzielni w dniu 10 listopada 2000 r. zalecono ogranicze-
nie kosztów funkcjonowania spółdzielni. W związku z tym rada nadzorcza na posie-
dzeniu w dniu 20 grudnia 2000 r. ustaliła konieczność wprowadzenia zmian organi-
zacyjnych określonych w projekcie zarządu w dwóch etapach; w części dotyczącej
zarządu po rejestracji zmian statutowych i powołaniu prezesa zarządu i w części do-
tyczącej pracowników od 1 marca 2000 r. W zmienionym schemacie organizacyjnym
przewidziano 5 i ½ etatu zamiast dotychczasowych 6 i 1
/5 etatu, przy czym dotych-
czasowe stanowisko powódki (referenta do spraw czynszowych) nie zostało utrzy-
mane. Zakres czynności powódki przejęli referent do spraw administracyjnofinanso-
wych i prezes zarządu. Zdaniem Sądu wypowiedzenie powódce umowy o pracę na-
stąpiło z naruszeniem prawa, gdyż zostało dokonane przed wprowadzeniem zmian
organizacyjnych. Jednocześnie Sąd uznał za niecelowe przywrócenie powódki do
pracy, bowiem po upływie okresu wypowiedzenia stanowisko pracy powódki zostało
faktycznie zlikwidowane. W związku z tym na podstawie art. 45 § 2 k.p. zostało za-
sądzone odszkodowanie.
Po rozpoznaniu apelacji obu stron od tego wyroku - powódki w zakresie żąda-
nia przywrócenia do pracy i pozwanej z wnioskiem o oddalenia powództwa w całości
- Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krośnie wyrokiem z dnia
25 października 2001 r. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo. Sąd Okręgo-
wy uznał, że przyczyna wypowiedzenia powódce umowy o pracę podana w oświad-
czeniu woli pozwanej była prawdziwa i rzeczywista, bowiem planowane zmiany or-
ganizacyjne, polegające na zmianie struktury zatrudnienia, zostały wprowadzone i
stanowisko powódki uległo likwidacji. Logiczne jest, że zmiany organizacyjne pole-
gające na zmniejszeniu zatrudnienia i likwidacji stanowisk możliwe są do wprowa-
dzenia po dokonaniu wypowiedzenia pracownikom umów o pracę. Taki pogląd wyra-
ził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 października 1999 r., I PKN 290/99
(OSNAPiUS 2001 nr 4, poz. 110), stwierdzając, że wypowiedzenie pracownikowi
umowy o pracę spowodowane zmianami organizacyjnymi, ograniczeniem zatrudnie-
nia, likwidacją stanowiska pracy, nie musi zbiegać się w czasie z chwilą faktycznego
ich przeprowadzenia. Dlatego istnienie stanowiska pracy w dniu wypowiedzenia
umowy o pracę nie jest równoznaczne z brakiem rzeczywistej przyczyny, o ile w
okresie wypowiedzenia lub w późniejszym nieodległym czasie stanowisko to zostało
zlikwidowane w związku z tymi zmianami.
3
Wyrok ten zaskarżyła kasacją powódka i wskazując jako podstawę kasacji na-
ruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 45 § 1 k.p. w związku z art.
1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmia-
nie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.) wniosła o uchylenie za-
skarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji i prze-
kazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Jaśle do ponownego rozpoznania. W uza-
sadnieniu kasacji powódka podniosła, że Sąd Okręgowy nie powołał żadnego dowo-
du pochodzącego sprzed 17 listopada 2000 r., z którego wynikałoby, że pozwana
przed tą datą miała sprecyzowane plany zmian organizacyjnych. Skoro nie było ta-
kich planów wykładnia przepisu art. 45 § 1 Kodeksu pracy jest błędna. Za wykładnią
przeciwną przemawia uchwała pełnego składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 1985 r., III PZP 10/85 (OSNCP 1985 nr
11, poz. 164), stwierdzająca, że przyczyna wypowiedzenia musi być prawdziwa i
konkretna, a okoliczności uzasadniające wypowiedzenie powinny istnieć przed za-
wiadomieniem właściwego organu związku zawodowego o zamiarze wypowiedzenia,
a najpóźniej w dacie złożenia pracownikowi oświadczenia o wypowiedzeniu. Skoro w
dacie złożenia powódce oświadczenia o wypowiedzeniu nie istniały prawdziwe i kon-
kretne przyczyny wypowiedzenia, to wypowiedzenie to było nieuzasadnione. Sto-
sownie do tezy wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2000 r., I PKN
531/00 (Prawo Pracy 2001 nr 2, s. 33) wypowiedzenie umowy o pracę jest zasadne
albo bezzasadne w momencie jego składania. O skonkretyzowaniu zmian organiza-
cyjnych, chociaż z dużą rezerwą co do ich ważności, można mówić dopiero od daty
podjęcia uchwały przez Radę Nadzorczą, co miało miejsce 20 grudnia 2000 r., po
upływie półtora miesiąca od daty doręczenia powódce wypowiedzenia umowy o
pracę. Przyczyny podane w oświadczeniu o wypowiedzeniu umowy o pracę w dacie
złożenia tego oświadczenia były pozorne, wobec czego oświadczenie to jest bezza-
sadne. Tak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 października 1999 r., I PKN
304/99 (OSNAPiUS 2001 nr 4, poz. 118).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 39311
k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach ka-
sacji, które są zakreślone przytoczonymi w kasacji podstawami. Skoro podstawą ni-
4
niejszej kasacji jest naruszenie prawa materialnego, ocena prawna może być doko-
nana w oparciu w odniesieniu do stanu faktycznego ustalonego w zaskarżonym wy-
roku. Nie uzasadnia kasacyjnej podstawy naruszenia prawa materialnego podniesio-
ny w uzasadnieniu kasacji zarzut, że Sąd Okręgowy poczynił dowolne ustalenia fak-
tyczne, gdyż „nie powołał żadnego dowodu pochodzącego sprzed 17 listopada 2000
r., z którego wynikałoby, że pozwana przed tą datą miała sprecyzowane plany zmian
organizacyjnych”. Ewentualne uchybienia w zakresie braków w postępowaniu dowo-
dowym lub błędy w ocenie dowodów mogą być traktowane jako naruszenia proce-
sowe. Ponieważ naruszenie przepisów postępowania nie jest podstawą kasacji, nie
podlega ocenie Sądu Najwyższego zasadność zarzutów w tym zakresie.
Dokonując oceny prawnej Sąd Okręgowy oparł się na ustaleniach faktycznych
Sądu pierwszej instancji, z których wynika, że zalecenie zmniejszenia zatrudnienia w
celu ograniczenia kosztów działalności Spółdzielni zostało przedstawione na nad-
zwyczajnym zebraniu przedstawicieli członków spółdzielni w dniu 10 listopada 2000
r. Przynajmniej od tej daty można mówić o powstaniu konieczności zmniejszenia za-
trudnienia, gdyż zarówno rada nadzorcza w zakresie składu zarządu, jak i zarząd
Spółdzielni w zakresie zatrudnienia pracowników, musiały dokonać zmian zmierzają-
cych do wprowadzenia zaleconych oszczędności. W tym stanie faktycznym Sąd
Okręgowy uznał, że wskazana w piśmie wypowiadającym umowę o pracę przyczyna
- planowana zmiana struktury zatrudnienia, która przewiduje likwidację zajmowanego
przez powódkę stanowiska - była prawdziwa w chwili składania tego oświadczenia,
skoro plany zostały wprowadzone w życie i stanowisko powódki zostało zlikwido-
wane.
Zarzut naruszenia art. 45 § 1 k.p., sprecyzowany jako brak uzasadnionej przy-
czyny wypowiedzenia o pracę, może być oceniany tylko w zakresie stwierdzenia, czy
planowanie likwidacji jednego stanowiska pracy przed wprowadzeniem zmian orga-
nizacyjnych było wystarczającą przyczyną zastosowania przepisu art. 1 ust. 1 ustawy
z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (obecnie jednolity tekst:
Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 980), czy też przyczyna zaistniała dopiero po złożeniu
oświadczenia o wypowiedzeniu, jak to przyjął Sąd pierwszej instancji. Przepis art. 1
ust. 1 powołanej ustawy stanowi, że przepisy ustawy stosuje się do zakładów pracy,
w których następuje zmniejszenie zatrudnienia z przyczyn ekonomicznych lub w
związku ze zmianami organizacyjnymi, produkcyjnymi albo technologicznymi. Zgod-
5
nie z tym przepisem, zmniejszenie zatrudnienia ze wskazanych przyczyn jest warun-
kiem zastosowania przepisów ustawy w zakresie ograniczenia ochrony trwałości sto-
sunku pracy i przyznania z tego tytułu szczególnych świadczeń przy zastosowaniu
określonego w ustawie trybu. W przypadku wypowiadania pracownikom umów o
pracę, zarówno w zakresie zwolnień grupowych, jak i indywidualnych na podstawie
art. 10 ust. 1, przyczyny, które muszą istnieć w dacie złożenia oświadczenia o wypo-
wiedzeniu umowy, to względy ekonomiczne albo zmiany organizacyjne, produkcyjne
lub technologiczne, których następstwem ma być zmniejszenie zatrudnienia. Wymóg
istnienia w dacie wypowiedzenia umowy o pracę przyczyny uzasadniającej to wypo-
wiedzenie w trybie ustawy nie może być rozumiany jako wymóg zmniejszenia za-
trudnienia w tej dacie. Faktyczne zmniejszenie zatrudnienia może bowiem nastąpić
dopiero po ustaniu stosunku pracy z pracownikiem lub grupą pracowników, co ma
miejsce po upływie okresu wypowiedzenia. W konsekwencji istniejące w dacie złoże-
nia oświadczenia o wypowiedzeniu umowy o pracę względy ekonomiczne, wymu-
szające oszczędności kosztów płacowych przez zmniejszenie zatrudnienia, stanowią
wystarczającą przyczynę rozwiązania umowy o pracę także w przypadku, gdy
zmiany organizacyjne związane z realizacją planów oszczędnościowych następują
po dokonaniu wypowiedzenia. Rozwiązanie z powódką umowy o pracę zostało spo-
wodowane przyczynami ekonomicznymi, a późniejsze dostosowanie struktury
organizacyjnej do zmniejszonego zatrudnienia było podyktowane także względami
ekonomicznymi.
Zarzut, że nieistniejąca w dacie wypowiedzenia umowy przyczyna, jako przy-
czyna pozorna, powoduje bezskuteczność wypowiedzenia, nie odnosi się do ustalo-
nego w sprawie stanu faktycznego. Powołany w kasacji wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 3 października 1999 r., I PKN 304/99 (OSNAPiUS 2001 nr 4, poz. 118), dotyczy
sytuacji, w której pracodawca wskazał dla pozoru przyczynę nierzeczywistą w celu
ukrycia prawdziwej przyczyny lub wobec braku uzasadnionych przyczyn. W takiej
sytuacji oświadczenie o wypowiedzeniu narusza - zdaniem Sądu Najwyższego -
przepis art. 30 § 4 k.p., gdyż nie wskazuje przyczyny wypowiedzenia. O pozorności
wypowiedzenia dokonanego z przyczyn, o których mowa w art. 1 ust. 1 powołanej
ustawy, można mówić wówczas, gdy pracodawca dokonuje zmian organizacyjnych,
na przykład likwidacji stanowiska pracy, tylko na okres wypowiedzenia umowy o
pracę pracownikowi, którego chce się pozbyć, a po upływie tego okresu dokonuje
kolejnej zmiany przywracającej stan zatrudnienia. Taka sytuacja nie wystąpiła w
6
przypadku powódki, gdyż plany zmniejszenia zatrudnienia z przyczyn ekonomicz-
nych zostały zrealizowane i stanowisko powódki zostało zlikwidowane. W takim sta-
nie faktycznym Sąd Najwyższy zajmował stanowisko stwierdzające istnienie rzeczy-
wistej przyczyny wypowiedzenia (wyrok z dnia 13 października 1999 r., I PKN
290/99, OSNAPiUS 2001 nr 4, poz. 110).
Kasacja okazała się pozbawiona usprawiedliwionych podstaw i z tych przy-
czyn Sąd Najwyższy w oparciu o przepis art. 39312
k.p.c. ją oddalił.
========================================