Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 18 grudnia 2002 r.
I PK 47/02
Związane ze zwiększeniem zadań zmiany organizacyjne, które nie powo-
dują zmniejszenia zatrudnienia, ale stwarzają konieczność zatrudnienia pra-
cowników o wyższych kwalifikacjach, nie uzasadniają wypowiedzenia warun-
ków pracy i płacy pracownikowi będącemu członkiem zarządu zakładowej
organizacji związkowej bez zgody tego zarządu.
Przewodniczący SSN Barbara Wagner, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 grudnia 2002 r.
sprawy z powództwa Elżbiety S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w K.G. o przywrócenie poprzednich warunków pracy, na skutek kasacji
strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Legnicy z dnia 29 marca 2001 r. [...]
1. o d d a l i ł kasację
2. zasądził od pozwanego na rzecz powódki 100 zł (sto) tytułem zwrotu kosz-
tów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 13 grudnia 2000 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Bole-
sławcu oddalił powództwo Elżbiety S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w K.G. o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia warunków pracy
i płacy. Sąd ustalił, że powódka zajmowała w Inspektoracie w B. stanowisko kierow-
nika referatu realizacji dochodów, które zostało zlikwidowane. W miejsce tego refe-
ratu utworzono dwa stanowiska do spraw dochodzenia należności, z których jedno
zaproponowano powódce w wypowiedzeniu zmieniającym warunki pracy. Powódka
jest członkiem zarządu zakładowej organizacji związkowej. Wypowiedzenia warun-
ków pracy dokonano bez zgody zarządu związku zawodowego. Sąd uznał, że
2
zmiany organizacyjne uzasadniały wypowiedzenie powódce warunków pracy i płacy i
nie ma podstaw do uwzględnienia żądania.
Po rozpoznaniu apelacji powódki od tego wyroku Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy wyrokiem z dnia 29 marca 2001 r. [...] zmienił
zaskarżony wyrok i przywrócił powódkę na poprzednie warunki pracy i płacy u poz-
wanego w Inspektoracie w B. oraz zasądził od pozwanego na rzecz powódki koszty
postępowania. Sąd Okręgowy uznał, że w prawidłowo ustalonym stanie faktycznym
Sąd pierwszej instancji orzekł z naruszeniem prawa. Podstawą prawną wypowiedze-
nia warunków pracy i płacy był przepis art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r.
o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przy-
czyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr
4, poz. 19 ze zm.). Dla skutecznego wypowiedzenia warunków pracy pracownikowi
będącemu członkiem zakładowej organizacji związkowej jest konieczne łączne zaist-
nienie dwóch warunków: wypowiedzenie jest konieczne z przyczyn określonych w
art. 1 ust. 1 ustawy i dalsze zatrudnienie pracownika na dotychczasowym stanowisku
nie jest możliwe. W niniejszej sprawie powyższe warunki nie zaistniały. Z art. 1 ust. 1
ustawy wynika, że jej przepisy stosuje się, gdy zakład pracy w związku ze zmniej-
szeniem zatrudnienia spowodowanym przyczynami ekonomicznym, organizacyjnymi,
produkcyjnymi lub technologicznymi rozwiązuje stosunki pracy z określoną grupą
pracowników w określonym czasie. Zamierzone zmiany muszą się zatem wiązać z
koniecznością ograniczenia zatrudnienia. Za taką wykładnią w przypadku indywi-
dualnych zwolnień pracowników opowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 14
grudnia 1994 r., I PZP 52/94 (OSNAPiUS 1995 nr 9, poz. 107). Zagadnienie powyż-
sze zostało szeroko omówione w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 1
października 1999 r., I PKN 238/99 (OSNAPiUS 2001 nr 3, poz.72). Sąd Okręgowy
podzielił argumenty zawarte w tym uzasadnieniu. Prowadzą one do wniosku, że nie-
zbędnym warunkiem zastosowania tej ustawy jest wystąpienie zmniejszenia zatrud-
nienia obok przyczyn ekonomicznych, organizacyjnych, produkcyjnych lub technolo-
gicznych po stronie zakładu pracy. Tymczasem z ustalonego w sprawie stanu fak-
tycznego wynika, że zmiany organizacyjne u pozwanego nie pociągnęły za sobą
zmniejszenia zatrudnienia a przeciwnie, zatrudnienie wzrosło zarówno w całym Od-
dziale w K.G. jak i w Inspektoracie w B. Jeżeli zmiany organizacyjne nie łączą się ze
zmniejszeniem zatrudnienia to brak jest podstaw do wypowiedzenia warunków pracy
i płacy pracownikowi będącemu członkiem zarządu zakładowej organizacji związko-
3
wej w oparciu o art. 6 ust. 1 ustawy. Pogląd taki wyraził również Sąd Najwyższy w
wyroku z dnia 12 czerwca 1997 r., I PKN 181/97 (OSNAPiUS 1998 nr 10, poz. 298).
Strona pozwana nie wykazała, aby z powodu zmian organizacyjnych nie było moż-
liwe dalsze zatrudnienie powódki na stanowisku kierowniczym. Powódka ma bowiem
odpowiednie kwalifikacje i wymagane wykształcenie aby objąć stanowisko kierow-
nika powstałego w wyniku zmian samodzielnego referatu rozliczeń kont płatników
składek i ubezpieczonych. Skoro nie wystąpiły przesłanki do zastosowania wobec
powódki art. 6 ust. 1 powołanej ustawy wypowiedzenie warunków pracy i płacy nale-
żało uznać za nieuzasadnione i wobec upływu okresu wypowiedzenia przywrócić
powódkę do pracy na poprzednich warunkach na podstawie art. 45 § 1 i 42 § 1 k.p.
Wyrok ten zaskarżył kasacją pozwany wnosząc o jego uchylenie i przekazanie
sprawy Sądowi drugiej bądź pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Jako
pierwszą podstawę kasacji wskazał naruszenie prawa materialnego przez błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 1 ust. 1 w związku z art. 6 ust. 1 ustawy z
dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych
ustaw. Jako drugą podstawę kasacji przytoczył „niewyjaśnienie czy w skali Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych nastąpiło zmniejszenie zatrudnienia (art. 3931
pkt 2
k.p.c.)”. W uzasadnieniu kasacji podniósł, że warunki określone w art. 6 ust. 1 powo-
łanej ustawy zostały spełnione. W Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych nastąpiły
zmiany organizacyjne związane ze wzrostem zadań oddziałów i inspektoratów w
zakresie rozliczania składek. Na tej podstawie zarządzeniem dyrektora pozwanego
Oddziału z dnia 13 września 2000 r. wprowadzono nową strukturę inspektoratu w B.,
dokonując likwidacji referatu kierowanego przez powódkę i tworząc samodzielny re-
ferat rozliczeń kont płatników składek i ubezpieczonych. Stanowisko kierownika tego
referatu powierzono osobie o wyższych kwalifikacjach niż powódka. Obowiązywał
bowiem wymóg wyższego wykształcenia a powódka ma wykształcenie średnie.
Obowiązki, które wykonywał dotychczas referat kierowany przez powódkę liczący 7
osób powierzono dwu osobom, w tym jedno ze stanowisk zaproponowano powódce.
Zatrudnienie w tej komórce organizacyjnej zostało zmniejszone o 5 osób, a czynno-
ści dotychczas wykonywane zostały przekazane do innej komórki organizacyjnej,
która jednocześnie znacznie poszerzyła zakres swojej działalności o czynności, które
dotąd nie były wykonywane przez ZUS. Uznając, że wymóg art. 1 ust. 1 powołanej w
kasacji ustawy nie został spełniony, Sąd Okręgowy nie wyjaśnił czy wymóg zmniej-
4
szenia zatrudnienia dotyczy konkretnej komórki organizacyjnej (referatu, wydziału),
czy jednostki organizacyjnej (inspektoratu, oddziału ZUS), czy też zakładu pracy -
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w skali kraju. Ustalając, że nie nastąpiło zmniej-
szenie zatrudnienia w Inspektoracie ZUS w B. i Oddziale ZUS w K.G. Sąd Okręgowy
nie wskazał, czy nie nastąpiło zmniejszenie zatrudnienia w skali całego Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych. Zdaniem pozwanego stanowi to istotne naruszenie prze-
pisów postępowania (art. 468 § 1 pkt 4 k.p.c.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia przepisów postępowania jest bezzasadny. Zarzut ten
określony został jako niewyjaśnienie istotnych w sprawie okoliczności, co narusza
przepis art. 468 § 1 pkt 4 k.p.c. Wskazany przepis nie mógł być naruszony przez Sąd
drugiej instancji, gdyż nie ma on żadnego zastosowania w postępowaniu apelacyj-
nym. Przepis art. 468 k.p.c. reguluje zasady przeprowadzenia postępowania wyja-
śniającego przez sąd pierwszej instancji przed przystąpieniem do merytorycznego
rozpoznania sprawy. Naruszenie przepisów postępowania przez sąd pierwszej in-
stancji nie jest usprawiedliwioną podstawą kasacyjną. Stanowisko Sądu Najwyższe-
go co do bezzasadności tak sformułowanej podstawy kasacyjnej jest jednolite (na
przykład wyrok z dnia 5 grudnia 1997 r., II UKN 375/97, OSNAPiUS z 1998 nr 19,
poz. 578).
Nieuzasadniony jest również zarzut naruszenia prawa materialnego. Przepis
art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (jednolity tekst:
Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.) w ust. 1 wprowadza zakaz wypowiadania i
rozwiązywania stosunków pracy z pracownikiem będącym członkiem zarządu lub
komisji rewizyjnej zakładowej organizacji związkowej bez zgody zarządu tej organi-
zacji. Taki sam zakaz z mocy ust. 2 dotyczy zmiany warunków pracy i płacy na nieko-
rzyść pracownika, chyba że dopuszczają to odrębne przepisy. Przepisem dopusz-
czającym wypowiedzenie warunków pracy i płacy przy wyrównaniu wynagrodzenia
za określony czas jest art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących
zakładu pracy (obecnie jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 980). Zgodnie z
tym przepisem zakład pracy może wypowiedzieć dotychczasowe warunki pracy i
płacy pracownikom będącym członkami zarządu zakładowej organizacji związkowej
5
jeżeli z przyczyn określonych w art. 1 ust. 1 nie jest możliwe ich dalsze zatrudnienie
na dotychczasowych stanowiskach pracy. Z mocy art. 1 ust. 1 przepisy powołanej
ustawy, w tym także przepis art. 6, stosuje się do zakładów pracy, w których nastę-
puje zmniejszenie zatrudnienia z przyczyn ekonomicznych lub w związku ze zmia-
nami organizacyjnymi, produkcyjnymi albo technologicznymi. Warunkiem zastoso-
wania art. 6 ust. 1 jest planowane zmniejszenie zatrudnienia w zakładzie pracy z
przyczyn ekonomicznych lub w związku z określonymi zmianami.
Ustawa zarówno w tytule jak i w poszczególnych przepisach używa terminu
„zakład pracy” w takim znaczeniu, w jakim określenie to występowało w Kodeksie
pracy w dacie wejścia w życie ustawy. Obecnie Kodeks pracy używa terminu „praco-
dawca” i w art. 3 zawiera definicję tego pojęcia stanowiąc, że pracodawcą jest jed-
nostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fi-
zyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników. Odnosząc tę definicję do przepisu art. 1
ust. 1 powołanej ustawy należy przyjąć, że warunkiem stosowania przepisów tej
ustawy jest zmniejszenie zatrudnienia w jednostce organizacyjnej zatrudniającej pra-
cownika lub pracowników, których dotyczy rozwiązanie lub zmiana umowy. Zgodnie
z art. 67 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) w skład Zakładu Ubezpieczeń Społecznych mające-
go osobowość prawną wchodzą: centrala i terenowe jednostki organizacyjne. Zakła-
dem pracy zatrudniającym powódkę była zatem terenowa jednostka organizacyjna
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w K.G. Inspektorat w B. Określenie, że
przepisy ustawy o szczególnych warunkach rozwiązywania z pracownikami stosun-
ków pracy stosuje się do zakładów pracy, w których następuje zmniejszenie zatrud-
nienia, oznacza, że warunkiem zastosowania ustawy jest zmniejszenie liczbowe
stanu zatrudnienia w całej jednostce organizacyjnej zatrudniającej pracownika obję-
tego zwolnieniem lub zmianą warunków pracy i płacy. Nie jest zmniejszeniem za-
trudnienia ograniczenie stanu ilościowego pracowników w jednej z komórek organi-
zacyjnych przy zwiększeniu zatrudnienia w innych komórkach, zmniejszenie musi
dotyczyć całego zakładu pracy. Nie jest przy tym istotne, czy nastąpiło zmniejszenie
zatrudnienia w centrali Zakładu Ubezpieczeń Społecznych lub w innych jednostkach
Zakładu, gdyż jednostki te nie były w stosunku do powódki „zakładem pracy”.
W zakładzie pracy zatrudniającym powódkę nastąpiły zmiany organizacyjne
dostosowujące struktury organizacyjne do zwiększonych zadań. Jeżeli następstwem
tych zmian była niemożność zatrudniania powódki na dotychczasowym stanowisku
6
kierowniczym, to przyczyną przesunięcia jej na inne stanowisko nie było zmniejsze-
nie liczby stanowisk kierowniczych i zmniejszenie stanu zatrudnienia, lecz brak zgod-
nych z oczekiwaniami pozwanego kwalifikacji do pełnienia stanowiska kierowniczego
przy zwiększonych i zmienionych jakościowo zadaniach. Zmiany organizacyjne zwią-
zane ze zwiększeniem zadań, które nie pociągają za sobą zmniejszenia zatrudnienia
lecz stwarzają konieczność zatrudnienia pracowników o wyższych niż dotychczas
wymagane kwalifikacjach, nie uzasadniają wypowiedzenia warunków pracy i płacy
pracownikowi będącemu członkiem zarządu zakładowej organizacji związkowej na
podstawie art. 6 ust. 1 ustawy. Pogląd ten jest zgodny ze stanowiskiem Sądu Naj-
wyższego wyrażonym w wyroku z dnia 12 czerwca 1997 r., I PKN 181/97
(OSNAPiUS 1998 nr 10, poz. 298), stwierdzającym, że zmiany organizacyjne pole-
gające wyłącznie na modyfikacji rodzaju i zakresu czynności na poszczególnych sta-
nowiskach, bez zmniejszenia stanu zatrudnienia nie uzasadniają powołania się pra-
codawcy na art. 6 w związku z art. 1 ust. 1 ustawy. W uzasadnieniu tego wyroku
podniesiono, że konieczność zmniejszenia zatrudnienia jest niezbędnym warunkiem
wypowiedzenia definitywnego lub zmieniającego na podstawie przepisów tej ustawy
w tym sensie, że jest ono albo przyczyną zmian, o których mowa w art. 1 ust. 1 albo
skutkiem tych zmian, choćby niezamierzonym przez pracodawcę. W innym wyroku z
dnia 16 czerwca 1999 r., I PKN 126/99 (OSNAPiUS 2000 nr 17, poz. 653), Sąd Naj-
wyższy stwierdził, że niemożność zatrudnienia na dotychczasowym stanowisku nie
jest tożsama z wyborem (choćby racjonalnym i zgodnym z interesem pracodawcy)
innego pracownika do zajmowania tego stanowiska. Podzielając te poglądy należało
przyjąć, że niemożność zatrudnienia pracownika podlegającego ochronie związkowej
na dotychczasowym stanowisku tylko z tego powodu, że przestał on odpowiadać
wymaganiom związanym z rozszerzeniem kompetencji nie wystarczy do zastosowa-
nia art. 6 ust. 1 ustawy. Niewystarczające kwalifikacje są uzasadnioną przyczyną
wypowiedzenia pracownikowi stosunku pracy, lecz w stosunku do członka zarządu
zakładowej organizacji związkowej wypowiedzenie takie może być dokonane tylko za
zgodą tego zarządu. Przywrócenie powódki na poprzednie warunki pracy i płacy nie
narusza zatem wskazanych w kasacji przepisów prawa materialnego.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy w oparciu o przepis art. 39312
k.p.c. oddalił
kasację jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw.
========================================