Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 19 marca 2003 r.
II UK 157/02
Decyzja organu rentowego o wyłączeniu z obowiązku ubezpieczenia
społecznego, wydana na podstawie przepisów ustawy z dnia 25 listopada 1986
r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U.
z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.) nie może wywoływać skutków prawnych po 1
stycznia 1999 r., to jest po wejściu w życie ustawy z dnia 13 października 1998
r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.), jeżeli jej
postanowienia są sprzeczne z przepisami tej ustawy.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Beata Gudowska, Roman
Kuczyński (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 19 marca 2003 r. sprawy
z wniosku Barbary S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w
R. o składki na ubezpieczenie społeczne, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wy-
roku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 grudnia 2001 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 17 lutego 2000 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
R., powołując się na przepisy ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.), ustawy z dnia 14 grudnia
1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (jednolity tekst: Dz.U. Nr 25 z
1997 r. poz. 128 ze zm.) i ustawy z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpie-
czeniu zdrowotnym (Dz.U. Nr 28, poz. 153 ze zm.) stwierdził, że Barbara S. jako
osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą podlega: 1. ubezpieczeniu
emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia usta-
nia warunków powodujących podleganie tym ubezpieczeniom; 2. ubezpieczeniu
zdrowotnemu od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia ustania warunków powodujących
2
podleganie ubezpieczeniu zdrowotnemu; 3. nie podlega ubezpieczeniu chorobowe-
mu od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia ustania warunków powodujących wyłączenie z
ubezpieczenia chorobowego i jest zobowiązana do opłacenia składek; 4. na ubez-
pieczenie emerytalne, rentowe i wypadkowe za okres od 1 stycznia 1999 r. do 31
stycznia 2000 r. w kwocie 4.042,39 zł wraz z odsetkami w kwocie 906,70 zł; 5. w
kwocie 199,20 zł; 6. na Fundusz Pracy za wyżej wymieniony okres w kwocie 290,10
zł wraz z odsetkami w kwocie 63,70 zł, przy czym odsetki za zwłokę policzono od
dnia powstania zobowiązania do dnia 28 marca 2000 r.
W uzasadnieniu decyzji wskazano, że zmiana stanu prawnego z dniem 1
stycznia 1999 r. spowodowała, że osoby przebywające na urlopie wychowawczym i
prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą (taka sytuacja ma miejsce w
przypadku Barbary S.) podlegają obowiązkowo ubezpieczeniu z tytułu prowadzonej
działalności, a nie z tytułu urlopu wychowawczego i są zobowiązane do płacenia
składek ubezpieczeniowych. Nie dotyczy to ubezpieczenia chorobowego, gdyż to
ubezpieczenie dla osób prowadzących działalność gospodarczą jest dobrowolne i
zgodne z art. 14 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. ustaje z chwilą nieopła-
cenia składki za jeden miesiąc.
Wyrokiem z dnia 31 maja 2000 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Radomiu oddalił odwołanie wnioskodawczyni od powyższej decyzji.
Z ustaleń Sądu wynikało, że odwołująca się od dnia 15 czerwca 1996 r. pro-
wadzi działalność gospodarczą (sklep spożywczy) i istotnie od 13 sierpnia 1996 r.
została wyłączona z ubezpieczenia społecznego, z uwagi na zatrudnienie w Teleko-
munikacji Polskiej SA w R. i korzystanie z urlopu wychowawczego. Decyzje w tym
przedmiocie były wydawane w czasie obowiązywania ustawy z dnia 25 listopada
1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U.
z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.), ale wejście w życie z dniem 1 stycznia 1999 r.
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.
Nr 137, poz. 887 ze zm.) spowodowało, że zgodnie z art. 122 tej ostatniej ustawy,
utraciła moc obowiązującą ustawa, na podstawie której odwołująca została wyłączo-
na z ubezpieczenia społecznego od dnia 1 stycznia 1999 r. do 11 listopada 1999 r.
Wyrokiem z dnia 18 grudnia 2001 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Warszawie oddalił apelację wnioskodawczyni, podzielając ustalenia i
wnioski Sądu pierwszej instancji.
3
Kasacja wnioskodawczyni zarzuca powyższemu wyrokowi naruszenie prawa
materialnego - art. 122 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 12 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych oraz art. 123 tej ustawy przez niezastosowanie w sprawie
przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego i uznanie, że zmiana stanu
prawnego spowodowała utratę mocy obowiązującej decyzji organu rentowego wyda-
nej na gruncie przepisów ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finanso-
waniu ubezpieczeń społecznych.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Kasacja jest nieuzasadniona i podlega oddaleniu. Poza sporem jest, że wnio-
skodawczyni z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w Telekomunikacji
Polskiej SA udzielono urlopu wychowawczego i że w okresie tego urlopu prowadziła
ona działalność gospodarczą. Ponieważ przepis art. 2 ustawy z dnia 18 grudnia 1976
r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą i ich
rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.) stanowił, że ubezpie-
czeniu nie podlegają osoby prowadzące działalność określoną w art. 1 tej ustawy
(czyli gospodarczą), które 1) są równocześnie pracownikami zatrudnionymi w wymia-
rze czasu pracy nie niższym niż połowa wymiaru obowiązującego w danym zawodzie
albo są objęte odrębnymi przepisami w zakresie zaopatrzenia emerytalnego lub
ubezpieczeniem społecznym, 2) mają ustalone prawo do emerytury lub renty, chyba
że zgłoszą wniosek o objęcie ubezpieczeniem - organ rentowy wydał dnia 17 stycz-
nia 1997 r. decyzję, którą wyłączył wnioskodawczynię z podlegania ubezpieczeniu
społecznemu osób prowadzących działalność gospodarczą w okresie od 13 sierpnia
1996 r. do 11 listopada 1999 r. Z kolei ubezpieczenie społeczne z tytułu zatrudnienia
w TP SA wynikało z przepisów ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i fi-
nansowaniu ubezpieczeń społecznych, której art. 4 ust. 1 stanowił, że ubezpieczeniu
społecznemu podlegają wszyscy pracownicy. Ta ostatnia ustawa w całości utraciła
moc (została zastąpiona ustawą z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpie-
czeń społecznych, obowiązującą od dnia 1 stycznia 1999 r.; art. 122 ust. 1 pkt 1 tej
ustawy), uchylone zostały także art. 1-4 oraz art. 26 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 18 grud-
nia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodar-
czą oraz ich rodzin (art. 122 ust. 1 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecz-
nych). Zgodnie z art. 9 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych osoby
4
przebywające na urlopach wychowawczych podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowemu, jeżeli nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty
i nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z
art. 6 ust. 1 pkt 5 tej ustawy obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rento-
wemu podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są
osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność gospodarczą oraz osobami z nimi
współpracującymi. Tym samym obowiązek ubezpieczenia emerytalno-rentowego
wnioskodawczyni zaczął (od dnia 1 stycznia 1999 r.) wypływać nie z zatrudnienia ale
- z uwagi na korzystanie z urlopu wychowawczego - z faktu prowadzenia działalności
gospodarczej. Podkreślić należy, że ten rodzaj obowiązku wynikał z mocy samego
prawa, przy czym przepis art. 36 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
obowiązek zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego osoby prowadzącej działalność
gospodarczą nałożył na te osoby, co oznacza, że wnioskodawczyni wraz ze zmianą
stanu prawnego, powinna sama się zgłosić do organu rentowego w celu ubezpiecze-
nia się, ponieważ nikt nie może powoływać się na nieznajomość prawa. Wobec za-
tem zmiany przepisów prawa regulujących obowiązek ubezpieczenia decyzja organu
rentowego z dnia 17 stycznia 1997 r. zwalniająca z obowiązku ubezpieczenia z tytułu
prowadzenia działalności gospodarczej utraciła moc co do okresów następujących
po dniu 1 stycznia 1999 r., a sam fakt nieuchylenia jej nie może przedłużać jej mocy
obowiązującej na okres, w którym pozostawałaby ona w oczywistej sprzeczności z
obowiązującym prawem. W przypadku niedokonania zgłoszenia do ubezpieczeń
społecznych w myśl art. 36 ust. 2-4 wskazanej wyżej ustawy zgłoszenia dokonywał
Zakład Ubezpieczeń Społecznych z urzędu (art. 37 ust. 1), co stało się podstawą
wydania zaskarżonej decyzji. Decyzja ta jest zgodna z przytoczonymi wyżej przepi-
sami prawa, a w szczególności ani ona, ani wyrok Sądu drugiej instancji, nie naru-
szają art. 122 ust. 1 pkt 1 i 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Co wię-
cej, art. 3 pkt 1 tej ustawy stanowi, że ilekroć przepisy odsyłają do przepisów o orga-
nizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych, do przepisów o ubezpieczeniach
społecznych lub do przepisów o ubezpieczeniach społecznych pracowników - należy
przez to rozumieć odesłanie do przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych.
Ustawa w art. 127 określiła, że wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 1999 r. (z wyjąt-
kami nie mającymi zastosowania w przedmiotowej sprawie), a ogłoszona została w
dniu 10 listopada 1998 r. i okres vacatio legis odnośnie do zorientowania się co do
własnej sytuacji prawnej należy uznać za wystarczający. Kasacja nie mogąc sku-
5
tecznie kwestionować podstaw materialnoprawnych zaskarżonego wyroku (art. 6 ust.
1 pkt 5, art. 9 ust. 6, art. 12 ust. 1 i art. 36 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych) zawiera obszerne wywody dotyczące stosowania w sprawach z zakre-
su ubezpieczeń społecznych przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego.
Nie mogą jednak one mieć wpływu na treść rozstrzygnięcia kasacyjnego ze względu
na rozpoznawanie przez Sąd Najwyższy sprawy w granicach kasacji (art. 39311
§ 1
k.p.c.) - zaś kasacja w swoich podstawach nie zawiera zarzutów naruszenia konkret-
nych przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego - jak i z uwagi na niemoż-
liwość zaakceptowania poglądu, iż po dacie 1 stycznia 1999 r. mogłaby w obrocie
prawnym wywoływać skutki prawne decyzja z dnia 1 stycznia 1997 r., sprzeczna z
ustawą z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.
Z powyższych motywów Sąd Najwyższy nie znalazł usprawiedliwionych pod-
staw do uwzględnienia kasacji i w oparciu o art. 39312
k.p.c. orzekł jak w sentencji
wyroku.
========================================