Pełny tekst orzeczenia

UCHWAŁA Z DNIA 25 MARCA 2003 R.
I KZP 1/03
Przepis art. 49 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju
sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.) nie ma zastosowa-
nia w wypadku naruszenia w piśmie powagi czynności sądowych albo ubli-
żenia w piśmie skierowanym do sądu temu organowi, innemu organowi
państwowemu lub osobom biorącym udział w sprawie.
Przewodniczący: sędzia SN E. Strużyna.
Sędziowie SN: J. Kubiak (sprawozdawca), F. Tarnowski.
Zastępca Prokuratora Generalnego: R. Stefański.
Sąd Najwyższy w sprawie Zdzisława D., po rozpoznaniu przekaza-
nego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Apelacyjny w Ł., postano-
wieniem z dnia 23 grudnia 2002 r., zagadnienia prawnego wymagającego
zasadniczej wykładni ustawy:
„Czy przepis art. 49 §1 ustawy z 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów
powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070 z późn. zm.) stosuje się także w
wypadku, gdy winny naruszenia powagi czynności sądowych albo ubliżenia
sądowi, innemu organowi państwowemu lub osobom biorącym udział w
sprawie dopuścił się tego w piśmie skierowanym do sądu?
u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi j a k w y ż e j.
2
U Z A S A D N I E N I E
Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne wyłoniło
się na tle następującej sytuacji procesowej.
Zdzisław D. został oskarżony o dokonanie przestępstwa określonego
w art. 288 § 1 k.k., natomiast wyrokiem Sądu Rejonowego w W. z dnia 10
września 2002 r. skazany został za wykroczenie określone w art. 124 § 1
k.w.
Od wyroku tego apelację wniósł oskarżony.
Po rozpoczęciu przewodu sądowego na rozprawie odwoławczej
przed Sądem Okręgowym w L. sędzia sprawozdawca złożył ustne spra-
wozdanie, stosownie do art. 453 § 1 k.p.k., odczytał apelację oskarżonego,
nadesłane później pismo procesowe wraz z dokumentami i podniósł, że
treść pism nadesłanych przez oskarżonego do Sądu może wskazywać na
ich znieważający charakter. Sąd odwoławczy uzupełnił przewód sądowy
przez zaliczenie do materiału dowodowego postanowienia Sądu Okręgo-
wego w Ł. i utrzymującego go w mocy postanowienia Sądu Apelacyjnego
w Ł., wydanych w innej sprawie, dotyczących ukarania Zdzisława D. karą
porządkową 5 dni pozbawienia wolności. Następnie postanowieniem, wy-
danym na podstawie art. 49 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o
ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.), ukarał
oskarżonego karą porządkową 7 dni pozbawienia wolności za zawarte w
pismach nadesłanych do Sądu przed wydaniem wyroku pierwszoinstancyj-
nego, jak i po wydaniu tego wyroku, treści znieważające oraz zniesławiają-
ce „zarówno Prokuraturę Rejonową w W. w ujęciu instytucjonalnym, jak i w
odniesieniu do poszczególnych prokuratorów wykonujących czynności pro-
cesowe w sprawie oskarżonego”. Sąd Okręgowy podkreślił w uzasadnieniu
postanowienia, że oskarżony został już wcześniej ukarany karą porządko-
3
wą 5 dni pozbawienia wolności za podobne zachowanie, a mimo to nie
zmienił swego postępowania. Z akt sprawy wynika także, iż Prokuratura
Rejonowa w Z. prowadzi postępowania przygotowawcze w sprawie znie-
ważenia prokuratorów Prokuratury Rejonowej w W.
W zażaleniu na to postanowienie, skierowanym do Sądu Apelacyjne-
go w Ł., Zdzisław D. wniósł o jego uchylenie ze względu na wydanie z na-
ruszeniem prawa.
Skład sądzący, któremu przedstawiono zażalenie do rozpoznania,
uznał, iż wyłoniło się zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wy-
kładni ustawy, w związku z tym, postanowieniem z dnia 23 grudnia 2002 r.,
odroczył rozpoznanie sprawy i przekazał Sądowi Najwyższemu do roz-
strzygnięcia zagadnienie prawne przedstawione w części dyspozytywnej
niniejszej uchwały. W uzasadnieniu postanowienia Sąd Apelacyjny wskazał
zarówno argumenty przemawiające za pozytywną odpowiedzią, jak i za
odpowiedzią negatywną (przychylając się jednak do odpowiedzi pozytyw-
nej), dowodząc w ten sposób, że odmienne rezultaty wykładni rzeczywiście
świadczą o zagadnieniu prawnym wymagającym zasadniczej wykładni
ustawy.
Przedstawiciel Prokuratury Krajowej wniósł o udzielenie odpowiedzi
negatywnej na przedstawione pytanie prawne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kwestia poruszona w pytaniu prawnym Sądu Apelacyjnego powraca
w orzecznictwie Sądu Najwyższego, choć na tle innego stanu prawnego. W
dniu 10 kwietnia 1968 r. Sąd Najwyższy w uchwale składu 7 sędziów, wpi-
sanej do księgi zasad prawnych (III CZP 13/68, OSNCP 1968, z. 12, poz.
204), stwierdził bowiem, że przepis art. 29 § 1 Prawa o ustroju sądów po-
wszechnych z 1928 r. (w brzmieniu obowiązującym w dacie wydawania
uchwały, Dz. U. z 1964 r. Nr 6, poz. 40) nie ma zastosowania w wypadku
naruszenia w piśmie skierowanym do sądu powagi czynności sądowych
4
albo ubliżenia w nim sądowi, innej władzy lub osobom biorącym udział w
sprawie. Powołany przepis stanowił, że w razie cięższego naruszenia po-
wagi, spokoju lub porządku czynności sądowych albo ubliżenia sądowi, in-
nej władzy lub osobom biorącym udział w sprawie, sąd może skazać win-
nego na grzywnę do 10 000 zł lub na karę pozbawienia wolności do sied-
miu dni; osobie uwięzionej można wymierzyć kary przewidziane w przepi-
sach dotyczących więźniów. Wyraźną możliwość ukarania karą porządko-
wą grzywny winnego ubliżenia w piśmie powadze sądu lub użycia w nim
słów obraźliwych przewidywał natomiast art. 45 § 2 (po nowelizacji art. 43 §
2) Prawa o ustroju sądów powszechnych z 1985 r. (ustawa z dnia 20
czerwca 1985 r., Dz. U. Nr 31, poz. 137 ze zm.).
Z kolei obowiązujący obecnie przepis art. 49 § 1 Prawa o ustroju są-
dów powszechnych (ustawa z dnia 27 lipca 2001 r., Dz. Nr 98, poz. 1070
ze zm.; cyt. w skrócie – u.s.p.) nawiązuje do art. 61 § 1 Prawa o ustroju
sądów powszechnych z 1928 r. w brzmieniu pierwotnym (rozporządzenie
Prezydenta RP z dnia 6 lutego 1928 r., Dz. U. R.P. Nr 12, poz. 93) oraz do
art. 29 § 1 w brzmieniu obowiązującym w dacie wydawania uchwały w
1968 r. przez Sąd Najwyższy, a zatem nie powtarza unormowania zawar-
tego w art. 45 § 2 Prawa o u.s.p. z 1985 r. W myśl art. 49 § 1 u.s.p. „W ra-
zie naruszenia powagi, spokoju lub porządku czynności sądowych albo
ubliżenia sądowi, innemu organowi państwowemu lub osobom biorącym
udział w sprawie, sąd może ukarać winnego karą porządkową grzywny do
wysokości dwukrotnego najniższego wynagrodzenia za pracę pracowników
lub karą pozbawienia wolności do siedmiu dni; osobie pozbawionej wolno-
ści, w tym także tymczasowo aresztowanej, można wymierzyć karę prze-
widzianą w przepisach o wykonywaniu kary pozbawienia wolności albo w
przepisach o wykonywaniu tymczasowego aresztowania”.
Zgodnie z koncepcją racjonalnego ustawodawcy, rezygnacja z od-
rębnej (wyraźnej) odpowiedzialności za ubliżenie w piśmie powadze sądu
5
lub użycie w nim słów obraźliwych, nie może być odczytywana wyłącznie
jako zabieg stylistyczny, ale świadomy zabieg merytoryczny, polegający na
ograniczeniu karania w ramach tzw. policji sesyjnej. Interpretacja grama-
tyczna zwrotu „ubliżanie sądowi, innemu organowi państwowemu lub oso-
bom biorącym udział w sprawie” w ścisłym połączeniu z interpretacją ewo-
lucyjną (odmiana wykładni historycznej, polegająca na poszukiwaniu wła-
ściwego sensu przepisu na podstawie ewolucji, jakiej podlegał dany prze-
pis) i systemową wskazują, że w zmienionym stanie prawnym zachowała
aktualność cytowana uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia
10 kwietnia 1968 r. i znaczna część argumentów przytoczonych w jej uza-
sadnieniu (do takiej konkluzji dochodzi też Sąd Apelacyjny w B. w posta-
nowieniu z dnia 27 lutego 2002 r., I ACz 170/02, OSA 2002, z. 10, poz. 53).
W szczególności zachowały swą aktualność argumenty, że istota unormo-
wań składających się na „policję sesyjną” sprowadza się do doraźnego
utrzymania powagi sądu, co jest możliwe tylko wtedy, gdy określone
szczegółowo środki przymusu (kary porządkowe) zapewniają możliwość
n a t y c h m i a s t o w e g o reagowania przez sąd orzekający na naru-
szenia powagi, spokoju lub porządku czynności sądowych albo ubliżanie
sądowi, innemu organowi państwowemu lub osobom biorącym udział w
rozprawie lub posiedzeniu oraz, gdy dotyczą zdarzeń w t o k u rozprawy
lub posiedzenia, a nie poza nimi, jak np. gdy chodzi o treść pism proceso-
wych wnoszonych do sądu lub o zachowanie się różnych osób wprawdzie
w gmachu sądu, ale poza miejscem i czasem rozprawy lub posiedzenia.
Za taką wykładnią przemawia także przepis art. 50 § 1 u.s.p., przewi-
dujący w zasadzie natychmiastową wykonalność postanowienia o ukaraniu
karą porządkową, a tym samym wskazujący na konieczność zachowania
bliskiej więzi czasowej między nagannym zachowaniem a reakcją na to za-
chowanie. Konsekwencją takiego poglądu jest ustanie karalności czynów
określonych w art. 49 § 1 u.s.p. wraz z zakończeniem rozprawy lub posie-
6
dzenia, na których doszło do naruszeń, a jeśli wydanie postanowienia w
tym terminie było niemożliwe – co najwyżej wraz z zakończeniem postę-
powania sądowego w danej instancji.
W realiach sprawy rozpatrywanej przez Sąd Okręgowy w Ł. – Wy-
dział Zamiejscowy w S. oznacza to, że Sąd ten nie był uprawniony do uka-
rania oskarżonego za treści znieważające oraz zniesławiające zawarte w
pismach nadesłanych do Sądu pierwszej instancji przed wydaniem wyroku
( pisma te nie były przez Sąd odwoławczy odczytywane).
T. Ereciński, J. Gudowski, J. Iwulski autorzy „Komentarza do Prawa o
ustroju sądów powszechnych i ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa”
(Warszawa 2002), mają wprawdzie rację, iż użyta w art. 49 § 1 u.s.p. ogól-
na formuła „ubliżenie sądowi, innemu organowi państwowemu lub osobom
biorącym udział w sprawie”, bez uściślenia, o jaki sposób ubliżenia chodzi,
obejmuje wszystkie formy (przejawy) tego zachowania się, a więc także
ubliżenie na piśmie (tamże, s.132-133), ale wyprowadzany stąd wniosek
dopuszczający sankcje w ramach „policji sesyjnej” także za ubliżanie w
formie pisemnej, w tym w szczególności, jeżeli pisma podlegają odczytaniu
podczas rozprawy (tamże, s. 133), nie wydaje się być trafny. Nie ulega
wątpliwości, że wykładnia gramatyczna występującego, zwłaszcza w pra-
wie karnym (art. 216 § 1 i art. 226 § 1 k.k.), znamienia czynnościowego
„zniewaga” obejmuje zarówno ubliżenie lub obrażenie słowne, jak i doko-
nane za pomocą określonego gestu, pisma, rysunku, znaku, miny itp., ale –
jak już wskazano – kontekst ewolucyjny i systemowy przepisów Prawa oo
ustroju sądów powszechnych nakazuje interpretować to znamię restryk-
tywnie (tak trafnie Sąd Apelacyjny w L. w postanowieniu z dnia 20 listopa-
da 2002 r., II AKz 447/02, niepubl.). Odmienna interpretacja prowadziłaby
do zacierania granicy między tworzeniem prawa a jego stosowaniem i by-
łaby sprzeczna z wykładnią rozszerzającą standardów swobody wypowie-
dzi (także prawa do pisemnej, ekspresyjnej krytyki), określonych w art. 54
7
ust. 1 Konstytucji i art. 10 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podsta-
wowych Wolności, lansowaną ostatnio w doktrynie, orzecznictwie Sądu
Najwyższego i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (por. np. P.
Hofmański, J. Satko: Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej,
Kraków 2002, m.in. s. 30-36, 48 i cyt. tam literatura oraz orzecznictwo).
Wykładnia ścieśniająca omawianego przepisu Prawa o ustroju sądów
powszechnych ogranicza niewątpliwie zakres reakcji sądu w ramach „policji
sesyjnej”, ale nie oznacza bezkarności autorów ubliżających pism kierowa-
nych do sądu albo pism naruszających powagę czynności sądowych. W
razie stwierdzenia, że tego rodzaju czyny zawierają znamiona przestępstw
ściganych z urzędu (np. określonych w art. 226 § , art. 232, 245 k.k.), sąd
powinien, na podstawie art. 304 § 2 k.p.k., zawiadomić właściwego proku-
ratora, natomiast w odniesieniu do czynów zawierających znamiona prze-
stępstw ściganych z oskarżenia prywatnego (np. określonych w art. 212 §
1, art. 216 § 1 k.k) powinien w miarę potrzeby udzielić osobom biorącym
udział w rozprawie lub posiedzeniu informacji o obowiązujących w tej kwe-
stii przepisach.