Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 20 maja 2003 r., III CZP 19/03
Sędzia SN Bronisław Czech (przewodniczący)
Sędzia SN Jan Górowski (sprawozdawca)
Sędzia SN Hubert Wrzeszcz
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Jarosława K. i Waldemara G. przy
uczestnictwie Ewy C. oraz Przedsiębiorstwa Produkcji Handlu i Usług "A.", sp. z
o.o. w R. o nadanie klauzuli wykonalności, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 20 maja 2003 r., przy udziale prokuratora Prokuratury
Krajowej Iwony Kaszczyszyn, zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd
Apelacyjny w Rzeszowie postanowieniem z dnia 7 lutego 2003 r.:
"Czy zbywca wierzytelności jest legitymowany do wniesienia zażalenia na
postanowienie wydane w trybie art. 788 § 1 k.p.c. o nadaniu klauzuli wykonalności
na rzecz nabywcy wierzytelności ?
a w wypadku odpowiedzi twierdzącej;
Czy przedmiotem kognicji sądu orzekającego o nadaniu klauzuli wykonalności
w trybie art. 788 § 1 k.p.c. może być badanie zasadności zarzutu zbywcy
wierzytelności co do odstąpienia od umowy przelewu wierzytelności ?"
podjął uchwałę:
Zbywca wierzytelności nie jest legitymowany do wniesienia zażalenia na
postanowienie wydane na podstawie art. 788 § 1 k.p.c. o nadaniu klauzuli
wykonalności na rzecz nabywcy wierzytelności.
Uzasadnienie
Zagadnienie prawne przedstawione zostało przez Sąd Apelacyjny w
Rzeszowie, rozpoznający zażalenie Ewy C. na postanowienie Sądu Okręgowego w
Rzeszowie z dnia 9 grudnia 2002 r. o nadaniu klauzuli wykonalności tytułowi
egzekucyjnemu na rzecz Jarosława K. i Waldemara G., nabywców tej
wierzytelności (art. 788 §1 k.p.c.).
Sąd pierwszej instancji ustalił, że wyrokiem zaocznym z dnia 17 października
2001 r. Sąd Okręgowy w Rzeszowie zasądził od pozwanego Przedsiębiorstwa
Handlu i Usług „A.”, sp. z o.o. na rzecz powódki kwotę 148 800 zł. z ustawowymi
odsetkami od dnia 25 czerwca 2001 r. oraz kwotę 14 275 zł. tytułem zwrotu kosztów
procesu. Wyrok ten uprawomocnił się dnia 7 listopada 2001 r. i w dniach 14 i 15
listopada 2001 r. została mu nadana klauzula wykonalności. Umową przelewu
wierzytelności z dnia 29 maja 2002 r. Ewa C. zbyła na rzecz Jarosława K. oraz
Waldemara G. wierzytelność wynikającą z wyroku zaocznego. Uznając, że umowa
ta stanowi skuteczny dokument stwierdzający przejście uprawnienia, Sąd Rejonowy
nadał klauzulę wykonalności na rzecz nabywców wierzytelności Jarosława K. i
Waldemara G., na podstawie art. 788 §1 k.p.c.
W zażaleniu Ewa C. wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia przez
oddalenie wniosku i powołała się na dokonane w dniu 16 lipca 2002 r. odstąpienie
od umowy przelewu.
Sąd Apelacyjny, dostrzegając zagadnienie, czy zbywca wierzytelności jest
legitymowany do wniesienia zażalenia na postanowienie o nadaniu klauzuli
wykonalności na podstawie art. 788 § 1 k.p.c. na rzecz nabywcy wierzytelności i
powołując się na wykładnię literalną art. 795 § 2 k.p.c., zauważył, że uprawnionymi
do wniesienia tego środka odwoławczego są wierzyciel i dłużnik, natomiast Ewa C.
była wierzycielem jedynie tylko do chwili dokonania przelewu.
Według zapatrywania Sądu, odpowiedź na pytanie, czy odstąpienie
wierzycielki od umowy przelewu było skuteczne, wymagałaby merytorycznej oceny
podniesionego przez nią zarzutu, tymczasem kognicja sądu w postępowaniu
klauzulowym unormowanym w art. 788 k.p.c. jest ograniczona do formalnego
badania, czy na podstawie przedłożonego dokumentu nastąpiło przejście
uprawnień lub obowiązków. W konsekwencji Sąd Apelacyjny wyraził wątpliwość,
czy zbywcy wierzytelności przysługuje zażalenie na postanowienie o nadaniu
wyrokowi klauzuli wykonalności na rzecz nabywcy wierzytelności. Dostrzegł
jednocześnie, że na wypadek odmiennego zapatrywania należałoby rozstrzygnąć
dalsze zagadnienie prawne, budzące poważne wątpliwości, a mianowicie, czy
przedmiotem kognicji sądu orzekającego o nadaniu klauzuli wykonalności na
podstawie art. 788 § 1 k.p.c. może być badanie zasadności zarzutu zbywcy
wierzytelności o odstąpieniu od umowy przelewu wierzytelności.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W przeciwieństwie do legitymacji procesowej, którą określa się na podstawie
przepisów prawa materialnego, legitymacja do zaskarżenia orzeczenia, jako
przesłanka formalna, wynika zawsze z przepisów prawa procesowego. Uprawnienie
danej osoby do wniesienia środka zaskarżenia wskazuje więc jej stosunek do
samego postępowania, a nie jego przedmiotu. W związku z tym problem ustalenia
kręgu osób uprawnionych do zaskarżenia orzeczenia sprowadza się przede
wszystkim do określenia zakresu podmiotowego postępowania toczącego się w
sprawie lub postępowania pomocniczego, w którym orzeczenie to jest wydawane.
W procesie legitymacja ta przysługuje nie tylko stronom, ale również
interwenientowi ubocznemu (art. 79 k.p.c.), który może połączyć wniesienie środka
zaskarżenia ze zgłoszeniem interwencji.
W postępowaniu nieprocesowym podmiotem uprawnionym do zaskarżenia
orzeczenia jest wnioskodawca i uczestnik, przy czym zainteresowani – bez względu
na ich liczbę i stopień zainteresowania wynikiem sprawy oraz nasilenie
sprzeczności lub rozbieżności interesów – mogą połączyć wniesienie środka
zaskarżenia z przystąpieniem do sprawy (art. 510 k.p.c.). W każdym postępowaniu
legitymacja do zaskarżenia orzeczeń przysługuje prokuratorowi (art. 7 i 60 § 2
k.p.c.), Rzecznikowi Praw Obywatelskich (art. 14 pkt 4 ustawy z dnia 15 lipca
1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich, jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 14, poz.
147) oraz organizacjom społecznym w sprawach, w których mogą one występować
(art. 8, art. 60 § 2 w związku z art. 62 k.p.c.). Ponadto w odniesieniu do niektórych
orzeczeń legitymacja do zaskarżenia przysługuje świadkom, biegłym i osobom
trzecim, których dane orzeczenie dotyczy.
W świetle powyższych uwag, określenie zakresu podmiotowego legitymacji do
wniesienia zażalenia w postępowaniu klauzulowym (art. 795 § 1 k.p.c.) wymaga
ustalenia podmiotów postępowania toczącego się na podstawie art. 788 k.p.c.
Niewątpliwie nie można traktować jako uczestnika postępowania
klauzulowego osoby wskazanej w tytule egzekucyjnym jako wierzyciel, gdyż art.
510 k.p.c. nie ma tu zastosowania. Do tego postępowania na podstawie art. 13 § 2
k.p.c. stosuje się tylko odpowiednio przepisy o procesie.
Postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności, podobnie jak proces, cechuje
dwustronność. Jego stronami są wierzyciel i dłużnik (por. art. 781 § 2, art. 782, 784,
785, 786 § 1 i art. 795 § 2 k.p.c.), przy czym należy wyróżnić wierzyciela i dłużnika
w znaczeniu materialnym i procesowym. Wierzycielem w pierwszym znaczeniu jest
osoba, na rzecz której ma być wydana klauzula wykonalności, dłużnikiem zaś
osoba, przeciwko której ma być wydana ta klauzula. Z reguły są to osoby,
oznaczone w tytule egzekucyjnym jako wierzyciel i dłużnik. Możliwe jest jednak
nadanie klauzuli przeciwko innym podmiotom (por. np. art. 788 k.p.c.) i wtedy mają
one przymiot wierzyciela lub dłużnika w znaczeniu materialnym.
Stroną postępowania klauzulowego w znaczeniu procesowym jest osoba,
która we własnym imieniu występuje o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi
egzekucyjnemu albo która, także imieniem własnym, sprzeciwia się takiemu
wnioskowi. W znaczeniu tylko procesowym jako strona postępowania klauzulowego
działać może np. prokurator, występujący z wnioskiem o nadanie klauzuli
wykonalności na rzecz strony (wierzyciela) w znaczeniu materialnym, trafnie więc w
literaturze przyjmuje się, że przymiot strony w postępowaniu klauzulowym wynika
zasadniczo z tytułu egzekucyjnego bądź z wniosku o nadanie klauzuli
wykonalności.
Przedstawione rozumienie omówionego pojęcia wyłącza możliwość uznania
za stronę osoby, która jest wskazana jako wierzyciel w treści tytułu egzekucyjnego,
wtedy z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności na swoją rzecz wystąpiła na
podstawie art. 788 § 1 k.p.c. osoba, na którą przeszło uprawnienie stwierdzone
tytułem egzekucyjnym. Osoba występująca z takim wnioskiem jest stroną
postępowania klauzulowego jednocześnie w znaczeniu materialnym (na jej rzecz
ma nastąpić nadanie klauzuli) oraz w znaczeniu procesowym (w swoim imieniu
wnosi o nadanie klauzuli). Z przymiotu strony postępowania klauzulowego wynika
legitymacja do wniesienia zażalenia na postanowienie w przedmiocie nadania
klauzuli wykonalności, a po stronie przeciwnej legitymację taką ma osoba,
przeciwko której ma zostać nadana klauzula wykonalności i która we własnym
imieniu sprzeciwia się wnioskowi. Osoba ta jest dłużnikiem w znaczeniu
materialnym i procesowym.
Przedstawione powyżej rozumienie strony postępowania klauzulowego
wyklucza możliwość przyznania takiego przymiotu osobie wskazanej jako wierzyciel
w treści tytułu egzekucyjnego, w wypadku, w którym z wnioskiem o nadanie klauzuli
wykonalności na swoją rzecz wystąpiła, zgodnie z art. 788 § 1 k.p.c., osoba, na
którą przeszło uprawnienie stwierdzone tytułem.
Osoba wskazana jako wierzyciel w tytule egzekucyjnym, nie będąc wówczas
stroną postępowania o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu (art.
788 § 1 k.p.c.), wszczętego przez osobę, na którą przeszło uprawnienie
stwierdzone tym tytułem, nie ma również z tego powodu legitymacji do zaskarżenia
zażaleniem, na podstawie art. 795 § 1 k.p.c., postanowienia sądu pierwszej
instancji co do nadania klauzuli wykonalności. (...)
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że w postępowaniu wszczętym
na podstawie art. 788 § 1 k.p.c. przez podmiot, na który przeszło uprawnienie
stwierdzone tytułem egzekucyjnym, osoba oznaczona w tym tytule jako wierzyciel,
nie ma legitymacji do wniesienia zażalenia na postanowienie sądu pierwszej
instancji w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności. Taka odpowiedź powoduje,
że nieaktualne stało się zagadnienie drugie.
Przytoczone względy uzasadniały podjęcie uchwały, jak na wstępie.