Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 2 września 2003 r.
I PK 338/02
Wypowiedzenie warunków pracy i płacy pracownikowi-radnemu woje-
wództwa, bez zgody sejmiku, narusza art. 27 ust. 2 ustawy z dnia 5 czerwca
1998 r. o samorządzie województwa (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz.
1590 ze zm.).
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Krystyna Bednarczyk, Zbigniew Hajn.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 2 września 2003 r.
sprawy z powództwa Andrzeja M. przeciwko Krajowej Spółce Cukrowej Spółce Ak-
cyjnej w T. następcy prawnemu L.-M. Spółki Cukrowej Spółki Akcyjnej w Z. o przy-
wrócenie do pracy, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zamościu z dnia 21 marca 2002 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania
Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zamościu pozo-
stawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zamościu wyrokiem z
dnia 19 listopada 2001 r. oddalił powództwo Andrzeja M. przeciwko L.-M. Spółce Cu-
krowej, Spółce Akcyjnej w Z. o przywrócenie do pracy. Sąd ten ustalił, że powód zo-
stał zatrudniony w pozwanej Spółce 10 kwietnia 1998 r. na podstawie umowy o pracę
na czas nieokreślony na stanowisku prezesa zarządu, w związku z powołaniem go
do pełnienia tej funkcji uchwałą nadzwyczajnego walnego zgromadzenia akcjonariu-
szy z dnia 8 kwietnia 1998 r. Następnie (7 maja 1999 r.) strony zawarły („podpisały”)
umowę o pracę na czas określony do dnia odbycia walnego zgromadzenia akcjona-
riuszy zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za ostatni rok urzędowania zarzą-
du drugiej kadencji. Zgodnie z tą umową powód „w dalszym ciągu” pełnił obowiązki
2
członka zarządu. Od 1 września 2000 r. powód został ponownie zatrudniony na pod-
stawie umowy o pracę na czas nieokreślony na stanowisku prezesa zarządu pozwa-
nej Spółki. Uchwałą nadzwyczajnego walnego zgromadzenia akcjonariuszy powód
został odwołany z funkcji prezesa zarządu. Pracodawca zwrócił się do Sejmiku Wo-
jewództwa L., którego powód był radnym o wyrażenie zgody na rozwiązanie z nim
umowy o pracę w związku z jego odwołaniem ze stanowiska prezesa zarządu. Sej-
mik nie wyraził zgody na rozwiązanie umowy o pracę z powodem. Strona pozwana w
swym piśmie z 18 czerwca 2001 r., doręczonym powodowi tego samego dnia, wypo-
wiedziała mu dotychczasowe warunki pracy i płacy, proponując stanowisko referenta
do spraw analiz ekonomicznych od dnia 30 września 2001 r. Powód w piśmie z 13
sierpnia 2001 r. odmówił przyjęcia zaproponowanych warunków. Sąd Rejonowy
uznał, że powoływanie się przez powoda na ochronę przed rozwiązaniem stosunku
pracy przysługującą radnym stanowi nadużycie prawa w rozumieniu art. 8 k.p. Dal-
sze zatrudnienie powoda na stanowisku prezesa zarządu po skutecznym odwołaniu
go z tego stanowiska przez uprawniony organ nie ma „żadnego logicznego ani praw-
nego uzasadnienia. Jedynie od woli i decyzji powoda zależało, w sytuacji złożenia
mu wypowiedzenia zmieniającego, kontynuowanie zatrudnienia.”
Powód zaskarżył ten wyrok, a Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Zamościu wyrokiem z dnia 21 marca 2001 r. oddalił jego apelację. Sąd
drugiej instancji uznał, że w świetle art. 27 ustawy z dnia ustawy z dnia 5 czerwca
1998 r. o samorządzie województwa (Dz.U. Nr 91, poz. 576 ze zm.) wymagana jest
zgoda sejmiku tylko na wypowiedzenie lub rozwiązanie bez wypowiedzenia stosunku
pracy z radnym. Nie jest natomiast wymagana zgoda na wypowiedzenie zmieniające,
„gdyż to pracownik, a nie pracodawca podejmuje decyzję, której skutkiem jest roz-
wiązanie stosunku pracy, tj. odmawia przyjęcia proponowanych warunków.” Do ta-
kiego wniosku doprowadziło Sąd porównanie treści wspomnianego przepisu ustawy
o samorządzie województwa z przepisem art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o
związkach zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r, Nr 70, poz. 854 ze zm.), w
którym wyraźnie ustanowiony został zakaz dokonania jednostronnie przez praco-
dawcę niekorzystnej dla pracownika zmiany warunków pracy lub płacy. „Na margine-
sie” Sąd Okręgowy zauważył, że odmowa wyrażenia zgody na rozwiązanie stosunku
pracy z radnym jest dopuszczalna tylko wówczas, gdy podstawą rozwiązania stosun-
ku pracy są zdarzenia związane z wykonywaniem mandatu, co w przypadku powoda
nie miało miejsca. Odwołanie z funkcji członka zarządu jest w ocenie Sądu drugiej
3
instancji uzasadnioną przyczyną wypowiedzenia zmieniającego i mogłoby być rów-
nież przyczyną wypowiedzenia definitywnego. Powód nie zwalczał tej przyczyny.
Powoływanie się przez powoda na ochronę stosunku pracy przewidzianą dla radnych
- zdaniem Sądu Okręgowego, w czym nie zgodził się z Sądem pierwszej instancji -
nie jest z jego strony nadużyciem prawa. Powodowi nie przysługiwała jednak ta
ochrona.
Powód wniósł kasację od tego wyroku, podnosząc zarzuty naruszenia art. 27
ust. 2 ustawy o samorządzie województwa w związku z art. 42 § 1 i § 3 k.p. przez
błędną ich wykładnię polegającą na przyjęciu, iż rozwiązanie stosunku pracy z rad-
nym jako konsekwencja odmowy przyjęcia przez radnego warunków pracy i płacy
wyłączone jest spod dyspozycji wymienionego przepisu ustawy samorządowej, art.
58 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. przez ich niezastosowanie w sytuacji, gdy ana-
liza stanu faktycznego prowadzi do wniosku, że pracodawca miał świadomość, iż
sejmik województwa odmawia wyrażenia zgody na rozwiązanie z powodem stosunku
pracy w związku z czym dokonał wypowiedzenia zmieniającego w celu obejścia
prawa, co czyni nieważnym jego oświadczenie, a także art. 45 § 1 i § 3 k.p. przez ich
niezastosowanie w sytuacji, gdy wobec bezspornie ustalonego stany faktycznego
należało powoda przywrócić do pracy na poprzednich warunkach po stwierdzeniu, iż
pracodawca naruszył przepisy o wypowiadaniu umów o pracę. Kasacja zawiera
wniosek o przywrócenie powoda do pracy albo o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
W toku postępowania kasacyjnego Krajowa Spółka Cukrowa SA w T. zawia-
domiła, składając stosowne dokumenty, że przejęła L.-M. Spółkę SA w Z. i jako jej
następca prawny wstąpiła do procesu.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Kasacja zasługuje na uwzględnienie, aczkolwiek nie wszystkie jej podstawy
można uznać za usprawiedliwione. Słuszny jest pierwszy zarzut kasacji. Nie może
być zaakceptowany pogląd co do zakresu szczególnej ochrony stosunku pracy rad-
nego województwa przedstawiony w zaskarżonym wyroku. Ochrona wynikająca z
art. 27 ust 2 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (jednolity
tekst: Dz.U. z 2001 r., Nr 142, poz. 1590 ze zm.) nie ogranicza się do zakazu rozwią-
zania (w drodze wypowiedzenia lub niezwłocznie) stosunku pracy z radnym bez
4
zgody sejmiku. Prawidłowa wykładnia tego przepisu prowadzi do wniosku, że zakaz
(względny) obejmuje też wypowiedzenie radnemu warunków pracy i płacy. Do takie-
go wniosku skłaniają dwie przesłanki. Pierwsza wypływa z wykładni systemowej.
Zgodnie z art. 42 § 1 k.p. do wypowiedzenia zmieniającego stosuje się odpowiednio
przepisy o wypowiedzeniu definitywnym. Przez pryzmat tej normy należy ocenić za-
kres szczególnej ochrony stosunku pracy radnego. Taki zabieg interpretacyjny byłby
wykluczony tylko wówczas, gdyby przepis wyraźnie dopuszczał dokonanie wypowie-
dzenia zmieniającego. W braku takiej regulacji, odesłanie do przepisów o wypowie-
dzeniu definitywnym oznacza, że ochrona przed rozwiązaniem stosunku pracy obej-
muje też dokonanie przez pracodawcę wypowiedzenia warunków pracy i płacy. Po-
nadto należy wziąć pod uwagę, że zakaz rozwiązania stosunku pracy byłby iluzo-
ryczny, gdyby dopuszczalne było wypowiadanie zmieniające warunki płacy lub pracy.
Łatwo sobie wyobrazić sytuację, w której pracodawca dla obejścia zakazu wypowia-
dając warunki pracy i płacy proponuje takie nowe warunki, które są dla pracownika
nie do zaakceptowania, skutkiem czego dochodzi do rozwiązania stosunku pracy
wobec ich nieprzyjęcia. Założenie, które przyjął Sąd Okręgowy, iż wypowiedzenie
zmieniające zmierza do kontynuacji zatrudnienia, a nie do rozwiązania stosunku
pracy jest zbyt daleko idącym uogólnieniem. Wypowiedzenie zmieniające może być
również motywowane zamiarem zakończenia stosunku pracy, pozbycia się pracow-
nika. Te rozważania prowadzą do wniosku o niewielkiej przydatności porównania
treści przepisów ustawy o samorządzie województwa z przepisami ustawy o związ-
kach zawodowych dla ustalenia zakresu szczególnej ochrony z nich wynikającej.
Przepisy ochronne zamieszczone są w wielu różnych akrach prawnych, o różnej sty-
listyce i redakcji. Zakresy ochrony i jej cele są także zróżnicowane. Stąd zawodne
może być wnioskowanie z porównania treści przepisów odnoszących się do szcze-
gólnej ochrony pracowniczej. Natomiast szczególna ochrona radnych różnych szcze-
bli samorządu terytorialnego została uregulowana w poszczególnych ustawach w taki
sam sposób. Dlatego też Sąd Najwyższy przeanalizował i w pełni podzielił pogląd
wyrażony w wyroku z dnia 14 lutego 2001 r., I PKN 250/00 (OSNAPiUS 2002 nr 21,
poz. 524) odnoszący się do radnego powiatu.
Pozostałe zarzuty kasacji idą zbyt daleko. Nie ma żadnych podstaw prawnych
do konstruowania nieważności wypowiedzenia warunków pracy i płacy dokonanego
wobec powoda. Założeniem przyjętym w Kodeksie pracy jest brak sankcji nieważno-
ści dla niezgodnych z prawem czynności rozwiązujących stosunek pracy. Stąd też
5
chybione jest uznawanie za nieważną czynności prawnej dokonanej wobec powoda
nawet w sytuacji, gdyby potwierdził się zarzut dążenia przez pracodawcę do obejścia
prawa.
Przesądzenie na korzyść powoda zakresu jego szczególnej ochrony przed
rozwiązaniem stosunku pracy z racji wykonywania mandatu radnego nie decyduje o
bezwzględnej konieczności przywrócenia go do pracy. Naruszenie prawa przez pra-
codawcę, który nie uzyskał koniecznej zgody sejmiku na wypowiedzenie radnemu
warunków pracy i płacy (a nawet się o nią nie ubiegał) powoduje wprawdzie powsta-
nie roszczenia pracownika o przywrócenie do pracy, jednakże to roszczenie podlega
ocenie w świetle zasad współżycia społecznego i jego społeczno-gospodarczego
przeznaczenia. Ocena taka nie jest wykluczona w świetle art. 4771
§ 1 k.p.c. mimo
respektowania zasady, że do pracownika należy wybór jednego z przysługujących
mu roszczeń. Dokonując takiej oceny sąd może niekiedy, w szczególnie rażących
przypadkach, oddalić powództwo w całości. Nie sprzeciwia się zasadom współżycia
społecznego ani społeczno-gospodarczemu przeznaczeniu prawa reaktywowania
stosunku pracy samo powołanie się na szczególną ochronę przed rozwiązaniem sto-
sunku pracy. Skorzystanie z tego rodzaju uprzywilejowania nie stanowi nadużycia
prawa, jak słusznie zauważył Sąd Okręgowy. Rzecz jednak w tym, że to stwierdzenie
nie wyczerpuje całości problemu. W okolicznościach danej spraw przywrócenie pra-
cownika do pracy albo nawet zasądzenie na jego rzecz odszkodowania może naru-
szać art. 8 k.p. Ocena zgłoszonego roszczenia pod tym kątem musi być jednak do-
statecznie pogłębiona. Nie bez znaczenia są przyczyny dokonania wypowiedzenia,
dotychczasowa praca i postawa pracownika, jak również społeczno-ekonomiczny
wymiar powrotu pracownika do pracy. Rozpoznawana sprawa nie została w tym
aspekcie dostatecznie zbadana.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podsta-
wie art. 39313
§ 1 k.p.c.
========================================