Pełny tekst orzeczenia

UCHWAŁA Z DNIA 30 WRZEŚNIA 2003 R.
I KZP 25/03
Nie jest dopuszczalne wznowienie postępowania mandatowego, ani
postępowania przeprowadzonego na podstawie art. 101 Kodeksu postę-
powania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. Nr 106, poz. 1148) i zakończo-
nego wydaniem postanowienia o odmowie uchylenia mandatu karnego,
ponieważ orzeczenie to nie kończy prawomocnie postępowania sądowego
w rozumieniu art. 113 § 1 k.p.s.w. w zw. z art. 540 § 1 in principio k.p.k.
Przewodniczący: sędzia SN F. Tarnowski.
Sędziowie SN: R. Sądej, J. Skwierawski (sprawozdawca).
Zastępca Prokuratora Generalnego: R.A. Stefański.
Sąd Najwyższy w sprawie Jolanty O. po rozpoznaniu, przekazanego
na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Apelacyjny w Ł., postanowie-
niem z dnia 10 czerwca 2003 r., zagadnienia prawnego wymagającego za-
sadniczej wykładni ustawy:
„Czy dopuszczalne jest wznowienie postępowania, przeprowadzonego na
podstawie art. 101 ustawy z 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w
sprawach o wykroczenia (Dz. U. Nr 106, poz. 1148) i zakończonego orze-
czeniem?”
u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi j a k w y ż e j.
2
U Z A S A D N I E N I E
Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne wyłoniło
się w następującej sytuacji procesowej.
Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego w Ł. wydał w dniu 15 lip-
ca 2002 r. mandat karny kredytowany, którym nałożył na Jolantę O. grzyw-
nę w wysokości 250 zł za popełnienie wykroczenia określonego w art. 93
ust. 7 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz. U. z 2000 r. Nr
106, poz. 1126 ze zm.), polegającego na użytkowaniu przez ukaraną, bez
wymaganego pozwolenia, lokalu jako biura radcy podatkowego.
Po pokwitowaniu odbioru mandatu, ukarana uiściła grzywnę w dniu
20 lipca 2002 r. W tym samym dniu Jolanta O. złożyła w Wydziale Grodz-
kim Sądu Rejonowego w Ł., na podstawie art. 101 k.p.s.w., wniosek „o
uchylenie prawomocnego mandatu oraz podjęcie czynności w celu spraw-
dzenia podstaw do uchylenia mandatu karnego”, twierdząc, że ukarana zo-
stała za czyn niezawiniony przez nią.
Postanowieniem z dnia 19 września 2002 r. Sąd ten odmówił uchyle-
nia prawomocnego mandatu stwierdzając, że ukarana, jako użytkownik
„przedmiotowego obiektu, wypełnia znamię podmiotowe wskazanego
przepisu”, a użyty w art. 101 § 1 k.p.w. zwrot: „czyn nie będący czynem za-
bronionym jako wykroczenie” wyłącza możliwość kontroli w trybie przewi-
dzianym w tym przepisie kwestii zasadności rozstrzygnięcia w przedmiocie
winy. Sąd zaprezentował pogląd, zgodnie z którym „uchylenie mandatu
może nastąpić jedynie wtedy, gdy grzywnę nałożono za czyn nie będący
czynem zabronionym jako wykroczenie, a więc za takie zachowanie, które
nie wypełnia znamion wykroczenia”.
W dniu 25 marca 2003 r. Jolanta O. złożyła wniosek o wznowienie
postępowania „z powodu wykrycia okoliczności faktycznych mogących
mieć wpływ na wynik sprawy”. Z pisma Wojewódzkiego Inspektora Nadzo-
3
ru Budowlanego w Ł., będącego odpowiedzią na jej skargę, wynika bo-
wiem – jak ukarana podkreśla – że nie ona, lecz inwestor obiektu budowla-
nego jest adresatem obowiązków, których naruszenie uznane zostało za
wykroczenie określone w art. 93 ust. 7 prawa budowlanego.
Zarządzeniem z dnia 28 kwietnia 2003 r. w Sądzie Okręgowym w Ł.
odmówiono przyjęcia wniosku jako niedopuszczalnego z mocy ustawy, po-
nieważ – jak stwierdzono – „art. 540 § 1 k.p.k., na który powołuje się art.
113 § 1 k.p.w.” przewiduje możliwość wznowienia jedynie postępowania
sądowego zakończonego prawomocnym orzeczeniem, a w sprawie niniej-
szej nie toczyło się postępowanie sądowe.
W zażaleniu na to zarządzenie Jolanta O. utrzymuje, że Sąd dokonu-
jący kontroli przewidzianej w art. 101 k.p.s.w. przeprowadza postępowanie
sądowe, skoro jest uprawniony (art. 101 § 2 in fine k.p.s.w.) do „zarządze-
nia stosownych czynności w celu sprawdzenia podstaw do uchylenia man-
datu karnego”. Sąd czynności takich – mimo wskazywanej przez ukaraną
potrzeby – nie przeprowadził, a zaniechanie Sądu nie może pogarszać sy-
tuacji prawnej wnoszącego o wznowienie postępowania.
Sąd Apelacyjny w Ł., rozpoznając zażalenie, powziął wyrażoną w
sformułowanym pytaniu wątpliwość, wynikającą z „możliwości przeciw-
stawnych interpretacji zwrotu: postępowanie prawomocnie zakończone w
trybie niniejszego kodeksu (art. 113 § 1 k.p.w.)”. Przedstawiający zagad-
nienie stwierdza – uwzględniając treść tego zwrotu – możliwość wznowie-
nia postępowania mandatowego, „gdyby kierować się jedynie wykładnią
językową”. Wskazuje jednak, że obowiązek odpowiedniego stosowania m.
in. art. 540 k.p.k. oraz przewidziany w art. 101 k.p.s.w. „odrębny tryb uchy-
lenia mandatu karnego (...) wykluczają dopuszczalność wznowienia postę-
powania zakończonego prawomocnym mandatem, od którego nie został
złożony nadzwyczajny środek zaskarżenia w postaci wniosku”, określone-
go w tym ostatnim przepisie. Z treści dalszych rozważań Sądu Apelacyjne-
4
go wynika, że dopuszczalności wznowienia postępowania zakończonego
orzeczeniem sądu działającego w trybie art. 101 k.p.s.w. sprzeciwiają się
jednak „ważne względy celowościowe i systemowe”. Do takich ważnych
względów zalicza Sąd: dobrowolną zgodę sprawcy na poddanie się karze
w postępowaniu mandatowym i rezygnację zarówno z prawa do rozpozna-
nia sprawy przez sąd, jak i z prawa do zaskarżenia mandatu karnego, brak
„racjonalnego uzasadnienia dla mnożenia podstaw do kwestionowania te-
go, co się świadomie zaaprobowało”, oraz – podkreślając granice prawa do
odwołalności oświadczeń procesowych – niemożność akceptowania stanu
„odżywania prawa do sądu w tej samej sprawie w wyniku zmiany stanowi-
ska osoby, która tego prawa w drobnej – obiektywnie – sprawie, bo o wy-
kroczenie, się zrzekła”. W takiej sytuacji, „mimo świadomości wiodącej roli
wykładni językowej, Sąd Apelacyjny opowiada się za udzieleniem nega-
tywnej odpowiedzi” na przedstawione pytanie.
Prokurator Krajowy, ustosunkowując się do przedstawionego zagad-
nienia, złożył wniosek o podjęcie uchwały wyrażającej pogląd, iż „postano-
wienie sądu w przedmiocie uchylenia prawomocnego mandatu karnego
(art. 101 § 1 k.p.s.w.) nie jest postanowieniem prawomocnie kończącym
postępowanie w sprawach o wykroczenie i w związku z tym nie ma do tego
postępowania zastosowania art. 113 § 1 k.p.s.w.”. Postępowanie to jest
postępowaniem szczególnym w sprawach o wykroczenie, prowadzonym
przez organ pozasądowy, a postanowienie sądu zapadłe w przedmiocie
uchylenia prawomocnego mandatu karnego nie kończy postępowania są-
dowego i jest jedynie wyrazem ograniczonej co do zakresu kontroli zasad-
ności mandatu karnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Możliwość udzielenia odpowiedzi na przedstawione pytanie zależy w
pierwszej kolejności od rozpoznania treści wypowiedzi zamieszczonej w
art. 113 § 1 k.p.s.w. Gdyby bowiem okazało się, że treść tego przepisu –
5
jak, nie bez racji, dostrzega na wstępie Sąd Apelacyjny – dopuszcza moż-
liwość wznowienia każdego rodzaju postępowania „prawomocnie zakoń-
czonego w trybie przepisów” k.p.s.w., niezależnie zatem od podmiotu, który
postępowanie prowadził, to odpowiadając na pytanie tego Sądu, niemożli-
we byłoby pominięcie rozważań w tej kwestii. Co więcej, w wypadku po-
twierdzenia dopuszczalności wznowienia postępowania mandatowego,
zbędne byłyby rozważania związane z uwarunkowaniami wynikającymi z
zastosowania instytucji określonej w art. 101 k.p.s.w., skoro okazałyby się
one wówczas nieistotne dla przedstawionego zagadnienia. Z tego powodu
rozważanie na wstępie, okoliczności związanych bezpośrednio z pytaniem
Sądu, zakłócałoby logikę wywodu. Niezależnie bowiem od sposobu roz-
strzygnięcia w przedmiocie pytania odniesionego do szczególnej konfigu-
racji procesowej, nie można uchylić się od rozpoznania kwestii związanych
z konfiguracją podstawową – i to w sytuacji, w której – być może – ów
szczególny układ procesowy nie ma dla kwestii wznowienia postępowania
znaczenia przypisanego mu przez formułującego pytanie.
Przepis art. 113 § 1 k.p.s.w., z wyjątkiem jedynie kwestii uregulowa-
nych odrębnie (i inaczej niż w rozdziale 56 Kodeksu postępowania karne-
go) w dalszych przepisach tego artykułu, recypuje do odpowiedniego sto-
sowania przepisy Kodeksu postępowania karnego o wznowieniu postępo-
wania. Istotę interesującej tu problematyki wyznacza już na wstępie fakt, iż
w odróżnieniu od art. 540 in principio k.p.k., a więc przepisu, który ma być
stosowany odpowiednio, przepis odsyłający nie zawiera ograniczenia wyni-
kającego z użytego w art. 540 k.p.k. określenia „sądowe” dla scharaktery-
zowania postępowania, które może ulec wznowieniu. W miejsce użytego w
art. 540 k.p.k. zwrotu, iż wznawia się „postępowanie sądowe zakończone
prawomocnym orzeczeniem”, art. 113 § 1 k.p.s.w. dopuszcza możliwość
wznowienia „postępowania prawomocnie zakończonego w trybie przepi-
sów” Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia. W literaturze
6
przedmiotu wskazano przy tym, że kodeks ten „recypuje w całości do od-
powiedniego stosowania przepisy Kodeksu postępowania karnego o pod-
stawach (podkreśl. SN) wznowienia postępowania, a także procedurę
(podkreśl. SN) w przedmiocie wznowienia, modyfikując jedynie właściwość
sądu w tej materii i jego skład” (T. Grzegorczyk: Kodeks postępowania w
sprawach o wykroczenia. Komentarz, Warszawa 2002, s. 378). Stwierdze-
nie to zdaje się sugerować, że nie recypuje, bo określa autonomicznie za-
kres postępowań i kończących je rozstrzygnięć, które mogą być objęte
wznowieniem postępowania. Autor komentarza w następnym zdaniu
stwierdza wprawdzie, że „wznowienie postępowania dotyczy wznowienia
procesu sądowego”, lecz stwierdzenie to, nie nawiązując do faktu pominię-
cia w art. 113 k.p.s.w. określenia „sądowego”, może budzić wątpliwości –
zwłaszcza, iż zdaniem tego Autora „przy interpretacji norm recypowanych
należy wykładać je w sprawach o wykroczenia podobnie jak w postępowa-
niu karnym, z uwzględnieniem jednak specyfiki postępowania objętego
k.p.w. i odrębności tu istniejących” (vide: Postępowanie szczególne w
sprawach o wykroczenia w: PiP, 2002, z. 1, s. 38). Nie sposób zaprzeczyć,
że specyfiką tego postępowania i oczywistą odrębnością jest w tym zna-
czeniu i w interesującym tu zakresie właśnie postępowanie mandatowe, w
którym organ pozasądowy w postępowaniu zastępczym, którego przedmio-
tem jest odpowiedzialność karna za wykroczenie, rozstrzyga – tak jak wy-
rokiem – mandatem karnym, będącym jedną ze wskazanych w art. 32 § 1
k.p.s.w. postaci rozstrzygnięć zapadających w sprawach o wykroczenia.
Mandat karny jest więc– obok jedynie wyroku – postacią rozstrzygnięcia
merytorycznego o głównym przedmiocie postępowania, to jest odpowie-
dzialności karnej za wykroczenie – co może stanowić argument uzasadnia-
jący dopuszczalność wznowienia postępowania mandatowego.
Treść art. 113 § 1 k.p.s.w. zdaje się zatem dopuszczać możliwość
wznowienia każdego prawomocnie zakończonego postępowania, skoro
7
jedynym wskazanym w nim ograniczeniem tej możliwości jest wymaganie,
aby było to postępowanie prawomocnie zakończone „w trybie przepisów”
tego kodeksu. Jest to spostrzeżenie o tyle istotne, że kodeks ten, regulując
zarówno postępowanie sądowe, jak i postępowanie prowadzone przez or-
gany pozasądowe – czego nie mógł nie dostrzegać ustawodawca – nie
stanowi w art. 113 § 1 k.p.s.w. żadnego ograniczenia ze względu na rodzaj
postępowania. W istniejącej sytuacji należałoby oczekiwać – gdyby zamia-
rem ustawodawcy było ograniczenie dopuszczalności wznowienia jedynie
do postępowania sądowego – wyraźnego zapisania takiego ograniczenia.
Ustawodawca, precyzując w art. 113 § 1 k.p.s.w. zakres postępowań pod-
legających wznowieniu, nie ograniczył jednak tego zakresu, ani przez
wskazanie, iż możliwość wznowienia obejmuje jedynie postępowanie są-
dowe (podkreśl. SN), ani przez dodanie w innym miejscu, że dotyczy po-
stępowania zakończonego prawomocnie orzeczeniem (podkreśl. SN).
Przyjęcie jednego z tak określonych ograniczeń pozwalałoby twierdzić –
bez potrzeby dodatkowego objaśniania treści przepisu – że postępowanie
zakończone prawomocnie w trybie przepisów rozdziału 17 k.p.w. nie pod-
lega wznowieniu. Paradoksalnie, stwierdzenie to byłoby w pełni uzasad-
nione także wtedy, gdyby zakres odniesienia do przepisów k.p.k. nie został
w art. 113 § 1 k.p.s.w. w ogóle sprecyzowany i wyrażał się jedynie zwro-
tem: „do wznowienia postępowania stosuje się odpowiednio przepisy”
(wymienione w art. 113 § 1 k.p.s.w.), ponieważ pozwalałoby to w drodze
prostego zabiegu interpretacyjnego przyjąć, że wznowieniu podlega wy-
łącznie postępowanie sądowe w sprawach o wykroczenia. Przyjęcie takie-
go wniosku jest natomiast – uwzględniając treść art. 113 § 1 k.p.s.w. i re-
zultat samej tylko wykładni językowej – niemożliwe, skoro przepis ten do-
puszcza możliwość wznowienia każdego (lege non distinguente) postępo-
wania zakończonego prawomocnie „w trybie przepisów” Kodeksu postę-
powania w sprawach o wykroczenia.
8
Nic istotnego nie wynika w tej kwestii z posłużenia się w art. 113 § 1
k.p.s.w. pojęciem „postępowanie”, ponieważ nie eliminuje to postępowania
uregulowanego i wskazanego już w tytule rozdziału 17 Kodeksu postępo-
wania w sprawach o wykroczenia. Argument, iż nie należy ono do postę-
powań wymienionych w art. 2 § 1 k.p.s.w., nie ma istotnego znaczenia,
skoro przepis ten nie wskazuje wszystkich postępowań uregulowanych w
tym Kodeksie lecz jedynie te, które kończą się wydaniem orzeczenia. Bez
znaczenia też – z tego punktu widzenia – pozostaje kwestia odrębności te-
go postępowania i jego specyfiki, zwłaszcza, że znaczenia takiego nie do-
strzegł również ustawodawca w redakcji art. 113 § 1 k.p.s.w. Nie trzeba
dodawać, że postępowanie mandatowe – obok wymienionych w art. 2 § 1
k.p.s.w. postępowań: przyspieszonego i nakazowego – jest jednym z po-
stępowań szczególnych uregulowanych z punktu widzenia systematyki te-
go Kodeksu równorzędnie w dziale IX. Wprawdzie trafnie podkreśla się, iż
z art. 2 § 2 k.p.s.w. wynika, że „nakładanie grzywny w drodze mandatu
karnego nie jest orzekaniem w sprawach o wykroczenia w rozumieniu art. 2
§ 1 k.p.s.w.” (patrz: J. Lewiński: Komentarz do kodeksu postępowania w
sprawach o wykroczenia z 2001 r., Warszawa 2002, s. 14), lecz istotny jest
przecież fakt, że art. 113 § 1 k.p.s.w. nie formułuje w ogóle warunku istnie-
nia orzeczenia jako przesłanki dopuszczalności wznowienia postępowania.
Postępowanie mandatowe nie może więc pozostawać z tego powodu poza
desygnatami pojęcia „postępowanie” w rozumieniu art. 113 § 1 k.p.s.w.
W opisanej sytuacji zwrot precyzujący zakres odniesienia do przepi-
sów rozdziału 56 Kodeksu postępowania karnego wyraża nolens volens
zamiar objęcia przepisami o wznowieniu postępowania sądowego, także
niesądowego postępowania mandatowego, ponieważ i ono jest postępo-
waniem, które staje się prawomocne „w trybie przepisów” Kodeksu postę-
powania w sprawach o wykroczenia. Nie sposób zatem wykluczyć a priori
możliwości, że ustawodawca zamierzał zakwestionować wszystkie dotych-
9
czasowe regulacje postępowania w sprawach o wykroczenia w tym zakre-
sie i wprowadzić jako novum dopuszczalność wznowienia postępowania
mandatowego. Niezasadny byłby wówczas podniesiony, także przez Sąd
Apelacyjny, argument wskazujący na istnienie odrębnego, przewidzianego
w art. 101 k.p.s.w., trybu uchylania prawomocnego mandatu karnego –
zwłaszcza, że przewidziano w nim niezwykle wąską co do zakresu kontrolę
decyzji o nałożeniu mandatu (zgodność czynu „przypisanego” ze znamio-
nami czynu zabronionego jako wykroczenie), a zakres tej kontroli nie pełni
funkcji stanowiącej istotę instytucji wznowienia postępowania. Należy rów-
nież podkreślić, że w warunkach wyznaczonych treścią art. 113 § 1 k.p.s.w.
nieuzasadniony byłby w płaszczyźnie językowej wniosek, iż skoro przepi-
sem odniesienia jest przepis regulujący wznowienie postępowania sądo-
wego, to przepis odsyłający – wbrew zamieszczonej w nim treści – do-
puszcza niejako automatycznie możliwość wznowienia jedynie postępowa-
nia sądowego w sprawach o wykroczenia. W tym też znaczeniu nie można
zgodzić się z wyrażonym, m. in. w uzasadnieniu przedstawionego zagad-
nienia, poglądem, zgodnie z którym o możliwości wznowienia jedynie po-
stępowania sądowego zakończonego orzeczeniem przesądza treść prze-
pisu odniesienia (art. 540 § 1 in principio k.p.k.), a wznowienie postępowa-
nia mandatowego „nie wchodzi w rachubę”, mimo sprzecznej z pierwotnym
zakresem odniesienia treści przepisu odsyłającego (art. 113 § 1 k.p.s.w.).
Jeżeli bowiem przepis odsyłający precyzuje zakres odniesienia, jak to jest
w wypadku art. 113 § 1 k.p.s.w., to nie można treści tego przepisu pomi-
nąć, bo on właśnie wyznacza przedmiot, który poddaje regulacji przepisu
odniesienia. Należy natomiast, w wypadku uzasadnionych – jak w niniej-
szej sprawie – wątpliwości co do granic zakresu odniesienia, sięgnąć do
innych metod wykładni.
Przede wszystkim, dla wyczerpania problematyki wynikającej z treści
art. 113 § 1 k.p.s.w. rozważyć trzeba, czy ograniczenie możliwości wzno-
10
wienia postępowania w sprawach o wykroczenia wyłącznie do postępowa-
nia sądowego w tych sprawach nie wynika z samej istoty legislacyjnego
zabiegu odesłania, odzwierciedlonego w tym przepisie zwrotem: „do
wznowienia postępowania prawomocnie zakończonego w trybie przepisów
niniejszego kodeksu stosuje się odpowiednio art. 540-542, 544 § 2 i 3 oraz
art. 545-548 kodeksu postępowania karnego”. Jest to odesłanie do wszyst-
kich niemal przepisów rozdziału 56 Kodeksu postępowania karnego, bo
pomija jedynie przepisy: art. 543 k.p.k. (dotyczy kwestii bezprzedmiotowej
na gruncie prawa o wykroczeniach) oraz art. 544 § 1 k.p.k., skoro jego ma-
terię uregulowano w art. 113 k.p.s.w. inaczej. W rezultacie, wszystkie wy-
mienione w art. 113 § 1 k.p.s.w. przepisy Kodeksu postępowania kanrego
regulujące podstawy wznowienia oraz skład, procedowanie i rodzaje orze-
czeń sądu wznowieniowego, a także przepisy wymienione w art. 545 § 1 i 2
k.p.k., znajdują odpowiednie zastosowanie do wznowienia postępowania w
sprawach o wykroczenia. Mechanizm odesłania ma jednak określone regu-
ły i ograniczenia.
Warunkiem racjonalności zabiegu odesłania jest określony stopień
przedmiotowej i instytucjonalnej bliskości materii normatywnej stanowiącej
zakres odniesienia, i tej, którą regulują przepisy mające być odpowiednio
stosowane. Spełnienie wymogów przedmiotowej relewantności i pojęciowej
jednorodności istotne jest zwłaszcza wtedy, kiedy przepis nakazuje odpo-
wiednie stosowanie szczególnej i precyzyjnie uregulowanej w innej usta-
wie, całej instytucji procesowej, jak ma to miejsce w wypadku art. 113 § 1
k.p.s.w. Przepisy rozdziału 56 Kodeksu postępowania karnego, regulujące
instytucję wznowienia postępowania sądowego, posługują się konstruk-
cjami, pojęciami i kategoriami właściwymi jedynie temu postępowaniu. Te
właśnie stwierdzenia prowadzą do wniosku, że wskazane w art. 113 § 1
k.p.s.w. przepisy Kodeksu postępowania karnego mogą być odpowiednio
stosowane jedynie do postępowania sądowego w sprawach o wykroczenia.
11
Inaczej natomiast w wypadku postępowania mandatowego.
Uwzględnienie tych cech tego postępowania, które decydują o jego specy-
fice, całkowitej odrębności i nieprzystawalności do podstawowych nawet
zasad, reguł i pojęć właściwych postępowaniu sądowemu, wyklucza możli-
wość odpowiedniego stosowania do tego postępowania przepisów rozdzia-
łu 56 Kodeksu postępowania karnego. Nie ma potrzeby dokonywania
szczegółowej analizy i konfrontacji przepisów tego rozdziału i rozdziału 17
Kodeksu postępowania karnego dla wykazania, że zastosowanie ogromnej
większości zarówno przepisów normujących podstawy wznowienia postę-
powania, jak i nakazujących odpowiednie stosowanie reguł postępowania
odwoławczego (art. 545 k.p.k.), a więc przepisów o najistotniejszym, bo
„materialnym” charakterze, byłoby – w wypadku postępowania mandato-
wego – bezprzedmiotowe. Odrębny, zastępczy w stosunku do postępowa-
nia przed sądem charakter postępowania mandatowego prowadzonego
przez organ pozasądowy, uwarunkowania tego postępowania, a zwłaszcza
dobrowolność poddania się karze i rezygnacja przez sprawcę wykroczenia
z prawa do rozpoznania sprawy przez sąd, czy brak orzekania w przed-
miocie procesu, to niektóre tylko, najistotniejsze właściwości tego postępo-
wania podkreślane w literaturze (J. Lewiński – op. cit., s. 14, a także: T.
Grzegorczyk – op. cit., s. 64).
Zabieg odesłania może wprawdzie powodować, poza zmianą same-
go tylko zakresu odniesienia przepisu stosowanego odpowiednio (w tym
wypadku w art. 540 § 1 in principio k.p.k.) także zmiany w jego pozostałej
części, lecz w literaturze wyraża się w tej kwestii następujący pogląd:
„Zmiany te nie mogą być zbyt daleko idące, by przepis stosowany nie utra-
cił swego «zasadniczego charakteru». Gdyby bowiem ustawodawca chciał
uregulować daną materię w sposób znacznie odbiegający od treści przepi-
su odniesienia, uczyniłby to w sposób nie pozostawiający wątpliwości”, a
także, iż ingerencja w dyspozycję przepisu odniesienia „polegać może
12
przede wszystkim na zastąpieniu pewnych elementów występujących w
tym przepisie na «zastępowalne» elementy materii przepisu odsyłającego”
(A. Błachnio-Parzych, Przepisy odsyłające systemowo, PiP 2003, z. 1, s.
49).
Przedstawiona argumentacja wskazuje, że jakościowa rozbieżność
modelu postępowania sądowego i mandatowego uzasadniałaby całkowicie
odrębną regulację wznowienia postępowania mandatowego, wobec nie-
możności racjonalnego posłużenia się techniką odesłania. Kodeks postę-
powania w sprawach o wykroczenia nie zawiera takiej regulacji, co przeko-
nuje, że ustawodawca nie dopuszcza możliwości wznowienia postępowa-
nia mandatowego. Wniosek ten potwierdza nadto fakt, iż dalsze przepisy
art. 113 k.p.s.w. normują inaczej niż w Kodeksie postępowania karnego
niektóre kwestie dotyczące wznowienia postępowania, jednakże żadna z
nich nie dotyczy postępowania mandatowego.
W konkluzji, redakcja art. 113 § 1 k.p.s.w. w części określającej za-
kres odniesienia nie jest precyzyjna, czego wyrazem jest fakt, iż rezultat
wykładni językowej tego przepisu pozostaje w sprzeczności z rzeczywistym
zakresem odniesienia, a przepis wymaga – dla odtworzenia przedmiotu
zawartej w nim regulacji – zasadniczej wykładni. Jednakże mimo takiej re-
dakcji przepisu nie wymaga on zmiany, skoro dostępne metody wykładni
pozwalają objaśnić treść wypowiedzi ustawodawcy. Dokonanie takiej wy-
kładni w niniejszej sprawie wynika zarówno ze ścisłego związania jej pro-
blematyki z treścią, a zwłaszcza uzasadnieniem pytania, jak i z jego for-
malnej natury. Odpowiedź, ograniczona wyłącznie do rozstrzygnięcia w
przedmiocie charakteru czynności sądu orzekającego w trybie art. 101
k.p.s.w., pomijałaby bowiem całkowicie leżącą u podstaw tego pytania kon-
trowersyjną kwestię dopuszczalności wznowienia postępowania mandato-
wego – a kwestia ta, ze względu na efekt wykładni językowej art. 113 § 1
k.p.s.w. i nieprzekonująco przełamującą tę wykładnię argumentację Sądu
13
Apelacyjnego, aktualizowałaby się w niniejszej sprawie w wypadku braku
jasnej wypowiedzi. Brak ten mógłby bowiem rodzić sugestię, że gdyby
wniosek o wznowienie postępowania dotyczył prawomocnie nałożonego
mandatu, to byłby dopuszczalny.
Przedstawione przez Sąd Apelacyjny pytanie powstało nie tyle nawet
w kontekście – jak przekonuje uzasadnienie pytania, i co wynika z wypo-
wiedzi Prokuratora Krajowego – ile w ścisłym związku z kwestią dopusz-
czalności wznowienia postępowania mandatowego.
Nie budzi wątpliwości, że wniosek o uchylenie mandatu jest szcze-
gólnym, nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia, skoro może być wniesiony
jedynie od prawomocnej decyzji o nałożeniu mandatu. Oznacza to, że sąd
działający w trybie art. 101 k.p.s.w. jest sądem rozpoznającym nadzwy-
czajny środek zaskarżenia kwestionujący prawomocne już rozstrzygnięcie,
i może jedynie uchylić prawomocny mandat karny (wtedy kwestia wzno-
wienia postępowania mandatowego w ogóle nie powstaje) albo nie
uwzględnić wniosku (wznowienie postępowania mandatowego jest wów-
czas niedopuszczalne), a postanowienie tej treści nie narusza wówczas
prawomocności decyzji o nałożeniu mandatu.
Sąd Apelacyjny, rozważając możliwość wznowienia postępowania
prowadzonego w trybie art. 101 k.p.s.w. twierdzi, że czynności podjęte w
tym trybie przez sąd kończą postępowanie sądowe wydaniem prawomoc-
nego orzeczenia. Należy jednak podkreślić, że o tym, czy postępowanie
sądowe zakończone zostało prawomocnie orzeczeniem wydanym w po-
stępowaniu nadzwyczajnokontrolnym decyduje treść orzeczenia. Jeżeli
orzeczenie nie uwzględnia nadzwyczajnego środka zaskarżenia, to nie na-
rusza prawomocności orzeczenia, które podlegało kontroli, a samo nie jest
orzeczeniem kończącym postępowanie sądowe w sprawie poddanej kon-
troli w trybie nadzwyczajnym. W takiej sytuacji – gdyby dopuszczalne było
wznowienie postępowania mandatowego – wniosek o wznowienie postę-
14
powania musiałby wskazywać rozstrzygnięcie w postaci prawomocnego
nałożenia mandatu. Jest to sytuacja analogiczna do objętej następującym
komentarzem do art. 544 k.p.k.: „Nie jest orzeczeniem kończącym postę-
powanie sądowe orzeczenie Sądu Najwyższego wydane w trybie kasacji,
jeśli orzeczeniem tym kasację oddalono. W takim układzie procesowym nie
dochodzi bowiem do wzruszenia prawomocności orzeczenia, które zostało
kasacją zaskarżone”. (P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postę-
powania karnego. Komentarz, Warszawa 1999, t. II, s. 890).
Uzasadniając stanowisko przeciwstawne, dopuszczające możliwość
wznowienia postępowania prowadzonego w trybie art. 101 k.p.s.w., Sąd
Apelacyjny twierdzi: „może być wniesiona i rozpoznana kasacja od meryto-
rycznego orzeczenia zapadłego po wznowieniu postępowania, i odwrotnie;
może być wznowione postępowanie w sprawie, w której rozpoznano kasa-
cję”, a ponadto: „Kodeks nie wyklucza zatem sięgania po różne nadzwy-
czajne środki zaskarżenia orzeczenia wydanego w tej samej sprawie”. Ar-
gumenty te, niewątpliwie trafne, nie dotyczą jednak konfiguracji procesowej
powstałej w niniejszej sprawie. Czynnikiem różnicującym opisane sytuacje
jest bowiem fakt, iż to nie orzeczenie sądu wydane w trybie art. 101
k.p.s.w. kończy prawomocnie postępowanie w rozumieniu art. 540 § 1 in
principio k.p.k., lecz fakt uiszczenia nałożonej mandatem grzywny lub po-
kwitowanie odbioru mandatu – co sprawia, że mandat staje się prawomoc-
ny w postępowaniu pozasądowym.
Pozostałe przedstawione w uzasadnieniu stanowiska Sądu Apelacyj-
nego argumenty natury celowościowej i systemowej pozostać muszą poza
niniejszymi rozważaniami, ponieważ przyczyny udzielenia negatywnej od-
powiedzi czynią ich analizę bezprzedmiotową.
W podsumowaniu przedstawionych rozważań należy wyrazić pogląd,
zgodnie z którym nie jest dopuszczalne wznowienie postępowania manda-
towego, ani postępowania przeprowadzonego na podstawie art. 101
15
k.p.s.w. i zakończonego wydaniem postanowienia o odmowie uchylenia
mandatu karnego, ponieważ orzeczenie to nie kończy prawomocnie postę-
powania sądowego w rozumieniu art. 113 § 1 k.p.s.w. w zw. z art. 540 § 1
in principio k.p.k.