Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 30 WRZEŚNIA 2003 R.
SNO 57/03
Przewodniczący: sędzia SN Zygmunt Stefaniak.
Sędziowie SN: Maria Tyszel, Zbigniew Strus (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny w Warszawie z udziałem Zastępcy
Rzecznika Dyscyplinarnego sędziego Sądu Apelacyjnego oraz protokolanta po
rozpoznaniu w dniu 30 września 2003 r. sprawy sędziego Sądu Okręgowego
w związku z odwołaniem Ministra Sprawiedliwości oraz obwinionego od
wyroku Sądu Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego z dnia 30 maja 2003 r.,
sygn. akt (...)
u c h y l i ł zaskarżony w y r o k i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu –
Sądowi Dyscyplinarnemu do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny uznał
sędziego Sądu Okręgowego za winnego przewinienia służbowego popełnionego
w okresie od kwietnia 2000 r. do dnia 30 grudnia 2002 r. polegającego na
oczywistej obrazie przepisu art. 423 § 1 k.p.k. przez rażąco przewlekłe
sporządzanie uzasadnień wyroków w rozpoznawanych przez siebie osiemnastu
(szczegółowo oznaczonych w sentencji wyroku) sprawach wymienionego Sądu
Okręgowego i za ten czyn wymierzył karę złożenia sędziego z urzędu.
Sędzia Sądu Okręgowego nie zaprzeczał faktom, a opóźnienia w
sporządzaniu uzasadnień orzeczeń tłumaczył przeciążeniem pracą oraz stanem
swego zdrowia. Wyjaśnił, że cierpi na miażdżycę naczyń obwodowych,
2
nadciśnienie tętnicze i dolegliwości gastryczne. Od 1997 r. rozwijała się u niego
cukrzyca rozpoznana dopiero podczas hospitalizacji rozpoczętej we wrześniu
2002 r.
Sąd Dyscyplinarny ustalił, że obwiniony w okresie objętym zarzutem
sporządził uzasadnienia w 22 sprawach, z czego w osiemnastu nastąpiło to z
rażącą przewlekłością (w sześciu sprawach ponad 5 miesięcy, a w dwóch ponad
2 lata i 4 miesiące). Do dnia wyrokowania w postępowaniu dyscyplinarnym nie
zostały sporządzone uzasadnienia w dwóch sprawach (sygn. akt: III K 27/99 i
III K 56/95) i obwiniony nie wskazał stanowczego terminu oddania uzasadnień.
Doprowadziło to do przedawnienia karalności trzech czynów w drugiej z
wymienionych wyżej spraw.
Sąd uznał, że stan zdrowia obwinionego sędziego Sądu Okręgowego nie
zwalnia go od odpowiedzialności, ponieważ w okresie objętym wyrokowaniem
wypełniał inne czynności sędziego, a waga uchybień i ich skutki uzasadniają
najsurowszą karę dyscyplinarną. Wyrok orzekający złożenie sędziego z urzędu
w ocenie Sądu orzekającego wywołuje skutki wymienione w przepisie art. 123
§ 1 ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych.
Odwołanie od tego wyroku wniósł Minister Sprawiedliwości oraz
obwiniony sędzia. Minister Sprawiedliwości nie zgadza się z zapatrywaniem,
jakoby orzeczenie kary dyscyplinarnej zdjęcia sędziego z urzędu wywierało z
mocy ustawy skutek w zakresie obniżenia wynagrodzenia bez potrzeby
orzekania w tym przedmiocie. Dlatego domaga się zmiany zaskarżonego
wyroku przez orzeczenie na podstawie art. 123 § 1 ustawy – Prawo o ustroju
sądów powszechnych – obniżenia obwinionemu sędziemu wynagrodzenia o
połowę.
Sędzia Sądu Okręgowego zarzucił w odwołaniu rażące naruszenie prawa
procesowego, tj. art. art. 410, 366 § 1, 413 § 2 oraz 79 § 1 pkt 3 i § 3 k.p.k.,
przez zaniechanie rozpoznania strony podmiotowej (winy).
3
Ponadto wnosił o przeprowadzenie w postępowaniu odwoławczym dowodu
z kopii zaświadczeń wydanych przez lekarzy specjalistów z zakresu: kardiologii,
diabetologii i psychiatrii wystawionych po wydaniu zaskarżonego wyroku.
Wnosił też o zaliczenie w poczet dowodów wniosku z dnia 3 lipca 2003 r. o
poddanie go badaniu przez lekarza orzecznika odnośnie zdolności do pełnienia
obowiązków sędziego. Przed rozprawą odwoławczą obwiniony nadesłał faksem
orzeczenie lekarza orzecznika ZUS z dnia 29 lipca 2003 r. stwierdzające trwałą
niezdolność do pełnienia obowiązków sędziego, a także zaświadczenie
Ordynatora Oddziału Obserwacyjno-Zakaźnego potwierdzające przyjęcie do
szpitala na leczenie i wnosił o odroczenie rozprawy.
Zaświadczenie to nie odpowiada wymogom przewidzianym w przepisach
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 czerwca 2003 r. w sprawie
warunków i trybu usprawiedliwiania niestawiennictwa oskarżonych, świadków
i innych uczestników postępowania karnego z powodu choroby oraz sposobu
wyznaczania lekarzy uprawnionych do wystawiania zaświadczeń
potwierdzających niemożność stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie
organu prowadzącego postępowanie (Dz. U. Nr110, poz.1049).
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny nie uwzględnił zatem wymienionego
wyżej wniosku i po rozpoznaniu sprawy mimo nieobecności obwinionego
zważył co następuje:
Nie można odmówić zasadności odwołaniu obwinionego o ile zarzuca
naruszenie przepisów postępowania przy ustalaniu podmiotowego aspektu
odpowiedzialności.
Sędzia Sądu Okręgowego w swoich wyjaśnieniach składanych na żądanie
Rzecznika Dyscyplinarnego wskazywał na doznane urazy i związane z tym
dolegliwości bólowe oraz rozpoznanie m. in. cukrzycy, z czym wiązał takie
objawy jak zmęczenie, senność i rozdrażnienie obniżające możliwość
wywiązania się z obowiązków służbowych. Twierdził, że z uwagi na stan
4
zdrowia był zdolny tylko do zapoznania się ze sprawami wpływającymi do jego
referatu i ich rozpoznawania, a także powoływał się na informacje uzyskane od
lekarza diabetologa, że złe samopoczucie od przygnębienia do rozdrażnienia,
codzienne wymioty oraz uczucie ciągłego zmęczenia, apatii i przygnębienia, a
nadto senność i nadmierne pocenie było wynikiem niewłaściwego poziomu
glukozy we krwi. W wyjaśnieniach tych przewijają się sformułowania o
niezdolności psychicznej do wykonywania obowiązków wynikających ze
stosunku służbowego, mimo ponagleń (rozmów dyscyplinujących) ze strony
przełożonych oraz krytyczne oceny swego postępowania przez obwinionego.
Podczas rozprawy dyscyplinarnej obwiniony poinformował o rozpoczęciu
„leczenia u psychiatry” i podtrzymał swoje przekonanie, że „powodem
wszystkich chorób jest cukrzyca”; wskazywał na stany depresyjne manifestujące
się nieprzezwyciężalną apatią i twierdził, że uzasadnienia pisał „w amoku”.
Zgodnie z przepisem art. 107 § 1 ustawy – Prawo o ustroju sądów
powszechnych sędzia ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną za przewinienia
służbowe, w tym za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawa oraz za
uchybienie godności urzędu. Ustalone przez Sąd Apelacyjny – Sąd
Dyscyplinarny wypadki naruszenia terminu sporządzenia uzasadnienia wyroku
określonego w art. 423 § 1 k.p.k. nie budzą wątpliwości pod kątem kwalifikacji
jako rażącej obrazy prawa. Nie wystarcza to jednak do wymierzenia kary
dyscyplinarnej, skoro przyjmuje się powszechnie, że jest to odpowiedzialność
typu karnego a zatem wymaga ustalenia również przesłanki winy, ustalanej
według zasad kodeksu karnego, który w art. 31 § 1 wymienia chorobę
psychiczną, upośledzenie umysłowe lub inne zakłócenia czynności
psychicznych jako przyczyny mogące znosić zdolność rozpoznania znaczenia
czynu lub pokierowania swoim postępowaniem, a tym samym wyłączające
winę.
Wyjaśnienia obwinionego wskazują na pełne rozeznanie co do znaczenia
zarzucanych czynów, natomiast wyraźnie zmierzają do wykazania, że czynnik
5
woli zdeterminowany schorzeniami wyłączał zdolność do sprostania
obowiązkom służbowym w drugiej połowie 2001 r. i w 2002 r., tj. kierowania
postępowaniem w taki sposób aby nie doszło do obrazy wymienionych
przepisów prawa, przy czym zarzuty Rzecznika Dyscyplinarnego oraz treść
uzasadnienia zaskarżonego wyroku wskazują, że wina obwinionego ustalana
była tylko w aspekcie terminowości sporządzania uzasadnień wyroków,
natomiast poza zakresem postępowania pozostawał obowiązek obwinionego
złożenia wniosku o przeniesienie w stan spoczynku w sytuacji uświadamianej
niezdolności do pełnienia służby.
Postępowanie dyscyplinarne toczy się na podstawie przepisów ustawy
ustrojowej sądownictwa powszechnego, a w sprawach nieuregulowanych przy
odpowiednim stosowaniu przepisów kodeksu postępowania karnego (art. 128).
W grę zatem wchodzi również art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k., zgodnie z którym
oskarżony musi mieć obrońcę, jeżeli zachodzi uzasadniona wątpliwość co do
jego poczytalności, odniesionej również do fazy wykonawczej zarzucanego
czynu (argument z § 4 tego przepisu).
Ze względu na doniosłość skutków nie tylko materialnych, ale i
procesowych prawidłowego ustalenia istnienia zaburzeń psychicznych
weryfikacja odpowiednich twierdzeń oskarżonego w procesie karnym, a
obwinionego w postępowaniu dyscyplinarnym jest dwustopniowa i rozpoczyna
się od rozstrzygnięcia kwestii, czy występują wątpliwości w przedmiocie
określonym art. 31 § 1 k.k. Jest bowiem oczywiste, że sprawca czynu
zarzucanego może zgłaszać odnośne twierdzenia również w celu uniknięcia
odpowiedzialności. Dla rozstrzygnięcia tej kwestii wstępnej wystarcza wiedza
wynikająca z wykształcenia sędziego i jego doświadczenia życiowego o
przyczynach i objawach zakłóceń czynności psychicznych.
W rozpoznawanej sprawie nie można odrzucić wyjaśnień obwinionego,
skoro stan zdrowia ujawniony w 2001 r. znalazł potwierdzenie w przedłożonych
wraz z wyjaśnieniami kartach informacyjnych i zaświadczeniu lekarskim,
6
a w trakcie postępowania w zaświadczeniu lekarza psychiatry i wreszcie lekarza
orzecznika stwierdzającego niezdolność do pełnienia obowiązków sędziego.
Rozstrzyganie o możliwych następstwach udokumentowanych schorzeń
wymagałoby wiadomości specjalnych, a to zgodnie z art. 193 § 1 k.p.k.
determinuje obowiązek zasięgnięcia opinii znawcy medycyny.
Powyższe okoliczności nakazują stwierdzić, że w toku postępowania
ujawnione zostały okoliczności uzasadniające istnienie wątpliwości, czy
obwiniony w okresie objętym zarzutami doznawał zaburzeń czynności
psychicznych wpływających na zdolność kierowania swoim postępowaniem co
do należytego wypełniania obowiązków służbowych sędziego w zakresie
objętym zarzutem dyscyplinarnym. Dla wyjaśnienia tych wątpliwości konieczne
są wiadomości specjalne, dlatego zgodnie z art. 202 § 1 k.p.k. należało
zasięgnąć opinii co najmniej dwóch biegłych lekarzy psychiatrów. Istnienie
podstaw do powzięcia wątpliwości, o których wyżej mowa wymagało również
udziału obrońcy obwinionego w postępowaniu. Jak stwierdził bowiem Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 10 sierpnia 2000 r., III KKN 287/00,
OSNKW 2000/9-10/86, naruszenie art. 79 § 1 pkt 3 i § 3 k.p.k. ma miejsce nie
tylko wówczas, gdy rozprawa przeprowadzona została bez udziału obrońcy,
pomimo iż Sąd powziął wątpliwość co do poczytalności oskarżonego, ale także
wtedy, gdy w świetle materiałów zgromadzonych w sprawie powinien był taką
wątpliwość powziąć.
Przedstawione wyżej uchybienia, stanowią podstawę uchylenia
zaskarżonego wyroku określoną w stosowanych odpowiednio przepisach art.
438 pkt 2 k.p.k., a odnośnie braku obrońcy w art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k. – według
obecnego brzmienia przepisu.
Treść rozstrzygnięcia wyłącza możliwość uwzględnienia wniosku
zawartego w odwołaniu Ministra Sprawiedliwości, mimo zasadności
wyrażonego w nim zapatrywania o obowiązku zamieszczania w wyroku
skazującym na karę dyscyplinarną złożenia sędziego z urzędu, również
7
orzeczenia o obniżeniu wysokości wynagrodzenia z mocy art. 123 § 1 Prawa o
ustroju sądów powszechnych.