Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 7 października 2003 r.
II UK 76/03
Przy stosowaniu art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świad-
czeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macie-
rzyństwa (Dz.U. Nr 60, poz. 636 ze zm.) należy odróżnić "pracę zarobkową" wy-
konywaną jednoosobowo w ramach działalności gospodarczej, od formalno-
prawnych czynności do jakich jest zobowiązany ubezpieczony jako praco-
dawca.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Beata Gudowska, Maria
Tyszel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 października 2003 r.
sprawy z wniosku Ewy W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddzia-
łowi w S. o zasiłek chorobowy, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 30 października 2002 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem
z dnia 30 października 2002 r. [...] oddalił apelację Ewy W. od wyroku Sądu Okręgo-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie z dnia 2 kwietnia 2001 r.
[...], oddalającego jej odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działu w S. z 19 kwietnia 2000 r. pozbawiającej wnioskodawczynię prawa do zasiłku
chorobowego i stwierdzającej obowiązek zwrotu pobranej z tego tytułu kwoty
12.226,20 zł za okresy od 12 czerwca 1998 r. do 8 marca 1999 r., od 9 marca do 1
kwietnia 1999 r. i od 7 maja 1999 r. do 31 stycznia 2000 r. Zasądził również od wnio-
2
skodawczyni na rzecz organu rentowego kwotę 200 zł tytułem zwrotu kosztów za-
stępstwa procesowego w instancji odwoławczej.
Imieniem Ewy W. od wyroku Sądu Apelacyjnego została wniesiona kasacja, z
wnioskiem o jego zmianę poprzez „uchylenie decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych i umorzenie postępowania w sprawie" oraz o „zasądzenie od pozwanego na
rzecz powódki kosztów procesu, z uwzględnieniem kosztów zastępstwa adwokac-
kiego według norm przepisanych", ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku
oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie w całości i prze-
kazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji. Jako pod-
stawy kasacyjne przytoczono: „1) naruszenie prawa materialnego, a to art. 18 ust. 1
ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia spo-
łecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 1983 r., Nr 30, poz. 143 z późn.
zm.) poprzez błędną jego wykładnię polegającą na przyjęciu, iż niezawieszenie
działalności gospodarczej na czas trwania zwolnienia lekarskiego oraz sprawowanie
nadzoru nad funkcjonowaniem firmy w czasie choroby stanowi wykonywanie innej
pracy zarobkowej oraz jest równoznaczne z wykorzystaniem zwolnienia w sposób
niezgodny z jego celem, a tym samym skutkuje utratą prawa do zasiłku chorobowe-
go, a także poprzez przyjęcie, iż skarżąca utraciła prawo do zasiłku chorobowego
również w okresie pobytu w szpitalu i dwukrotnego pobytu w sanatorium, choć sam
pobyt w tych miejscach wyklucza możliwość zachowań niezgodnych z celem zwol-
nienia lekarskiego, 2) naruszenie przepisów postępowania, mającego wpływ na jego
wynik, mianowicie przepisu art. 5 kpc, a także art. 232 kpc, art. 233 § 1 kpc oraz art.
328 § 2 kpc, polegającego na uchybieniu obowiązkowi udzielania pomocy stronie
występującej w sprawie bez profesjonalnego pełnomocnika, a co się z tym wiąże
nieprzeprowadzenie z urzędu dowodów na okoliczność jakie czynności wykonywane
były przez wnioskodawczynię w czasie przebywania na zwolnieniu lekarskim”. Jako
okoliczność uzasadniającą rozpoznanie kasacji wnioskodawczyni wskazała na „wy-
stępowanie sprawie istotnego zagadnienia prawnego dotyczącego określenia jedno-
litej wykładni przepisu art. 18 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpie-
czenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (odnosi się to również do prze-
pisu art. 17 ustawy z dnia 01.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpiecze-
nia społecznego w razie choroby i macierzyństwa; Dz.U. z 1999 r., Nr 60, poz. 636 z
późno zm.) z uwzględnieniem specyfiki pracy osób prowadzących samodzielnie
działalność gospodarczą w warunkach gospodarki rynkowej, a także jednoznaczne-
3
go określenia czy przepis ten swoim zakresem obejmuje także okresy pobytu w
szpitalach i sanatoriach”.
W odpowiedzi na kasację organ rentowy wniósł o jej oddalenie.
Rozpoznając sprawę Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Wobec przytoczenia w kasacji obydwu podstaw wskazanych w art. 3931
k.p.c.,
w pierwszej kolejności ocenie podlegają zarzuty naruszenia przepisów postępowa-
nia. Podstawę zaskarżonego wyroku stanowią, dokonane przez Sąd pierwszej in-
stancji, poniższe ustalenia faktyczne: „Wnioskodawczyni prowadzi jednoosobowo
działalność gospodarczą od 31.01.97 r. zatrudniając 9 pracowników. W związku z
tym wyłącznie w zakresie jej obowiązków leżał nadzór nad działalnością firmy, zawie-
ranie z pracownikami umów o pracę, sporządzanie i wydawanie świadectw pracy,
ustalanie stawek wynagrodzeń, zatwierdzanie i sporządzanie list płac, podpisywanie
faktur, przelewów bankowych oraz dokumentacji do Urzędu Skarbowego. W związku
ze stwierdzoną czasową niezdolnością do pracy odwołująca przebywała na zwol-
nieniu lekarskim w okresie od 12.06.98 r. -1.04.99 r. oraz 7.05.99 r. - 31.01.2000 r.
otrzymując łącznie kwotę 12.226,20 zł wypłaconą tytułem zasiłków chorobowych.
Mimo pobieranych świadczeń wnioskodawczyni nie zaprzestała osobistego wyko-
nywania działalności gospodarczej podpisując i opisując w każdym miesiącu po
kilkanaście faktur, wystawiając czeki, podpisując przekazy bankowe, a także podej-
mując istotne dla firmy decyzje i rozliczając się z bankiem oraz Urzędem Skarbo-
wym”. W tym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że wnioskodawczyni „zacho-
waniem swym wyczerpała warunki określone w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia
17.12.1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa wykorzystując zwolnienie lekarskie w sposób niezgodny z
jego celem, skutkiem czego utraciła prawo do spornych zasiłków chorobowych”.
Zasadnie Sąd Apelacyjny wskazał w uzasadnieniu zaskarżanego wyroku, że
„istota sporu sprowadzała się do ustalenia czy wnioskodawczyni w okresach pobie-
rania zasiłków chorobowych wykorzystywała te zwolnienia z pracy w sposób nie-
zgodny z ich przeznaczeniem. Niezaprzeczalnie spór nie wynikł z przedstawienia
przez wnioskodawczynię okoliczności odmiennych od ustaleń Sądu, lecz z oceny
działań wnioskodawczyni w trakcie zwolnień lekarskich, mającej bezpośredni wpływ
na kwestię prawidłowości wykorzystania zwolnień lekarskich.", jednakże trudno za-
4
akceptować pogląd, że zakwestionowanie w apelacji wnioskodawczyni właśnie tej
oceny jest „nieuzasadnioną polemiką z prawidłowymi ustaleniami Sądu pierwszej
instancji". Kwestionowania oceny dowodów nie można utożsamiać z „polemiką z
ustaleniami". Sąd Apelacyjny akceptując pogląd Sądu pierwszej instancji, że wnio-
skodawczyni wykorzystywała zwolnienie lekarskie niezgodnie z jego celem powołał
się na „wielokrotnie już wyrażane w orzecznictwie Sądu Najwyższego stanowisko, że
w odniesieniu do osób prowadzących działalność gospodarczą przez wykonywanie
pracy zarobkowej rozumie się nie tylko wykonywanie konkretnej pracy, ale również
wszelkie czynności związane z prowadzeniem działalności - w czym mieści się nad-
zór nad nią, podpisywanie faktur czy rachunków, sporządzenie deklaracji dotyczącej
zarówno zatrudnianych pracowników jak i działania firmy. Odwołująca już w trakcie
postępowania kontrolnego, prowadzonego przez pozwanego, jak też procesu sądo-
wego przyznała, że w trakcie zwolnień lekarskich i pobytów w sanatoriach podpisy-
wała liczne faktury, listy płac, czeki i przekazy bankowe, a co więcej - podejmowała
wszystkie decyzje istotne dla bieżącego funkcjonowania firmy”. Brak bliższego okre-
ślenia tych orzeczeń (dat, sygnatur, ewentualnie adresów publikacyjnych) powoduje,
że ta ocena Sądu Apelacyjnego nie poddaje się kontroli kasacyjnej czyniąc zasad-
nym podniesiony w kasacji zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Treść przytoczonego
stanowiska zdaje się wskazywać, że Sąd Apelacyjny odwołuje się do wyroku Sądu
Najwyższego z 6 grudnia 1978 r., II URN 130/78 (OSNCP 1979 nr 7-8, poz. 157),
który nie przystaje już do aktualnej rzeczywistości społeczno - gospodarczej, w której
osobę prowadzącą jednoosobową działalność gospodarczą należy traktować nie
tylko jako „rzemieślnika", w rozumieniu tego wyroku, lecz także, jak w rozpatrywanej
sprawie - jako pracodawcę. Oceniając, czy w stosunku do korzystającej ze zwol-
nienia lekarskiego osoby prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą, za-
trudniającej pracowników, istnieją przesłanki z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 1 czerwca
1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa, Dz.U. Nr 60, poz. 636 (uprzednio art. 18 ust. 1 analogicznej ustawy z
17 grudnia 1974 r. - jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 143 ze zm.), należy
uwzględniać nie tylko fakt dalszego prowadzenia tej działalności, lecz również cha-
rakter wykonywanych czynności. Wykonywanie „pracy zarobkowej", w rozumieniu
tego przepisu jako przesłanka utraty prawa do zasiłku chorobowego nie jest tożsame
z formalno-prawnym prowadzeniem jednoosobowej działalności gospodarczej, jeśli
osoba ją prowadząca jest równocześnie pracodawcą. Skład orzekający w sprawie
5
podziela stanowisko wyrażone w wyrokach Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 24
lutego 1999 r., Ill AUa 1292/98, (OSA Warszawa 1999 nr 3, poz. 14) oraz Sądu Naj-
wyższego z 17 stycznia 2002 r., II UKN 710/00 (jeszcze niepublikowanym), że samo
podpisanie w trakcie zwolnienia lekarskiego dokumentów finansowych sporządzo-
nych przez inną osobę nie może być traktowane jako wykonywanie dotychczasowej
pracy w ramach prowadzenia działalności gospodarczej, stanowiącej podstawę po-
zbawienia zasiłku chorobowego, a także w wyroku z 4 lipca 2000 r., II UKN 634/99,
że ubezpieczony, który w okresie zwolnienia lekarskiego prowadzi dotychczasową
działalność gospodarczą nie traci za okres leczenia szpitalnego prawa do zasiłku
chorobowego (OSNAPiUS 2002 nr 2, poz. 48). Zdaniem składu orzekającego, przy
stosowaniu art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 1 czerwca 1999 r. (także art. 18 ust. 1 po-
przednio obowiązującej ustawy z 17 grudnia 1974 r.) należy odróżnić „pracę zarob-
kową", wykonywaną w ramach działalności gospodarczej przez osobę jednoosobowo
prowadzącą tę działalność, od czynności formalno-prawnych do jakich jest zobowią-
zana jako pracodawca. Z tej przyczyny, za usprawiedliwiony uznaje Sąd Najwyższy
zarzut naruszenia art. 328 § 2 w związku z art. 232 k.p.c., ponieważ uzasadnienie
zaskarżonego wyroku w tym zakresie jest ograniczone do przytoczenia art. 17 ust. 1
ustawy z 1 czerwca 1999 r., brak jest natomiast w nim ustaleń, jakie czynności wnio-
skodawczyni Sąd uznał za jej „pracę zarobkową." Trudno bowiem zgodzić się ze sta-
nowiskiem, jakie zdaje się wynikać z uzasadnienia wyroku, że w okresie korzystania
ze zwolnienia lekarskiego, dokonanie wszelkich czynności, jakich wymaga prowa-
dzenie działalności gospodarczej, wykonywanej również przez pracowników, powo-
duje utratę prawa do zasiłku chorobowego. Zaprzestanie prowadzenia działalności w
razie zachorowania pracodawcy oznaczałoby konieczność likwidacji zakładu pracy,
zwalniania pracowników z pierwszym dniem jego choroby i obowiązek wypłacenia im
należności za okres wypowiedzenia, a po odzyskaniu zdolności do pracy, ponowne
poszukiwanie i zatrudnianie odpowiednich pracowników. Nic nie wskazuje na to, by
takie konsekwencje były intencją ustawodawcy.
Wobec usprawiedliwienia kasacyjnych zarzutów naruszenia zaskarżonym wy-
rokiem przepisów art. 232 i 233 § 1 oraz 328 § 1 k.p.c., bezprzedmiotowym stało się
rozważanie zasadności pozostałych zarzutów, a odpowiedź na przedstawione za-
gadnienie prawne zawiera powołany wyżej wyrok Sądu Najwyższego z 4 lipca 2000
r., II UKN 634/99.
6
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 39313
k.p.c. Sąd Najwyższy
orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================