Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 4 LISTOPADA 2003 R.
V KK 233/03
Brak warunków do wydania wyroku łącznego, w rozumieniu art. 572
k.p.k., to nie tylko brak przesłanek materialnoprawnych określonych art. 85
k.k., niezbędnych do orzeczenia kary łącznej, lecz również sytuacja, w któ-
rej wydanie wyroku łącznego byłoby możliwe po rozwiązaniu wcześniej
orzeczonej kary łącznej, ale zastosowanie połączenia innych niż poprzed-
nio kar nie byłoby dla skazanego korzystniejsze.
Przewodniczący: sędzia SN H. Gradzik (sprawozdawca).
Sędziowie SN: A. Siuchniński, SA J. Żywolewska-Ławniczak del. do SN.
Prokurator Prokuratury Krajowej: S. Szustakiewicz.
Sąd Najwyższy w sprawie Marcina G., o wydanie wyroku łącznego,
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 4 listopada 2003 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego od postanowienia Sądu
Rejonowego w J. z dnia 18 listopada 2002 r.
o d d a l i ł kasację (...)
U Z A S A D N I E N I E
Marcin G. złożył do Sądu Rejonowego w J. wniosek o wydanie wyro-
ku łącznego, obejmującego skazania orzeczone wobec niego w następują-
cych wyrokach:
2
1) Sądu Rejonowego w J. z dnia 30 października 2000 r. za przestępstwo
z art. 280 § 1 k.k. popełnione w dniu 31 maja 2000 r. – na kary 2 lat po-
zbawienia wolności i 50 stawek dziennych grzywny;
2) Sądu Rejonowego w J. z dnia 3 lipca 2001 r., którym wymierzono mu
łączną karę 3 lat pozbawienia wolności w rezultacie skazania:
a) za ciąg przestępstw popełnionych w okresie od sierpnia 1999 r. do
września 2000 r., kwalifikowanych z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 282
k.k. i art. 91 § 1 k.k. – na karę 3 lat pozbawienia wolności;
b) za ciąg przestępstw popełnionych w okresie od dnia 4 do dnia 7
stycznia 2001 r., kwalifikowanych z art. 275 § 1 i 276 k.k. w zw. z art.
11 § 2 k.k. i art. 81 § k.k. – na karę 1 roku pozbawienia wolności;
c) za przestępstwo z art. 278 § 1 k.k. popełnione w dniu 9 stycznia 2001
r. – na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności.
Sąd Rejonowy w J., postanowieniem z dnia 18 listopada 2002 r., na
podstawie art. 572 k.p.k., umorzył postępowanie w przedmiocie wydania
wyroku łącznego. W uzasadnieniu postanowienia stwierdzono, że zacho-
dzą, co prawda, warunki do wydania wyroku łącznego obejmującego ska-
zanie wyrokiem w sprawie z 2000 r. i skazanie w sprawie z 2001 r.,za ciąg
przestępstw popełnionych w okresie od sierpnia 1999 r. do września 2000
r., lecz przyjęcie wskazanego połączenia w wyroku łącznym nie poprawiło-
by sytuacji skazanego. Sąd Rejonowy uznał bowiem, że w wyniku takiego
połączenia skazań, kara łączna za oba przestępstwa nie powinna być niż-
sza niż 4 lata pozbawienia wolności. Połączenie dwóch pozostałych ska-
zań dałoby z kolei łączną karę roku pozbawienia wolności, nawet przy za-
stosowaniu pełnej absorpcji. Wymiar obu kar łącznych nie byłby zatem w
sumie niższy od kar orzeczonych w prawomocnych wyrokach.
Marcin G. nie zaskarżył postanowienia o umorzeniu postępowania w
przedmiocie wydania wyroku łącznego. Uprawomocniło się ono w postę-
powaniu pierwszoinstancyjnym.
3
Od tego prawomocnego postanowienia Prokurator Generalny wniósł
kasację w trybie art. 521 k.p.k. Zarzucił rażące i mające wpływ na treść
orzeczenia, naruszenie przepisu art. 572 k.p.k., polegające na umorzeniu,
w oparciu o tenże przepis, postępowania o wydanie wyroku łącznego, mi-
mo iż istniały warunki do wydania takiego wyroku. W uzasadnieniu utrzy-
mywał, że stanowisko wyrażone przez Sąd Rejonowy jest oczywiście błęd-
ne, gdyż istnieje zasadnicza sprzeczność pomiędzy stwierdzeniem, że za-
chodzą przesłanki do wydania wyroku łącznego a powołaniem art. 572
k.p.k., jako podstawy prawnej zapadłego rozstrzygnięcia. Przepis ten na-
kazuje bowiem umorzenie postępowania jedynie w razie „braku warunków
do wydania wyroku łącznego”.
W konkluzji Prokurator Generalny wniósł o uchylenie zaskarżonego
postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Rejonowemu w J.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istotnie, w myśl art. 572 k.p.k., sąd wydaje postanowienie o umorze-
niu postępowania w przedmiocie wyroku łącznego tylko wtedy, gdy nie ma
warunków do wydania wyroku łącznego. Podejmując taką decyzję proce-
sową Sąd Rejonowy stwierdził, jak wyżej podniesiono, że w odniesieniu do
dwóch, spośród czterech przestępstw, objętych wnioskiem skazanego o
wydanie wyroku łącznego, zachodzi zbieg realny spełniający przesłanki
określone w art. 85 k.k. Uznał zarazem, że nie przesądza to jeszcze o po-
winności uwzględnienia wniosku o wydanie wyroku łącznego. Analizując
sytuację Marcina G., ukształtowaną wcześniej treścią dwóch skazujących
go wyroków, Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, że połączenie wyro-
kiem łącznym skazań za przestępstwa, o których mowa, nie leżałoby w in-
teresie skazanego i dlatego właśnie nie ma warunków do wydania takiego
wyroku.
4
Autor kasacji zakwestionował przyjęte w zaskarżonym orzeczeniu ro-
zumienie „braku warunków” do wydania wyroku łącznego. Skarżący wyklu-
czył możliwość uznania, że warunki te nie zachodzą, gdy przestępstwa, za
które skazano sprawcę na kary tego samego rodzaju, pozostają w zbiegu
realnym spełniającym wymogi z art. 85 k.k. Tym samym utożsamił on wa-
runki materialnoprawne niezbędne do orzeczenia kary łącznej (art. 85 k.k.)
z warunkami wydania wyroku łącznego w postępowaniu prowadzonym po
uprawomocnieniu się wyroków, którymi orzeczono kary mające podlegać
łączeniu.
Z tak prezentowanym w kasacji stanowiskiem nie można się zgodzić.
Jest wprawdzie oczywiste, że stwierdzenie przesłanek z art. 85 k.k. obligu-
je sąd do wymierzenia kary łącznej (ewentualnie kar łącznych) w razie
równoczesnego prowadzenia postępowania karnego dotyczącego dwóch
lub więcej przestępstw. Jeśli jednak skazania za poszczególne przestęp-
stwa orzeczone zostały różnymi wyrokami, a przesłanki materialnoprawne
z art. 85 k.k. nie odnoszą się do skazań za wszystkie przestępstwa osą-
dzone w toczących się nierównocześnie postępowaniach karnych, wów-
czas kwestia warunków do wydania wyroku łącznego może okazać się zło-
żona. Dotyczy to wypadków, gdy w jednym z prawomocnych wyroków
orzeczono już karę łączną. Wtedy uwzględnienie wniosku o objęcie wyro-
kiem łącznym kary za przestępstwo ze skazania innym wyrokiem może na-
stąpić nie tylko po rozwiązaniu orzeczonej wcześniej kary łącznej, ale tak-
że, w razie braku możliwości łączenia wszystkich kar – przez zastosowanie
połączenia kar na bazie innego zbiegu przestępstw, alternatywnego wobec
zbiegu, który był podstawą orzeczonej wcześniej kary łącznej. Taka wła-
śnie konfiguracja skazań wystąpiła w niniejszej sprawie. Doszło do konku-
rencji możliwych z punktu widzenia przesłanek materialnoprawnych połą-
czeń, kar prawomocnie wymierzonych za cztery przestępstwa. Wybór wła-
ściwego połączenia należał do sądu rozpoznającego wniosek o wydanie
5
wyroku łącznego, a rezultatem miało być wydanie wyroku łącznego albo
odstąpienie od jego wydania – równoznaczne z pozostawieniem orzeczo-
nego wcześniej połączenia.
W piśmiennictwie i orzecznictwie wyrażany jest konsekwentnie po-
gląd, że kryterium wyboru właściwego połączenia kar w wyroku łącznym
powinno zawsze wiązać się z interesem procesowym skazanego (Z. Go-
styński. red. KPK. Komentarz, Warszawa 1998, t. II, s. 823; J. Grajewski, L.
Paprzycki, M. Płachta: KPK. Komentarz, Kraków 2003, t. II, s. 420, P.
Hofmański (red.) KPK. Komentarz, Warszawa 1999, t. II, s. 975). Wyraża
się ono w tym, że orzeczenie kary łącznej (także w wyroku łącznym), nie
może pociągać skutków mniej korzystnych od tych, jakie pociągałoby dla
skazanego oddzielne wykonanie kar wymierzonych za poszczególne prze-
stępstwa. Normatywna podstawa orzekania kary łącznej z uwzględnieniem
tej zasady zawiera się w uregulowaniach zamieszczonych w art. 86 k.k.
Przenosząc je (niezwiększanie dolegliwości ponad sumę kar wymierzonych
odrębnie) odpowiednio na grunt postępowania w przedmiocie wydania wy-
roku łącznego należy przyjąć, że gdy wydano dwa wyroki skazujące, a w
jednym z nich orzeczono karę łączną, to rozwiązanie tej kary i wydanie wy-
roku łącznego z zastosowaniem innego połączenia kar (na bazie innego
zbiegu przestępstw), wtedy tylko powinno nastąpić, gdy wyrok łączny stwo-
rzy skazanemu korzystniejszą sytuację, niż w wypadku odrębnego wyko-
nania wyroków (por. wyrok SN z dnia 31 sierpnia 1971 r., V KRN 322/71,
OSNPG 1972, z. 1, poz. 5).
Taki właśnie kierunek orzekania został zachowany w postępowaniu,
które toczyło się przed Sądem Rejonowym w J., z wniosku Marcina G. o
wydanie wyroku łącznego. Po stwierdzeniu, że alternatywne połączenie kar
w wyroku łącznym nie poprawiłoby sytuacji skazanego, gdyż w nowym
układzie kar łącznych ich suma nie uległaby zmianie, sąd ten uznał, że nie
ma warunków do wydania wyroku łącznego i umorzył postępowanie w tej
6
kwestii, wskazując na art. 572 k.p.k. jako podstawę procesową tego roz-
strzygnięcia.
Autor kasacji nie zakwestionował wprost, że w postępowaniu przed
Sądem Rejonowym należało odstąpić od połączenia kar wymierzonych wy-
rokami objętymi wnioskiem. Podważał tylko podstawę i formę procesową
rozstrzygnięcia. W jego przekonaniu tylko brak materialnoprawnych warun-
ków orzeczenia kary łącznej, określonych w art. 85 k.k., uzasadniałby umo-
rzenie postępowania w trybie art. 572 k.p.k. Nie wskazał jednak skarżący
jaką formę procesową w zaistniałej sytuacji powinno przybrać rozstrzygnię-
cie odmawiające wydania wyroku łącznego, ani też – w którym przepisie
znajdowałoby ono swoją podstawę. Trzeba w związku z tym zauważyć, że
w przepisach Rozdziału 59 Kodeksu postępowania karnego, normujących
postępowanie co do wyroku łącznego, ustawodawca nie wprowadził spe-
cjalnej formy zakończenia postępowania, właściwej dla sytuacji, gdy nie
dochodzi do wydania takiego wyroku z powodu odrzucenia niekorzystnego
dla skazanego, alternatywnego wobec wcześniej zastosowanego, połącze-
nia kar. Jedyną w tym postępowaniu formą rozstrzygnięcia innego, niż wy-
danie wyroku łącznego, jest umorzenie postępowania z powodu braku wa-
runków do jego wydania.
Wbrew zatem założeniu, uzasadniającemu zarzut kasacji, brak wa-
runków do wydania wyroku łącznego, w rozumieniu art. 572 k.p.k., to nie
tylko brak przesłanek materialnoprawnych określonych art. 85 k.k., nie-
zbędnych do orzeczenia kary łącznej, lecz również sytuacja, w której wy-
danie wyroku łącznego byłoby możliwe po rozwiązaniu wcześniej orzeczo-
nej kary łącznej, ale zastosowanie połączenia innych niż poprzednio kar,
nie byłoby dla skazanego korzystniejsze. Zawarta w art. 572 k.p.k. formuła
określająca przesłankę umorzenia postępowania ma szerszy od sugero-
wanego w kasacji zakres, obejmujący wszelkie przyczyny, dla których wy-
rok łączny nie może być wydany. Jedną z nich są uwarunkowania zaistnia-
7
łe w niniejszej sprawie, przemawiające za odrzuceniem alternatywnego
wobec już zastosowanego, połączenia kar. Dochodząc do konkluzji, że
wydanie wyroku łącznego wymagałoby rozwiązania wcześniej orzeczonej
kary łącznej, a konkurencyjne połączenie kar nie byłoby dla skazanego ko-
rzystniejsze, Sąd Rejonowy podjął trafną proceduralnie decyzję o umorze-
niu postępowania na podstawie art. 572 k.p.k.
Zupełnie inną natomiast kwestią jest, czy ocena co do korzystności
konkurencyjnego połączenia była merytorycznie słuszna. Podlegałoby to
kontroli w postępowaniu odwoławczym, do którego jednak nie doszło, gdyż
skazany nie zaskarżył postanowienia o umorzeniu postępowania. Rozwa-
żania co do trafności tej oceny wychodziłyby nie tylko poza zakres zaskar-
żenia ale i poza ustawowe ramy postępowania kasacyjnego.
Reasumując należy stwierdzić, że zarzut kasacji okazał się nieza-
sadny, gdyż oparty został na zawężonej wykładni zakresu normowania uję-
tego w przepisie art. 572 k.p.k. Wobec powyższego Sąd Najwyższy oddalił
kasację (art. 537 § 1 k.p.k.).