Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 grudnia 2003 r.
I PK 109/03
Wykonywanie pracy u innego pracodawcy nie wyklucza skutecznego
zgłoszenia przez pracownika gotowości niezwłocznego podjęcia pracy w rozu-
mieniu art. 48 § 1 k.p. ani pozostawania w gotowości do jej wykonywania w ro-
zumieniu art. 81 § 1 k.p.
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk,
Zbigniew Hajn (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 grudnia 2003 r. sprawy
z powództwa Krzysztofa K. przeciwko Wyższej Szkole Pedagogicznej TWP w W. o
wynagrodzenie za pracę, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie z dnia 8 października 2002 r.
[...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powód Krzysztof K. wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanej Wyższej
Szkoły Pedagogicznej Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w W. wynagrodzenia za
okres od maja do sierpnia 2001 r. Wskazał, że pracodawca nie dopuścił go do pracy.
Pozwana żądała oddalenia powództwa, motywując to tym, że wyrok przywra-
cający powoda do pracy był nieprawomocny, ponieważ został zaskarżony kasacją, a
ponadto zakwestionowała gotowość powoda do pracy.
Sąd Rejonowy w Olsztynie w wyroku z 27 maja 2002 r. zasądził wynagrodze-
nie za gotowość do pracy zgodnie z żądaniem powoda.
Sąd ten ustalił, że powód był zatrudniony w pozwanej Szkole na stanowisku
adiunkta. Wcześniej, Sąd Okręgowy wyrokiem z 9 stycznia 2001 r. przywrócił go do
2
pracy u pozwanej i zasądził na jego rzecz wynagrodzenie za czas pozostawania bez
pracy w wysokości 2831, 67 zł. W dniu 12 stycznia 2001 r. powód złożył u pozwanej
pismo z oświadczeniem o gotowości podjęcia pracy. Tego samego dnia pozwana
odmówiła dopuszczenia go do pracy. Gdyby powód w tym czasie (od maja do sierp-
nia) pracował, to świadczyłby pracę od piątku, od godz. 1500
do niedzieli. Pozwana
prowadziła w O. w tym czasie tylko studia zaoczne. Zjazdy studentów nie odbywały
się w każdy weekend. Powód w tych miesiącach był także zatrudniony w Uniwersy-
tecie W.-M. jako dyrektor wydawnictwa. Świadczył pracę od poniedziałku do piątku,
do godz. 15, miał nienormowany czas pracy. Był tam zwolniony od zajęć dydaktycz-
nych, z wyjątkiem seminariów, lecz te nie odbywały się w okresie od piątku do nie-
dzieli. Poza tym, 5 lipca 2000 r. powód zawarł umowę z Wyższą Szkołą Informatyki i
Ekonomii TWP w O. Powierzono mu stanowisko dyrektora planowania i koordynacji
toku studiów. Nie było to jednak stanowisko dydaktyczne, lecz ściśle administracyjne.
Nie miał obowiązku przebywania na uczelni w stałych godzinach, czynności związa-
ne ze sporządzaniem planów zajęć wykonywał głównie w domu.
W ocenie Sądu Rejonowego, odmowa pozwanej dopuszczenia powoda do
pracy była bezprawna. Zgodnie z art. 388 § 1 k.p.c., wyrok sądu drugiej instancji jest
natychmiast wykonalny. Wykonalność wyroku przywracającego do pracy jest zatem
natychmiastowa i nie zależy od jego prawomocności. Od chwili ogłoszenia wyroku
biegnie termin z art. 48 § 1 k.p., w którym pracownik powinien zgłosić gotowość do
pracy. Dlatego powód miał prawo zgłosić gotowość do podjęcia pracy. Sąd Rejonowy
uznał, że powód zachował gotowość do pracy u pozwanej, ponieważ w Uniwersyte-
cie pracował jedynie w dni powszednie i tylko do 15-tej, zaś w Wyższej Szkole In-
formatyki i Ekonomii TWP nie był faktycznie zobowiązany do pracy w ściśle określo-
nych godzinach. Ponieważ u pozwanej pracowałby jedynie od 15-tej w piątek do nie-
dzieli, to zatrudnienia te nie miały wpływu na gotowość do pracy. Był więc w stanie
pogodzić obowiązki u wszystkich pracodawców. Poza tym, w Wyższej Szkole Infor-
matyki i Ekonomii TWP podjął pracę dopiero po otrzymaniu wypowiedzenia u pozwa-
nej. Gdyby więc został dopuszczony do pracy, to mógłby zrezygnować z jednej z
tych umów.
W apelacji pozwany podniósł, że Sąd Rejonowy nie wziął pod uwagę wniosku
powoda o rozwiązanie z pozwaną stosunku pracy z dniem 15 stycznia 2001 r., faktu
zawarcia umowy z „konkurencją” na czas od 1 września 2000 r. na dwa lata, umowy
o pracę zobowiązującej do pracy w wymiarze 41 godzin tygodniowo na stanowisku
3
pracownika administracyjnego, korzystania przez powoda ze zwolnienia lekarskiego
od 6 czerwca 2001 r. do 12 lipca 2001 r., co wyłączało gotowość do pracy. Wskazał
także, że pracując u innych pracodawców powód nie miał możliwości równoczesne-
go świadczenia pracy u pozwanej. Poza tym, nie przedstawił, mimo żądań pozwanej,
wyroku przywracającego do pracy zaopatrzonego w klauzulę wykonalności.
W wyniku rozpoznania apelacji Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok i po-
wództwo oddalił. Sąd Okręgowy stwierdził, że ustalenia Sądu Rejonowego nie były
precyzyjne. W związku z tym Sąd ten ustalił, że 12 stycznia 2001 r. powód złożył u
pozwanego nie tylko pismo z oświadczeniem o gotowości do podjęcia pracy, lecz
także wniosek o rozwiązanie stosunku pracy na zasadzie porozumienia stron z
dniem 15 stycznia 2001 r. Równocześnie prosił on, aby w razie niewyrażenia na to
zgody, pozwana potraktowała to pismo jako „wypowiedzenie w trybie ustawowym”.
Pozwana tego samego dnia odpisała, że „w związku z nieprawomocnością orzecze-
nia Sądu Okręgowego w Olsztynie pisma te nie wywołują żadnych skutków praw-
nych”. Poza tym, według ustaleń Sądu Okręgowego, umowę o pracę z Wyższą
Szkołą Informatyki i Ekonomii TWP w O., na stanowisku dyrektora planowania i ko-
ordynacji toku studiów powód zawarł w czasie procesu o przywrócenie do pracy.
Umowa ta została zawarta na czas określony od 1 września 2000 r. do 31 sierpnia
2003 r. w pełnym wymiarze czasu pracy. Ponadto, Sąd Okręgowy ustalił, że 10 grud-
nia 2001 r. Sąd Najwyższy odrzucił kasację pozwanej Wyższej Szkoły Pedagogicznej
TWP od wyroku przywracającego powoda do pracy. Wyrok ten stał się więc prawo-
mocny 10 grudnia 2001 r.
Zdaniem Sądu Okręgowego, oświadczenie powoda z 12 stycznia 2001 r. wy-
warło skutek prawny w postaci rozwiązania stosunku pracy za 3-miesięcznym wypo-
wiedzeniem, z końcem roku akademickiego, tj. 30 września 2001 r. Z tego względu w
dniu wydania zaskarżonego wyroku Sądu Rejonowego powód nie był już pracowni-
kiem pozwanej. Nieprawidłowo Sąd Rejonowy stwierdził, że powód był gotów do
pracy u pozwanej w okresie od kwietnia 2001 r. do 31 lipca 2001 r. Był on zatrudnio-
ny na stanowisku adiunkta, czyli w celu prowadzenia badań naukowych i wykonywa-
nia pracy dydaktycznej, a w tym czasie był zatrudniony u dwóch pracodawców w
pełnym wymiarze czasu pracy. Powinien więc świadczyć pracę około 16 godzin na
dobę (art. 129 k.p.). Zgodnie z art. 128 k.p., czasem pracy jest czas, w którym pra-
cownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu
wyznaczonym do wykonywania pracy. Nie można zatem zgodzić się z Sądem Rejo-
4
nowym, że obowiązki u pozwanej (badawcze i dydaktyczne) powód wykonałby, pra-
cując od 15-tej w piątek do niedzieli. Zdawał on sobie z tego sprawę, o czym świad-
czy wniosek o rozwiązanie stosunku pracy. Niewykonywanie obowiązku prowadzenia
badań naukowych było przyczyną wypowiedzenia w dniu 27 czerwca 2000 r. umowy
o pracę przez pozwaną. Powód musiał sobie zdawać sprawę z oczekiwań praco-
dawcy. Wyrok Sądu Okręgowego przywracający go do pracy był natychmiast wyko-
nalny (art. 388 § 1 k.p.c.), ale powód nie wystąpił do sądu o wydanie tytułu wyko-
nawczego. Złożył natomiast wniosek o rozwiązanie stosunku pracy. To nie wskazy-
wało na rzeczywisty zamiar kontynuowania pracy u pozwanego.
Kasację od powyższego wyroku złożył powód. Jako podstawy kasacji wskazał
naruszenie prawa procesowego, tj.: art. 233 § 1 k.p.c., art. 227 k.p.c. i art. 316 § 1 w
związku z art. 391 k.p.c. przez dokonanie, z naruszeniem zasady swobodnej oceny
dowodów oraz bez przeprowadzenia w tym zakresie dodatkowego postępowania
dowodowego, odmiennych i nieznajdujących potwierdzenia w zebranym materiale
dowodowym ustaleń co do gotowości świadczenia pracy przez powoda na rzecz po-
zwanego oraz naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 81 i 128
k.p. oraz art. 98 ustawy szkolnictwie wyższym. W uzasadnieniu skarżący stwierdził,
że Sąd Okręgowy dokonał nowego ustalenia faktycznego przyjmując, że „powód po-
winien więc wykonywać prace w wymiarze około 16 godzin na dobę, będąc zatrud-
nionym na dwóch etatach”. To odmienne ustalenie nie ma potwierdzenia w zebranym
materiale dowodowym, a jego przyjęcie wymagałoby przeprowadzenia w drugiej in-
stancji postępowania dowodowego. Odnosząc się do zarzutów dotyczących prawa
materialnego, powód stwierdził, że w świetle art. 101 ustawy o szkolnictwie wyższym
wymiar zajęć dydaktycznych (od 120 do 210 godzin obliczeniowych rocznie) umożli-
wia nie tylko pracę naukową, lecz także dodatkowe zatrudnienie na innych uczel-
niach. Niemal każdy pracownik naukowo-dydaktyczny pracuje na kilku uczelniach i
kilku etatach. Ponadto uszło uwadze Sądu Okręgowego, że z uwagi na art. 98
ustawy o szkolnictwie wyższym, okres wypowiedzenia umowy o pracę powoda za-
czynał się w połowie stycznia 2001 r. a kończył 30 września 2001 r. Zaskarżone
orzeczenie dotyczy tylko 4 miesięcy od maja do sierpnia 2001 r. Naruszeniem art. 98
ustawy o szkolnictwie wyższym oraz art. 365 k.p.c. jest więc odmowa uznania pew-
nej części roszczeń (skarżący nie podaje jakich), przy prawomocnym uwzględnieniu
powództwa przez sąd pierwszej i drugiej instancji w innej sprawie (nie podaje jakiej),
dotyczącej wcześniejszego okresu (nie podaje jakiego). Sąd Rejonowy nie uwzględ-
5
nił wniosku pozwanej o przeprowadzenie dowodu z tych akt (nie podaje jakich), gdyż
nie wskazała ona tezy dowodowej. Ponadto, akta te znajdowały się w Sądzie Naj-
wyższym.
W odpowiedzi na kasację pozwana wniosła o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja, pomimo, iż w niektórych fragmentach z uwagi na brak precyzji jest
niezrozumiała, okazała się ostatecznie uzasadniona. Zasadny jest zarzut naruszenia
art. 81 k.p. i art. 233 § 1 k.p.c.
Oceniając gotowość powoda do pracy u pozwanej, Sąd Okręgowy nie wziął
pod uwagę treści art. 48 § 2 k.p. Zgodnie z tym przepisem, „pracownik, który przed
przywróceniem do pracy podjął zatrudnienie u innego pracodawcy, może bez wypo-
wiedzenia, za trzydniowym uprzedzeniem, rozwiązać umowę o pracę z tym praco-
dawcą w ciągu 7 dni od przywrócenia do pracy. Rozwiązanie umowy w tym trybie
pociąga za sobą skutki, jakie przepisy prawa wiążą z rozwiązaniem umowy o pracę
przez pracodawcę za wypowiedzeniem”. Wynika stąd, że ustawodawca z góry zało-
żył, że pracownik przywrócony do pracy może w czasie poprzedzającym datę przy-
wrócenia pracować u innego pracodawcy. W szczególności należy wziąć pod uwagę,
że powód zawarł umowę o pracę z Wyższą Szkołą Informatyki i Ekonomii TWP w O.
w toku procesu o przywrócenie, już po rozwiązaniu z nim umowy o pracę przez po-
zwaną. Nie można zatem wykluczać, że po dopuszczeniu do pracy zrezygnowałby
on z jednego lub obydwu „dodatkowych zatrudnień”. Sąd Okręgowy zdaje się ak-
ceptować tę linię rozumowania, skoro przyjął, że zgłoszenie przez powoda gotowości
do pracy było skuteczne i wskutek tego oświadczenia nastąpiła restytucja stosunku
pracy. Następnie jednak uznał, motywując to głównie dodatkowym zatrudnieniem, że
powód nie był gotów do jej świadczenia. Nie wziął także pod uwagę, że pozwana
Szkoła odmówiła dopuszczenia powoda do pracy. Co więcej, nie uznała prawnej
skuteczność jego oświadczenia o gotowości podjęcia pracy. W tej sytuacji zachowa-
nie powoda, który nie zrezygnował z dodatkowego zatrudnienia, nie musiało ozna-
czać braku gotowości niezwłocznego podjęcia pracy w rozumieniu art. 48 § 1 k.p.
Przeciwko temu nie przemawia równoczesne złożenie wniosku o rozwiązanie umowy
za porozumieniem stron lub ewentualnie za wypowiedzeniem. Należy bowiem
stwierdzić, że oświadczenie tego rodzaju, którego skuteczność Sąd Okręgowy trafnie
6
przyjął, wyraża prima facie gotowość świadczenia pracy przez czas pozostały do za-
kończenia stosunku pracy. Sąd Okręgowy nie uwzględnił zatem, że w ocenie goto-
wości do pracy w rozumieniu art. 81 k.p. w kontekście art. 48 k.p. należy uwzględniać
założone przez ustawodawcę w treści tego ostatniego przepisu, wykonywanie w tym
czasie, to jest w dacie zgłoszenia gotowości, pracy w innym zakładzie. Warto przy-
pomnieć, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowany jest pogląd, że praca
w innym zakładzie w dacie zgłoszenia przez pracownika gotowości ponownego pod-
jęcia pracy nie przekreśla sama przez się gotowości do pracy w rozumieniu art. 81 §
1 k.p. (por. uchwałę siedmiu sędziów, zasadę prawną z 28 maja 1976 r., V PZP
12/75, OSNCP 1976 nr 9, poz. 187; wyrok z 7 sierpnia 2001 r., I PKN 577/00, OSNP
2003 nr 13, poz. 308). Ten aspekt sprawy Sąd Okręgowy w swoich rozważaniach
pominął.
Sąd Okręgowy, podobnie zresztą jak wcześniej Sąd Rejonowy, nie przepro-
wadził także dostatecznej analizy gotowości powoda do wykonywania pracy po bez-
prawnym niedopuszczeniu go przez pozwaną do jej wykonywania, uwzględniającej
wszystkie elementy gotowości niezbędne do uznania jej istnienia w rozumieniu art.
81 § 1 k.p. Należy wskazać, że w świetle tego przepisu, cechami charakterystyczny-
mi gotowości pracownika do wykonywania pracy są: 1) zamiar wykonywania pracy,
2) faktyczna zdolność do świadczenia pracy, 3) uzewnętrznienie gotowości do wyko-
nywania pracy oraz 4) pozostawanie w dyspozycji pracodawcy. Przez pozostawanie
w dyspozycji pracodawcy, jako element gotowości do pracy w rozumieniu art. 81 § 1
k.p., należy rozumieć stan, w którym pracownik może niezwłocznie, na wezwanie
pracodawcy podjąć tę pracę. Pracownik pozostający w dyspozycji pracodawcy ocze-
kuje na możliwość podjęcia pracy na terenie zakładu pracy lub w innym miejscu
wskazanym przez pracodawcę, ewentualnie w miejscu wskazanym przez siebie i
podanym pracodawcy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 2 września 2003 r., I PK
345/02, niepublikowany). Nie ulega wątpliwości, że powód wyraził zamiar wykonywa-
nia pracy i uzewnętrznił gotowość jej świadczenia. Wyjaśnienia wymaga jednak, czy
był faktycznie gotowy do wykonywania pracy i czy pozostawał w dyspozycji praco-
dawcy.
Trafny jest również zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Zbyt daleko idzie bo-
wiem wniosek, wyprowadzony przez Sąd Okręgowy, że powód powinien pracować w
dodatkowych miejscach pracy 16 godzin. Sąd Rejonowy ustalił, że praca w Uniwer-
sytecie W.-M. była wykonywana w nienormowanym czasie pracy, zaś na podstawie
7
umowy z Wyższą Szkołą Informatyki i Ekonomii TWP w O. powód wykonywał pracę
głównie w domu. Wymagało zatem wyjaśnienia, co kryło się pod pojęciem „nienor-
mowanego czasu pracy” i jak dalece czynności te obciążały powoda oraz czy ewen-
tualnie uniemożliwiały jego gotowość do pracy u pozwanej. W każdym razie bez do-
datkowego postępowania dowodowego lub bardziej wnikliwej oceny istniejących do-
wodów nie można było, w oparciu o samo tylko brzmienie art. 128 i 129 k.p., odmó-
wić wiarygodności wskazanym ustaleniom Sądu Rejonowego.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39313
k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie art. 39319
k.p.c. w związku z art. 108 § 2 k.p.c.
========================================