Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 18 grudnia 2003 r.
III PZP 17/03
Przewodniczący SSN Barbara Wagner (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Hajn, Jadwiga Skibińska-Adamowicz.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniew-
skiego, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 grudnia 2003 r. sprawy z powództwa
Jana K. przeciwko Urzędowi Miasta w B.P. o ustalenie i zapłatę, na skutek zagad-
nienia prawnego przekazanego przez Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Białymstoku postanowieniem z dnia 3 listopada 2003 r. [...]
„Czy pracownik samorządowy po upływie kadencji i świadczeniu pracy w cha-
rakterze zastępcy burmistrza może powrócić na stanowisko inspektora i kontynu-
ować zatrudnienie na podstawie umowy o pracę, bez uprzedniego złożenia wniosku
o udzielenie urlopu bezpłatnego, w sytuacji, gdy praca w obu tych przypadkach była
świadczona na rzecz tego samego pracodawcy, czy też zgoda pracownika i praco-
dawcy na wykonywanie pracy na podstawie wyboru powoduje, że stosunek pracy
istniejący na podstawie umowy o pracę automatycznie wygasa ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Pracownik samorządowy po rozwiązaniu stosunku pracy z wyboru łą-
czącego go z tym samym pracodawcą, który zatrudniał go w chwili wyboru, ma
prawo powrotu do poprzedniej pracy, jeżeli w związku z wyborem pozostawał
na urlopie bezpłatnym (art. 74 k.p. w związku z art. 174 § 1 k.p.).
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Bielsku Podlaskim wyrokiem z dnia 14 kwietnia
2003 r. [...] ustalił, że Jan K. pozostaje w stosunku pracy z Urzędem Miasta w B.P.
na warunkach obowiązujących strony do 12 listopada 1998 r. i zasądził od tego
Urzędu na jego rzecz kwotę 7.892,52 zł z ustawowymi odsetkami.
2
Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne i ich
prawna ocena. Jan K. był zatrudniony w Urzędzie Miasta B.P. od 1 grudnia 1978 r.
Od 1 października 1990 r. świadczył pracę na podstawie umowy o pracę na czas
nieokreślony na stanowisku inspektora do spraw budownictwa. Uchwałą Rady Miejs-
kiej [...] z 12 listopada 1998 r. został wybrany na stanowisko zastępcy burmistrza
Miasta B.P. Stanowisko to zajmował przez jedną kadencję. Po wygaśnięciu stosunku
pracy z wyboru nie został dopuszczony do pracy na poprzednio zajmowanym stano-
wisku. W ocenie Sądu, powód świadcząc pracę przed wyborem i w ramach stosunku
pracy z wyboru na rzecz tego samego pracodawcy, nie musiał składać wniosku o
udzielenie mu urlopu bezpłatnego na czas zatrudnienia na podstawie wyboru (na
stanowisku zastępcy burmistrza).
Strona pozwana zaskarżyła ten wyrok apelacją. Podniosła zarzut naruszenia
art. 174 § 1 k.p. przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, załącznika
nr 3 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2000 r. w sprawie zasad wy-
nagradzania i wymagań kwalifikacyjnych pracowników samorządowych zatrudnio-
nych w urzędach gmin, starostwach powiatowych i urzędach marszałkowskich (Dz.U.
Nr 61, poz. 707 ze zm.) - przez błędną wykładnię, oraz art. 4771
k.p.c. - przez przyję-
cie, że powód wystąpił z roszczeniem o ustalenie istnienia stosunku pracy i zapłatę,
choć faktycznie domagał się przywrócenia do pracy.
Wątpliwości Sądu Okręgowego mają swoje źródło w braku, jego zdaniem, re-
gulacji prawnej „przedmiotowej kwestii”. Art. 74 k.p. dotyczy bowiem sytuacji, gdy
pracownik świadczył pracę na podstawie wyboru u innego pracodawcy. Niezgłosze-
nie powrotu w terminie 7 dni od zakończenia stosunku pracy z wyboru powoduje wy-
gaśnięcie stosunku pracy. Praca wykonywana przez powoda była świadczona w obu
przypadkach na rzecz tego samego pracodawcy. Sąd stwierdził, że można dokonać
wykładni rozszerzającej dyspozycji art. 74 k.p. ze skutkiem zarówno pozytywnym, jak
i negatywnym dla powoda. W pierwszym przypadku należałoby przyjąć, że składanie
wniosku o udzielenie urlopu bezpłatnego u tego samego pracodawcy „mijałoby się z
celem”. Przez wybór nie następuje bowiem zawieszenie świadczenia pracy, lecz wy-
konywanie jej na innym stanowisku pracy i na innej podstawie. „Pracodawca godząc
się z takim stanem rzeczy w sposób dorozumiany dopuszczałby pracownika do pracy
na poprzednio zajmowane stanowisko wraz z wygaśnięciem jego kadencji”. Za taką
interpretacją przemawia też analiza dyspozycji art. 174 § 1 k.p. Udzielając urlopu
bezpłatnego, pracodawca powoduje, że stosunek pracy trwa, lecz zawieszeniu ule-
3
gają prawa i obowiązki stron. W rozpoznawanej sprawie prawa i obowiązki stron nie
uległy zawieszeniu, lecz jedynie modyfikacji w związku ze zmianą stanowiska pracy.
W drugim przypadku, zakładając, że składanie wniosku o urlop bezpłatny z chwilą
wyboru i świadczeniem pracy na rzecz tego samego pracodawcy było niecelowe,
należałoby uznać, że z momentem wyboru powoda na stanowisko zastępcy burmi-
strza poprzednia umowa o pracę wygasła lub w sposób dorozumiany została rozwią-
zana na mocy porozumienia stron.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przekazane zagadnienie prawne powstało na tle stosunkowo nieskompliko-
wanego stanu faktycznego. Wątpliwości Sądu drugiej instancji dotyczą przede
wszystkim jego oceny i kwalifikacji prawnej. Nie jest trafny pogląd, że art. 74 k.p.
normuje wyłącznie sytuację pracownika urlopowanego do świadczenia pracy z wybo-
ru u innego pracodawcy, a w konsekwencji, że „stan faktyczny w sprawie niniejszej
nie posiada regulacji prawnej”. Według powołanego przepisu, pracownik pozostający
w związku z wyborem na urlopie bezpłatnym ma prawo powrotu do pracy „u praco-
dawcy, który zatrudniał go w chwili wyboru, na stanowisko równorzędne pod wzglę-
dem wynagrodzenia z poprzednio zajmowanym”. Z dosłownego brzmienia art. 74
k.p. nie wynika, jak przyjęły to Sądy, że reguluje on tylko taką sytuację, gdy urlop
bezpłatny został pracownikowi udzielony na czas zatrudnienia na podstawie wyboru
u innego pracodawcy niż dotychczasowy. Wprawdzie zapewne takich właśnie sytua-
cji miał on dotyczyć w intencjach ustawodawcy, ale, jak wskazuje chociażby stan
faktyczny rozpoznawanej sprawy, w praktyce może także powstać problem konty-
nuacji stosunku pracy (powrotu do poprzedniej pracy) po zatrudnieniu na podstawie
wyboru u tego samego pracodawcy.
Innym jest zagadnienie, czy pracownik powinien uzyskać urlop bezpłatny na
czas wykonywania pracy z wyboru u tego samego pracodawcy. Odpowiedź pozy-
tywna wynika pośrednio z treści art. 74 k.p., nadanej mu w rezultacie przyjętej tu wy-
kładni. Nie jest to jednak argument jedyny, a nawet najważniejszy.
Udzielenie pracownikowi urlopu bezpłatnego na czas jego zatrudnienia na
podstawie wyboru u tego samego pracodawcy nie jest, wbrew odmiennemu twier-
dzeniu Sądu, niecelowe. Sąd ma rację, że w okresie urlopu bezpłatnego następuje
zawieszenie wzajemnych praw i obowiązków podmiotów stosunku pracy. Jeżeli na-
4
wet nie wszystkich, to na pewno głównych - obowiązku pracownika wykonywania
pracy uzgodnionego rodzaju oraz obowiązku pracodawcy zatrudniania pracownika
za wynagrodzeniem (art. 22 § 1 k.p.). Wykonywanie u tego samego pracodawcy
pracy innego rodzaju i na innej podstawie nie powoduje, jak zdaje się sugerować
Sąd, „modyfikacji” dotychczasowego stosunku pracy. Wynikająca z woli stron zmiana
podstawy nawiązania stosunku pracy prowadzi z reguły do ustania dotychczasowego
i nawiązania nowego stosunku pracy, nie zaś do jego zmiany. Trzeba zatem przyjąć,
że zatrudnienie pracownika na podstawie wyboru u tego samego pracodawcy nie
zawsze zobowiązuje pracodawcę do kontynuowania zatrudnienia, po ustaniu stosun-
ku pracy z wyboru, na podstawie umowy o pracę. Obowiązek tej treści wynika z art.
74 k.p. Warunkiem jego powstania jest uprzednie „pozostawanie w związku z wybo-
rem na urlopie bezpłatnym”.
W stanie faktycznym sprawy jedyną podstawę prawną udzielenia pracowni-
kowi urlopu bezpłatnego stanowi art. 174 k.p. Art. 1741
k.p. dotyczy bowiem urlopu
udzielanego pracownikowi w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy na wnio-
sek tego pracodawcy, za zgodą pracownika. Art. 174 k.p. przewiduje możliwość
udzielenia urlopu bezpłatnego na wniosek pracownika. Przepis ten w obecnym
brzmieniu nie wymaga umotywowania wniosku. Nie określa też celu, w jakim urlop
może być udzielony ani czasu na jaki jest udzielany. Należy wobec tego przyjąć, że
udzielenie urlopu bezpłatnego może nastąpić także w celu innego niż dotychczasowe
zatrudnienia u tego samego pracodawcy, na czas tego zatrudnienia.
Stosując art. 174 k.p. należy uwzględnić „swoistość” takiej sytuacji, kiedy pra-
codawca udziela (może lub powinien udzielić) urlopu bezpłatnego pracownikowi za-
trudnionemu na podstawie umowy o pracę w celu i na czas zatrudnienia go u tego
pracodawcy na podstawie wyboru. W udzieleniu urlopu w takich razach ma interes
nie tylko pracownik, ale i pracodawca. Owa „swoistość” okoliczności powinna być
odniesiona zwłaszcza do oceny zachowania przewidzianych w analizowanym prze-
pisie rygorów formalnych. Zarówno wniosek pracownika jak i udzielenie urlopu nie
muszą być, sformalizowane. Dotyczy to głównie pisemnej formy wniosku, gdyż dla
udzielenia urlopu bezpłatnego nie została przewidziana żadna forma szczególna. Za-
równo wniosek jak i udzielenie urlopu są oświadczeniami woli. Wola zaś może być
oświadczona - stosownie do art. 60 k.c. w związku z art. 300 k.p. - przez każde za-
chowanie ujawniające ją w sposób dostateczny. Skoro pracownik wyraża zgodę na
zatrudnienie z wyboru u pracodawcy, z którym związany jest umową o pracę, to na-
5
leży przyjąć, że tym samym wyraża wolę zawieszenia praw i obowiązków składają-
cych się na treść dotychczas łączącego strony stosunku pracy. Skoro pracodawca
dopuszcza pracownika do pracy na stanowisku z wyboru, to tym samym wyraża wolę
zwolnienia go z wykonywania obowiązków wynikających z dotychczasowego stosun-
ku pracy. Swoistość urlopowania pracownika w celu zatrudnienia go u tego samego
pracodawcy powoduje, ze względów funkcjonalnych, wątpliwość co do dopuszczal-
ności zastrzeżenia przewidzianej w § 3 art. 174 k.p. klauzuli odwołania z urlopu. Jak
się wydaje nie będzie miał też zastosowania § 2 art. 174 k.p.
Nie jest trafny pogląd, wyrażony przez Sąd, także w sformułowaniu zagadnie-
nia prawnego, jakoby rozpoczęcie pracy na stanowisku z wyboru powodowało „au-
tomatyczne” wygaśnięcie umowy o pracę. Do wygaśnięcia stosunku pracy prowadzą
enumeratywnie określone zdarzenia prawne. Nie ma wśród nich zmiany stanowiska
pracy i podstawy nawiązania stosunku pracy. Ze względów głównie aksjologicznych
generalna teza, że w rezultacie rozpoczęcia pracy z wyboru dochodzi do rozwiązania
poprzedniego stosunku pracy na mocy domniemanego porozumienia stron jest nie-
właściwa. Przeciwko poprawności takiego stanowiska przemawiają także i inne racje.
Stosunek pracy z wyboru jest stosunkiem terminowym, w takim przynajmniej zna-
czeniu, że, pomimo możliwości wcześniejszego wygaśnięcia mandatu, czas jego
trwania wyznacza zawsze okres kadencji. Rozwiązanie stosunku pracy poprzedzają-
cego wybór wiązałoby się dla pracownika z ryzykiem utraty zatrudnienia. Trudno
więc byłoby uznać za racjonalne zachowanie pracownika polegające na dobrowolnej
rezygnacji z kontynuowania zatrudnienia po zakończeniu stosunku pracy z wyboru i
przypisać mu, w związku z objęciem nowego stanowiska, zamiar rozwiązania do-
tychczasowego stosunku pracy. Kwestię tę należy jednak rozstrzygać z uwzględnie-
niem okoliczności każdego konkretnego przypadku. Nie można wszak a priori wyklu-
czyć zgodnego zamiaru stron co do rozwiązania stosunku pracy poprzedzającego
zatrudnienie na podstawie wyboru.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na przedstawione mu zagadnienie
prawne udzielił odpowiedzi jak w sentencji uchwały.
========================================