Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 7 stycznia 2004 r., III CZP 98/03
Sędzia SN Tadeusz Żyznowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Stanisław Dąbrowski
Sędzia SN Marek Sychowicz
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Banku Polska Kasa Opieki, S.A.
z siedzibą w W., I Oddział w Z. przy uczestnictwie Henryka C., Magdaleny C. i
Sylwestra C. o nadanie klauzuli wykonalności, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej
na posiedzeniu jawnym w dniu 7 stycznia 2004 r., przy udziale prokuratora
Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniewskiego, zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Zamościu postanowieniem z dnia 5
września 2003 r.:
"Czy art. 98 ust. 2 Prawa bankowego stanowi podstawę do wystawienia
bankowego tytułu egzekucyjnego przeciwko następcom prawnym (z tytułu
spadkobrania) dłużnika banku ?"
podjął uchwałę:
Artykuł 98 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe
(jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) nie stanowi podstawy do
wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego przeciwko spadkobiercom
dłużnika banku.
Uzasadnienie
Oddalając wniosek Banku Polska Kasa Opieki S.A. o nadanie klauzuli
wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu wystawionemu przeciwko
spadkobiercom zmarłego dłużnika tego Banku, Sąd Rejonowy wskazał, że
wierzyciel nie jest uprawniony do wystawienia tytułu egzekucyjnego przeciwko
następcom prawnym dłużnika.
W zażaleniu skarżący Bank, z powołaniem się na art. 98 ust. 2 ustawy z dnia
29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665
ze zm. – dalej: "Pr.bank."), wskazywał, że stanowi on podstawę do wystawienia
bankowego tytułu egzekucyjnego wprost przeciwko wymienionym w tym przepisie
następcom prawnym, którzy nie dokonywali z bankiem czynności bankowej.
Rozpoznając zażalenie, Sąd Okręgowy przedstawił – przytoczone na wstępie
– zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości i kontrowersje w literaturze
przedmiotu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Bankowy tytuł egzekucyjny uregulowany w art. 96-98 Pr.bank. jest
szczególnym aktem wystawianym przez bank; po nadaniu mu przez sąd klauzuli
wykonalności stanowi podstawę do prowadzenia egzekucji według przepisów
kodeksu postępowania cywilnego. Powszechnie określany jest jako przywilej banku,
który na podstawie swoich ksiąg lub innych dokumentów związanych z
dokonywaniem czynności bankowych, może wystawić bankowy tytuł egzekucyjny
(por. np. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2002 r., III
CZP 80/01, OSNC 2003, nr 1, poz. 2).
Przepisy Prawa bankowego o bankowym tytule egzekucyjnym mają charakter
wyjątkowy, gdyż wprowadzają istotne odstępstwa od ogólnych zasad dochodzenia
roszczeń cywilnych określonych w kodeksie postępowania cywilnego. Tytuł ten
pozwala ominąć drogę sądowego postępowania rozpoznawczego. Bankowy tytuł
egzekucyjny nie korzysta z atrybutów właściwych dla tytułów egzekucyjnych w
postaci prawomocnych orzeczeń sądowych. Dotyczy to mocy wiążącej, powagi
rzeczy osądzonej oraz dziesięcioletniego terminu przedawnienia roszczeń
przewidzianych w art. 125 k.c. Egzekwowane roszczenie na podstawie bankowego
tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego klauzulą wykonalności dotyczy roszczeń
jeszcze nie osądzonych. Roszczenie objęte tym tytułem podlega osądzeniu w
wypadku, gdy dłużnik wystąpi o ustalenie, że nie istnieje zobowiązanie, z którego
bank wywodzi roszczenia, albo z powództwem przeciwegzekucyjnym lub też z
żądaniem zwrotu świadczenia wyegzekwowanego na podstawie tytułu
wystawianego przez bank.
Regułą jest, że sąd może nadać klauzulę wykonalności bankowemu tytułowi
egzekucyjnemu wyłącznie przeciwko osobie, która bezpośrednio z bankiem
dokonywała czynności bankowej i złożyła pisemne oświadczenie o poddaniu się
egzekucji oraz gdy roszczenie objęte tytułem wynika bezpośrednio z tej czynności
bankowej (art. 97 ust. 1 Pr.bank.). Stosownie do art. 97 ust. 2 Pr.bank.,
oświadczenie, o którym mowa w ust. 1, powinno określać kwotę, do której dłużnik
poddaje się egzekucji wraz z ostatecznym terminem, do którego bank może
wystawić bankowy tytuł egzekucyjny. Przytoczone i dalsze ustawowe obwarowania
warunkujące możliwość skutecznego wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego
mają – jak się określa w orzecznictwie – charakter gwarancyjny i zapobiegają
nadużywaniu przez banki możliwości wystawiania przez samego wierzyciela tytułu
wykonawczego, bez prowadzenia rozpoznawczego postępowania sądowego (por.
uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 26 sierpnia 1999 r., III CA
4/99, OSNC 2000, nr 3, poz. 53).
Artykuł 98 Pr.bank. stanowi odstępstwo od reguły bezpośredniości wyrażonej
w art. 97 Pr.bank., a wyjątek ten – zgodnie z utrwaloną linią orzecznictwa –
powinien być interpretowany ściśle. Stosownie do art. 98 ust. 2 Pr.bank., jeżeli po
dokonaniu czynności bankowej, o której mowa w art. 97 ust. 1, obowiązek
spełnienia świadczenia przeszedł na inne osoby w wyniku spadkobrania lub
przekształcenia osoby prawnej albo gdy zachodzi potrzeba egzekucji z majątku
wspólnego małżonków, podstawą egzekucji może być tytuł wykonawczy oparty na
bankowym tytule egzekucyjnym zaopatrzonym w sądową klauzulę wykonalności
nadaną przez sąd przeciwko tym osobom.
Prezentowane w literaturze przedmiotu zapatrywania, że bank jest uprawniony
do wystawienia tytułu egzekucyjnego przeciwko następcom prawnym wymienionym
w art. 98 ust. 2 Pr.bank. oparte są na argumencie, iż następca prawny wchodzi w
ogół praw i obowiązków swego poprzednika. Obciąża go także obowiązek
spełnienia świadczenia obciążającego dłużnika banku, na podstawie wystawionego,
bezpośrednio na następcę, bankowego tytułu egzekucyjnego.
Niewątpliwie sukcesja uniwersalna polega na tym, że na podstawie jednego
zdarzenia ogół praw i obowiązków majątkowych przechodzi z jednej osoby na
drugą i to bez względu na to, czy następca prawny o tym wie. Pochodne nabycie
praw majątkowych charakteryzuje się tym, że nabywca wstępuje w ogół praw i
obowiązków poprzednika, czyli obciążenie go określonymi obowiązkami
majątkowymi z zakresu prawa cywilnego uzależnione jest od stwierdzenia ich
istnienia u poprzednika. Pisemne oświadczenie o poddaniu się egzekucji i
wynikające stąd konsekwencje dla dłużnika składającego takie oświadczenie nie
przechodzą – w drodze dziedziczenia – na podmiot, który nie podpisał takiego
oświadczenia. Tytuł egzekucyjny nie został wystawiony. Artykuł 98 ust. 2 Pr.bank.
nie czyni odstępstw od ogólnych reguł dziedziczenia obowiązków majątkowych lub
pewnych sytuacji prawnych. Określa on osoby trzecie, przeciwko którym bank może
wystąpić z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności, a także wskazuje moment,
od którego bank może żądać nadania klauzuli przeciwko tym osobom.
Postępowanie klauzulowe ma charakter autonomiczny, stanowi stadium
pośrednie pomiędzy postępowaniem rozpoznawczym a wykonawczym, w toku
którego chodzi o stwierdzenie, że wydany tytuł nadaje się do egzekucji. Przepis art.
98 ust. 2 Pr.bank. nie reguluje natomiast kwestii wystawienia bankowego tytułu
egzekucyjnego przeciwko osobie trzeciej, co potwierdza jego zestawienie z art. 97,
dotyczącym wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego. Nie można zatem
podzielić zapatrywania o możliwości wystawiania, na podstawie art. 98 ust. 2
Pr.bank., bankowego tytułu egzekucyjnego przeciwko podmiotom w tym przepisie
wymienionym.
Dodatkowy argument na rzecz tezy, że art. 98 pozwala tylko na nadanie
sądowej klauzuli wykonalności przeciwko innej osobie, wynika z analizy jednego z
przypadków wymienionych w hipotezie art. 98 ust. 2. W odróżnieniu od
spadkobrania i przekształcenia osoby prawnej, co powoduje przejście obowiązku
spełnienia świadczenia na inną osobę, w razie egzekucji z majątku wspólnego
małżonków nie może być mowy o wystawieniu bankowego tytułu egzekucyjnego
przeciw innej osobie. Stosownie do przepisów ogólnych kodeksu postępowania
cywilnego regulujących egzekucję (art. 787 k.p.c.), nie wystawia się odrębnego
tytułu egzekucyjnego wobec małżonka dłużnika, lecz tytułowi egzekucyjnemu
przeciwko dłużnikowi sąd nadaje klauzulę wykonalności również przeciwko
małżonkowi, z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku wchodzącego w
skład wspólności majątkowej, małżonek dłużnika nie ponosi bowiem
odpowiedzialności z majątku odrębnego za zobowiązania dłużnika. Zestawiając
powyższe trzy przypadki ustawodawca zaklasyfikował je do jednej grupy, która
podlega tej samej dyspozycji przepisu art. 98 Pr.bank.; we wszystkich tych trzech
sytuacjach oraz w wypadku określonym w art. 98 ust. 1 możliwe jest nadanie
sądowej klauzuli wykonalności przeciwko osobom tam wymienionym (spadkobierca,
przekształcona osoba prawna, małżonek dłużnika oraz przejemca długu).
Gdyby uznać, że art. 98 upoważnia do wystawienia bankowego tytułu
egzekucyjnego przeciwko tym osobom, to powstaje niekonsekwencja, ponieważ w
stosunku do małżonka dłużnika zakres przepisu art. 98 byłby odmienny, tj. węższy,
można bowiem nadać jedynie sądową klauzulę wykonalności przeciwko
małżonkowi dłużnika, natomiast bankowy tytułu egzekucyjny jest zawsze
wystawiany przeciwko samemu dłużnikowi. Dlatego formułując w ten sposób normę
art. 98 ustawodawca zdecydował o nadaniu sądowej klauzuli wykonalności
przeciwko wymienionym w tym przepisie osobom.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione
zagadnienie prawne, jak w uchwale (art. 390 k.p.c.).