Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 16 stycznia 2004 r., III CZP 106/03
Sędzia SN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
Sędzia SN Bronisław Czech
Sędzia SN Iwona Koper (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Stanisława T. przy uczestnictwie D. Bank
24 S.A. z siedzibą w K. o wpis hipoteki zwykłej łącznej i hipoteki kaucyjnej łącznej,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 16 stycznia 2004
r., przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniewskiego, zagadnienia
prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Krakowie postanowieniem z
dnia 29 października 2003 r.:
"Czy § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 czerwca 1998
r. w sprawie określenia ulgowych stawek opłat sądowych oraz zwolnień od tych
opłat w sprawach o zabezpieczenie należności z tytułu udzielonych przez banki
kredytów, pożyczek pieniężnych, gwarancji bankowych i poręczeń (Dz.U. Nr 87,
poz. 554) znajduje zastosowanie do hipoteki, której przedmiotem jest
zabezpieczenie roszczeń banku udzielającego kredytu na refinansowanie kredytu
mieszkaniowego udzielonego przez inny bank oraz na remont budynku
mieszkalnego stojącego na nieruchomości kredytobiorcy ?"
podjął uchwałę:
Zwolnienie od opłat, o którym mowa w § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 30 czerwca 1998 r. w sprawie określenie ulgowych
stawek opłat sądowych oraz zwolnień od tych opłat w sprawach o
zabezpieczenie należności z tytułu udzielonych przez banki kredytów,
pożyczek pieniężnych, gwarancji bankowych i poręczeń (Dz.U. Nr 87, poz.
554), obejmuje również zwolnienie od opłaty sądowej od wniosku o wpis
hipoteki ustanowionej w celu zabezpieczenia należności z tytułu kredytu
udzielonego na budownictwo mieszkaniowe z przeznaczeniem na
refinansowanie (spłatę) kredytu mieszkaniowego udzielonego przez inny bank
oraz kredytu na remont budynku mieszkalnego.
Uzasadnienie
Zagadnienie prawne przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia
powstało przy rozpoznawaniu zażalenia wnioskodawcy na zarządzenie
przewodniczącego w przedmiocie uiszczenia opłaty od wniosku o wpis hipoteki
łącznej zwykłej, ustanowionej na zabezpieczenie spłaty kredytu udzielonego
wnioskodawcy przez D. Bank 24 S.A. z siedzibą w K., przeznaczonego na
refinansowanie kredytu mieszkaniowego w BZ WBK S.A, II Oddział w W. oraz na
remont budynku określonego w akcie ustanowienia hipoteki, i wpis hipoteki
kaucyjnej łącznej na rzecz tego Banku, stanowiącej zabezpieczenie odsetek i
kosztów na warunkach określonych w umowie kredytowej.
Wątpliwości dotyczące tego zagadnienia, sformułowanego w sentencji
postanowienia Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 29 października 2003 r.,
powstały na tle wykładni § 2 ust. 1 rozrządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 30
czerwca 1998 r. w sprawie określenia ulgowych stawek opłat sądowych oraz
zwolnień od tych opłat w sprawach o zabezpieczenie należności z tytułu
udzielonych przez banki kredytów, pożyczek pieniężnych, gwarancji bankowych i
poręczeń (Dz.U. Nr 87, poz. 554 – dalej: "rozporządzenie"). Odnosząc się do treści
tego przepisu, jako ustanawiającego odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 16 ust.
1 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
(jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 88), Sąd Okręgowy wskazał na regułę
wykładni nakazującą jego ścisłą, literalną interpretację. Przy tej wykładni trafne
byłoby przyjęcie, że wyraźne i jednoznaczne przeznaczenie kredytu na cele
budownictwa mieszkaniowego uzasadnia zwolnienie od opłaty sądowej jedynie
wniosek o wpis hipoteki, która zabezpiecza wierzytelności banku udzielającego
kredytu. Możliwa jest jednak inna wykładnia tego przepisu, uwzględniająca zamiar
ustawodawcy ustanowienia zwolnienia w celu popierania zaspakajania potrzeb
mieszkaniowych przez społeczeństwo, także w formie remontu mieszkań lub przez
udzielanie kredytów na refinansowanie kredytów mieszkaniowych udzielonych
przez bank. Odwołując się do zasady jednolitości systemu prawnego Sąd
Okręgowy wskazał na potrzebę posługiwania się w rożnych aktach prawnych tymi
samymi terminami w tym samym znaczeniu. Zgodnie z tą zasadą, za kredyt
udzielony na budownictwo mieszkaniowe należałoby uznać udzielany osobom
fizycznym kredyt mieszkaniowy na remont budynku mieszkalnego na podstawie art.
3 ust. 2 ustawy z dnia 5 grudnia 2002 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów
mieszkaniowych o stałych stopach procentowych (Dz.U. Nr 230, poz. 1922).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepisy rozporządzenia z dnia 30 czerwca 1998 r. nie definiują pojęcia
budownictwa mieszkaniowego ani pojęcia kredytu udzielonego na to budownictwo.
Leksykalne znaczenie terminu "budownictwo" obejmuje wznoszenie, konserwację i
remontowanie budowli. Połączenie wymienionych działań z mieszkaniowym
charakterem budowli oznacza, że mamy do czynienia z budownictwem
mieszkaniowym. Z tego punktu widzenia kredyt udzielony na remont budowli
(budynku) mieszkalnego może być uznany za kredyt na budownictwo
mieszkaniowe, natomiast nie stanowi go kredyt udzielony na refinansowanie
kredytu mieszkaniowego ani na zakup budynku czy lokalu mieszkalnego; wpis
zabezpieczającej je hipoteki nie byłby więc objęty zwolnieniem.
Przedstawiony rezultat wykładni językowej nie może być uznany za trafny.
Wyjaśnienie wątpliwości interpretacyjnych, będących przedmiotem
przedstawionego zagadnienia, wymaga sięgnięcia do argumentów wykładni
systemowej, której dyrektywy spełniają funkcję wyboru znaczenia normy i pozwalają
modyfikować jej znaczenie językowe w taki sposób, by nie pozostawało w
sprzeczności z innymi obowiązującymi normami.
W kontekście systemowym, przepisy rozporządzenia, ustanawiające ulgi w
opłatach sądowych i zwalniające od opłaty sądowej wnioski o wpis hipoteki
ustanowionej na nieruchomości będącej własnością kredytobiorcy (§ 2) lub innych
jego prawach (§ 3) w celu zabezpieczenia należności z tytułu udzielonego kredytu,
pożyczki pieniężnej, gwarancji bankowej lub poręczenia kredytu na budownictwo
mieszkaniowe, stanowią element szerszej regulacji obejmującej przepisy
ustanowione w celu popierania budownictwa mieszkaniowego. Łączy je, istotna z
punktu widzenia ich wykładni, przyjęta przez ustawodawcę preferencja wskazanego
celu. Wzgląd na to powoduje, że niewątpliwe uszczuplenie należności państwa z
powodu ulg i zwolnień od opłat sądowych w omawianym zakresie nie może być
argumentem na rzecz ewentualnej zwężającej wykładni przepisów rozporządzenia.
Zakres zwolnienia opartego na § 2 ust. 1 rozporządzenia należy więc oceniać na tle
i w związku z zakresem przedmiotowym regulacji dotyczących udzielania kredytów
na budownictwo mieszkaniowego.
Na gruncie szczegółowych rozwiązań ustawowych dotyczących kredytowania
budownictwa mieszkaniowego, kredytami na budownictwo mieszkaniowe są
zarówno kredyty udzielone na spłatę kredytu bankowego zaciągniętego na cele
mieszkaniowe, jak i remont budynku mieszkalnego. Ustawa z dnia 26 października
1995 r. o niektórych formach popierania budownictwa mieszkaniowego (jedn. tekst:
Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1070 ze zm.), jako cele mieszkaniowe, na które zgodnie
z jej postanowieniami udzielane są kredyty kontraktowe długoterminowe, określa
(art. 8 ust. 1 i 2) służące zaspokojeniu własnych potrzeb mieszkaniowych
kredytobiorcy: nabycie, budowę, przebudowę, rozbudowę lub nadbudowę domu
albo lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość (pkt 1), uzyskanie
spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego lub prawa do domu jednorodzinnego
w spółdzielni mieszkaniowej, albo prawa odrębnej własności lokalu mieszkalnego
(pkt 2), a także remont domu lub lokalu, o których mowa w pkt 1-3 oraz spłatę
kredytu bankowego zaciągniętego na cele wymienione w pkt 1-3 (pkt 3 i 4). W
świetle tych unormowań kredytami na budownictwo mieszkaniowe są kredyty
udzielane na zdefiniowane w niej cele mieszkaniowe. Kredytami na cele związane z
budownictwem mieszkaniowym w rozumieniu ustawy z dnia 5 grudnia 2002 r. o
dopłatach do oprocentowania kredytów mieszkaniowych o stałej stopie procentowej
są, poza innymi (w tym udzielanymi na budowę domu, jego zakup), kredyty
udzielane na remont budynku mieszkalnego (art. 3 ust. 2 pkt 2).
Na tle występujących w przytoczonych unormowaniach różnic terminologicznych
co do celów kredytowania (...) widoczna staje się podnoszona już uprzednio
trudność ustalenia – jedynie za pomocą argumentów wykładni językowej – zakresu
zwolnienia od opłat sądowych wynikającego z § 2 ust. 1 rozporządzenia. Odwołanie
się do wykładni systemowej, uwzględniającej preferowany przez ustawodawcę stan
rzeczy w ramach określonego działu regulacji prawnej, skłania do szerokiego
rozumienie pojęcia "udzielonego kredytu na budownictwo mieszkaniowe" i
obejmowania nim wszystkich prawnie przewidzianych form kredytowania celów
określonych jako "mieszkaniowe". Nie ma uzasadnionych racji, by kredyty mające w
przepisach szczegółowych, dotyczących kredytowania budownictwa
mieszkaniowego, jednolitą kwalifikację były odmiennie traktowane pod kątem
obowiązku uiszczania opłat sądowych od ustanowionych na ich zabezpieczenie
hipotek.
Przyjęty kierunek wykładni jest zbieżny ze stanowiskiem Sądu Najwyższego
wyrażonym w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 29 stycznia
1994 r., III CZP 150/93 (OSNC 1994, nr 6, poz. 120) na gruncie poprzednio
obowiązującego rozporządzenia z 9 kwietnia 1992 r. w sprawie określenia ulgowych
stawek opłat sądowych oraz zwolnienia od tych opłat w sprawach o zabezpieczenie
należności z tytułu udzielonych kredytów, gwarancji i poręczeń (Dz.U. Nr 33, poz.
145).
Kierując się powyższymi względami Sąd Najwyższy, na podstawie art. 390 k.p.c.,
rozstrzygnął przedstawione zagadnienie prawne, jak w uchwale.