Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 22 stycznia 2004 r.
I PK 298/03
Wykonywanie przez kierowcę samochodu ciężarowego zadań służbo-
wych za granicą, wymagających ponoszenia przez niego dodatkowych kosztów
wyżywienia lub noclegów, stanowi zagraniczną podróż służbową.
Przewodniczący Prezes SN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Zbigniew
Myszka (sprawozdawca), Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 stycznia 2004 r.
sprawy z powództwa Andrzeja P. przeciwko Antoniemu Ś. - właścicielowi Przedsię-
biorstwa Wyrobu Figur Dekoracyjnych „W.” w S. o zapłatę, na skutek kasacji strony
pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 20 marca 2003 r. [...]
o d d a l i ł kasację oraz zasądził na rzecz powoda od pozwanego Antoniego
Ś. właściciela Przedsiębiorstwa Wyrobu Figur Dekoracyjnych „W.” w S. kwotę 1.200
zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem
z dnia 20 marca 2003 r. zmienił zaskarżony przez powoda Andrzeja P. wyrok Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze z dnia 16
grudnia 2002 r., w pkt. II i IV, zasądzający od pozwanego Antoniego Ś. właściciela
Przedsiębiorstwa „W.” Wyrób Figur Dekoracyjnych kwotę 10.060 zł tytułem diet za
zagraniczne podróże służbowe oraz kwotę 4.945,26 zł tytułem ryczałtu za noclegi i
oddalającego powództwo w pozostałym zakresie, w ten sposób, że zasądził na rzecz
powoda dodatkowo kwotę 21.634,78 zł z tytułu diet za zagraniczne podróże służbo-
we, z ustawowymi odsetkami, oddalając w pozostałym zakresie apelację powoda, a
także zasądził od pozwanego łącznie kwotę 5.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastęp-
stwa procesowego.
2
W sprawie tej ustalono, że powód rozpoczął pracę u pozwanego w dniu 6
grudnia 1999 r. Ostatnie ustalenia dotyczące wynagrodzenia powoda miały miejsce
w dniu 1 sierpnia 2000 r., w których strony uzgodniły wynagrodzenie miesięczne w
kwocie 600 zł oraz 10% od frachtu. Takie warunki płacowe były następnie powtórzo-
ne w umowie o pracę zawartej na czas określony od dnia 7 marca 2001 r. do dnia 7
marca 2006 r. W pierwszym okresie zatrudnienia, tj. do lipca 2000 r. powód jeździł
samochodem IVECO, w którym nie było miejsca do spania. W tym okresie powód
otrzymywał 40 zł dziennie za każdy dzień pobytu za granicą. Następnie powód pro-
wadził samochód marki DAF, który został fabrycznie wyposażony w miejsce nocle-
gowe. Powód otrzymywał także kwoty pieniężne poza listą płac, których odbiór kwi-
tował w zeszycie. Ponadto wykonywał również inne prace u pozwanego, za które
otrzymywał wynagrodzenie w wysokości 4 zł za godzinę. Łącznie w okresie zatrud-
nienia powód otrzymał od pozwanego kwotę 23.262,70 zł z tytułu diet.
Na podstawie takich ustaleń Sąd pierwszej instancji uznał, iż wypłacane po-
wodowi 10% frachtu stanowiło formę wynagrodzenia ryczałtowego z tytułu diet za
podróże zagraniczne powoda, ale było ono zaniżone, przeto zasądził na rzecz po-
woda dodatkowo kwotę 10.060 zł, a ponadto kwotę 4.945,26 zł należnego ryczałtu za
noclegi.
Natomiast Sąd Apelacyjny uznał, iż utożsamienie z dietami części wynagro-
dzenia w wysokości 10% od każdego frachtu było bezpodstawne i naruszało zasadę
swobodnej oceny dowodów. W szczególności Sąd ten odrzucił argumentację Sądu
pierwszej instancji, jakoby powód otrzymywał wysokie wynagrodzenie jak na istnieją-
ce na lokalnym rynku pracy warunki zatrudniania, gdyż z zawartej umowy o pracę nie
wynikało, iżby 10% wynagrodzenie frachtowe miało charakter ryczałtu z tytułu należ-
nych powodowi diet za podróże zagraniczne. Przeciwnie, była to część uzgodnione-
go wynagrodzenia za pracę, od którego powód płacił podatek. Ponadto diety stano-
wią ekwiwalent za poniesione przez pracownika koszty podróży i nie mieszczą się w
pojęciu wynagrodzenia za pracę. W konsekwencji Sąd Apelacyjny zasądził na rzecz
powoda kwotę 21.634,78 zł z tytułu należnych mu diet w okresie od grudnia 1999 r.
do kwietnia 2001 r., z ustawowymi odsetkami od wymagalności tych świadczeń w
poszczególnych miesiącach, uwzględniając wcześniej zasądzoną na rzecz powoda
kwotę 10.060,69 zł. Równocześnie Sąd Apelacyjny oddalił apelację powoda w zakre-
sie dalszego obowiązku wypłaty mu ryczałtu za noclegi w czasie odbywania zagra-
3
nicznych podróży służbowych, argumentując, że powód w ogóle nie ponosił takich
kosztów, gdyż spał w przystosowanej do tego celu kabinie samochodu.
W kasacji pozwany podniósł następujące zarzuty: 1) niewłaściwego zastoso-
wania i błędnej wykładni § 1 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
z dnia 3 lipca 1998 r., polegającej na przyjęciu, że praca kierowcy wysokotonażowe-
go samochodu ciężarowego w transporcie międzynarodowym może być identyfiko-
wana z odbywaniem zagranicznych podróży służbowych, 2) błędnej wykładni i nie-
właściwego zastosowania § 3 tego rozporządzenia, wskutek przyjęcia, że „kwoty
wypłacane powodowi nie były w rzeczywistości należnościami z tytułu diet za podró-
że zagraniczne” 3) art. 5 k.c., wskutek przyjęcia, „iż powodowi oprócz pobieranego
wynagrodzenia przysługiwało także wynagrodzenie z tytułu diet, a tym samym - na-
ruszeniu zasad współżycia społecznego”, 4) niewłaściwego zastosowania art. 233 §
1 k.p.c. - wynikającego z przyjęcia, iż „na ustalenie wysokości wynagrodzenia powo-
da nie mają wpływu m.in. warunki ekonomiczne i kwalifikacje panujące w regionie, w
którym zatrudniony był powód”. Na tych podstawach skarżący wnosił o uchylenie za-
skarżonego wyroku w pkt. I, III i IV i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi drugiej instancji, alternatywnie domagając się zmiany zaskarżonego wyroku
przez oddalenie apelacji powoda, a także zasądzenia kosztów zastępstwa proceso-
wego „za wszystkie instancje”.
W ocenie powoda zaskarżony wyrok „oczywiście narusza prawo”, gdyż powód
w okresie pracy samochodem IVECO otrzymywał 40 zł za każdy dzień pobytu za
granicą, a ponadto inne kwoty nieuwzględniane na liście płac, a pozwany godził się
na „wykazywanie w dokumentacji niższych kwot niż rzeczywiste wynagrodzenie”. W
dalszym okresie 10% wynagrodzenie frachtowe powoda stanowiło zapłatę za diety
należne mu za wykonywane podróże zagraniczne i nie jest możliwe, aby to „wyna-
grodzenie zmienne” stanowiło składnik wynagrodzenia zasadniczego. Gdyby przyjąć
inaczej, to powód „otrzymywałby wynagrodzenie dużo większe niż przeciętne w po-
równaniu do pracowników wykonujących podobną pracę w regionie”, albowiem za-
sądzona dodatkowo na rzecz powoda kwota 23.262,70 zł daje miesięcznie dodat-
kowo 1.550,84 zł, a w latach 1999-2001 „w województwie l., przy uwzględnieniu dość
przeciętnych kwalifikacji powoda, byłyby to zarobki bardzo wysokie”.
W odpowiedzi na kasację powód wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od poz-
wanego kosztów postępowania kasacyjnego.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest bezzasadna. Zarzut niewłaściwego zastosowania i błędnej wy-
kładni § 1 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 3 lipca 1998
r. w sprawie zasad ustalania oraz wysokości należności przysługujących pracowni-
kom z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz.U. Nr 89, poz. 568 ze zm.),
który to przepis jedynie powtarzał sformułowanie zawarte w nazwie tego aktu wyko-
nawczego, określając przedmiot jego regulacji, w żaden sposób nie pozwala weryfi-
kować twierdzenia kasacji, że Sąd drugiej instancji „dyskusyjnie” przyjął, iż praca kie-
rowcy wysokotonażowego samochodu ciężarowego w transporcie międzynarodo-
wym może być identyfikowana z odbywaniem zagranicznych podróży służbowych.
Przeciwne stanowisko skarżącego, jakoby taka praca nie mogła być identyfikowana z
obywaniem zagranicznych podróży służbowych, miał wyrazić Sąd Najwyższy w wyro-
ku z dnia 4 kwietnia 1979 r., I PRN 30/19 (OSNCP 1979 nr 9, poz. 202). Nie odpo-
wiada to prawdzie, albowiem pogląd taki nie został zawarty ani w tezie, ani w uza-
sadnieniu tego judykatu. Nawet gdyby Sąd Najwyższy ewentualnie w innym orze-
czeniu wypowiedział takie twierdzenie, to skład orzekający nie zaakceptowałby ta-
kiego stanowiska w rozpoznawanej sprawie, zważywszy że § 1 pkt 2 rozporządzenia
z 3 lipca 1998 r. podróżą służbową odbywaną poza granicami kraju nazywał każde
wykonywanie zadania w terminie i państwie określonym przez pracodawcę. W przy-
padkach podróży służbowej odbywanej środkiem komunikacji lądowej - czas pracy
pracownika poza granicami kraju liczył się od chwili przekroczenia granicy polskiej w
drodze za granicę do chwili przekroczenia granicy polskiej w drodze powrotnej do
kraju - (§ 2 pkt 1 tego rozporządzenia), a z tytułu odbywania takich podróży służbo-
wych pracownikowi przysługiwały diety oraz zwrot kosztów, w tym kosztów poniesio-
nych noclegów (§ 3). Z powyższego wynika, że czas pracy kierowcy pojazdu cięża-
rowego przeznaczony na wykonywanie - w terminie i państwie określonym przez
pracodawcę - zadań wymagających ponoszenia przez pracownika dodatkowych
kosztów (wyżywienia lub noclegów), z natury rzeczy kwalifikuje się jako odbywanie
pracowniczych zagranicznych podróży służbowych, które wymagają zrekompenso-
wania przez pracodawcę uzasadnionych kosztów poniesionych przez pracownika.
Zupełnie niezrozumiały jest zarzut kasacji dotyczący naruszenia § 3 rozporzą-
dzenia z 3 lipca 1998 r., który stanowił, iż z tytułu podróży służbowej przysługują
diety oraz zwrot kosztów, w tym kosztów przejazdów i dojazdów, noclegów i innych
5
wydatków, określonych przez pracodawcę odpowiednio do uzasadnionych potrzeb,
który - w ocenie skarżącego - miał być naruszony przez Sąd drugiej instancji wskutek
nieuzasadnionego przyjęcia, że część uzgodnionego wynagrodzenia za pracę obej-
mowała jakoby „w rzeczywistości” należności z tytułu diet za podróże zagraniczne
powoda. Możliwość weryfikacji takiego twierdzenia skarżący musiałby wykazać przez
postawienie adekwatnego zarzutu, który zmierzałby do ewentualnego podważenia
dokonanej przez Sąd drugiej instancji wykładni oświadczeń woli stron w przedmiocie
uzgodnionych w umowach o pracę warunków wynagrodzenia powoda (art. 65 k.c. w
związku z art. 300 k.p.), czego w kasacji zabrakło. Ponadto Sąd Apelacyjny trafnie
wskazywał, iż część uzgodnionego na piśmie wynagrodzenia w postaci „10% od
frachtu”, podlegająca obciążeniu podatkiem dochodowym należnym od pracowni-
czego wynagrodzenia za pracę, nie stanowiła formy ryczałtu z tytułu należnych pra-
cownikowi diet za odbywane zagraniczne podróże służbowe, gdyż „w rozpoznawanej
sprawie brak dowodu, aby takie ustalenia pomiędzy stronami miały miejsce”, a po-
nadto diety są ekwiwalentem „za poniesione przez pracownika koszty podróży, a
zatem nie odpowiadają pojęciu wynagrodzenia”.
Bezpodstawny jest zarzut naruszenia art. 5 k.c., który jakoby miał sprzeciwiać
się zasądzeniu na rzecz powoda należności z tytułu diet „oprócz pobieranego wyna-
grodzenia za pracę”, już dlatego, że prawidłowo powołana podstawa kasacyjna doty-
cząca ewentualnego „naruszenia zasad współżycia społecznego” w stosunkach
pracy wymagałaby powołania się na art. 8 k.p., mający takie samo brzmienie jak art.
5 k.c. Ponadto naruszenia zasad współżycia społecznego skarżący upatruje w tym,
że wskutek orzeczenia Sądu drugiej instancji „powód otrzymywałby wynagrodzenie
dużo większe niż przeciętne w porównaniu do pracowników wykonujących podobną
pracę w regionie, gdzie powód był zatrudniony”. W tym kontekście pojawił się w ka-
sacji proceduralny zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., „poprzez przyjęcie przez Sąd
drugiej instancji, iż na ustalenie wysokości wynagrodzenia powoda nie mają wpływu
m.in. warunki ekonomiczne i kwalifikacje panujące w regionie, w którym zatrudniony
był powód”. Ten zarzut jest całkowicie chybiony. Przepis art. 233 § 1 k.p.c. zawiera
procesowe dyrektywy swobodnej sędziowskiej oceny zebranego w sprawie materiału
dowodowego, które mogłyby być podstawą ewentualnej weryfikacji kasacyjnej doko-
nanej przez Sąd drugiej instancji wykładni woli stron w zakresie pisemnych warun-
ków wynagrodzenia za pracę powoda tylko wówczas, gdyby skarżący w kasacji za-
rzucił i uzasadnił istnienie odmiennej woli stron dotyczącej tych ustaleń, czego w niej
6
zabrakło. Kwitując zatem ten bezzasadny i ogólnikowy zarzut kasacji, Sąd Najwyższy
stwierdza, iż na rozumienie treści określonego stosunku prawnego przesądzająco
wpływają gramatyczne ustalenia umawiających się podmiotów, a nie „warunki eko-
nomiczne i kwalifikacje panujące w regionie, w którym zatrudniony był powód”.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił niemającą usprawiedli-
wionych podstaw kasację w zgodzie z art. 39312
k.p.c., orzekając o kosztach postę-
powania kasacyjnego na podstawie art. 98 k.p.c. w związku z § 6 pkt 5 i § 13 ust. 4
pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwo-
kackie... (Dz.U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.).
========================================