Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 28 stycznia 2004 r.
II UK 222/03
Przy ocenie niezdolności do pracy warunkującej prawo do renty nie
może być pomijane orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności.
Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk, Sędziowie SN: Beata Gudowska
(sprawozdawca), Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 28 stycznia 2004 r.
sprawy z wniosku Danuty S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działowi w C. o prawo do renty, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Katowicach z dnia 15 października 2002 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 30 sierpnia 2001 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Katowicach oddalił odwołanie Danuty S. od decyzji Zakładu Ubezpie-
czeń Społecznych-Oddziału w C. z dnia 4 sierpnia 1999 r., odmawiającej przyznania
jej praw do renty z tytułu niezdolności do pracy. Sąd ustalił brak spełnienia przesłanki
niezdolności do pracy, opierając się na jednobrzmiących, zgodnych z oceną lekarza
orzecznika, wnioskach opinii biegłych sądowych z zakresu gastrologii, kardiologii i
psychiatrii.
Apelację ubezpieczonej oddalił Sąd Apelacyjny w Katowicach wyrokiem z dnia
15 października 2002 r., ustalenia poczynione przez Sąd pierwszej instancji uznał
bowiem za prawidłowe. Odnosząc się do akcentowanego przez skarżącą faktu
stwierdzenia u niej w dniu 19 stycznia 2001 r. umiarkowanego stopnia niepełno-
sprawności, stwierdził, że jest to fakt obojętny dla oceny niezdolności do pracy.
2
Kasacja ubezpieczonej oparta została na podstawie naruszenia prawa mate-
rialnego - przepisów art. 57 pkt 1 w związku z art. 12 ust. 1 i 2 oraz art. 13 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.), przez błędną ich wykładnię prowadzącą do
przyjęcia, że jest zdolna do pracy zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami, oraz naru-
szeniu przepisów postępowania - art. 233 § 1 w związku z art. 382 k.p.c., przez
dokonanie oceny zebranego materiału dowodowego z przekroczeniem granic swo-
bodnej ceny, bez dokładnego rozważenia treści opinii biegłych i złożonych do nich
zastrzeżeń oraz bez uwzględnienia stanowiska lekarza leczącego. W kasacji podnie-
siono także zarzut naruszenia art. 286 k.p.c. przez nieprzesłuchanie biegłych, mimo
rozbieżności ich opinii z oceną stanu zdrowia wynikającą z zaświadczeń lekarskich,
jak też art. 227 k.p.c., przez niewyjaśnienie istotnej w sprawie oceny aktualnego
stanu zdrowia i związanej z tym utraty zdolności ubezpieczonej do pracy.
Rozpoznanie kasacji uzasadniono potrzebą wykładni pojęcia niezdolności do
pracy w związku z orzeczeniem umiarkowanego stopnia niepełnosprawności.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zgodnie z art. 57 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i ren-
tach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, renta z tytułu niezdolności do pracy
przysługuje ubezpieczonemu, który - poza wymaganym stażem ubezpieczeniowym -
wykaże, że w okresach wskazanych w pkt 3 tego przepisu stał się niezdolny do
pracy. Niezdolność do pracy jest kategorią ubezpieczenia społecznego łączącą się z
całkowitą lub częściową utratą zdolności do pracy zarobkowej z powodu naruszenia
sprawności organizmu bez rokowania jej odzyskania po przekwalifikowaniu (art. 12
ustawy). Przy ocenie stopnia i trwałości tej niezdolności oraz rokowania co do jej od-
zyskania uwzględnia się zarówno stopień naruszenia sprawności organizmu, moż-
liwość przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji, jak i
możliwość wykonywania pracy dotychczasowej lub podjęcia innej oraz celowość
przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas
wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne
ubezpieczonego (art. 13 ust. 1 ustawy).
Z tą definicją ściśle koresponduje pojęcie niepełnosprawności ujęte w art. 1
ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrud-
3
nianiu osób niepełnosprawnych (w brzmieniu Dz.U. z 1997 r. Nr 123, poz. 776 ze
zm., obowiązującym w dniu orzekania przez Sąd drugiej instancji). Niepełnospraw-
nością jest - zgodnie z tym przepisem - stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy
trwale lub okresowo utrudniający lub uniemożliwiający wypełnianie ról społecznych, a
w szczególności zdolność do wykonywania pracy zawodowej. Pojęcie to, szersze od
niezdolności do pracy w rozumieniu ustawy emerytalnej, obejmuje swym zakresem
niezdolność do wykonywania zatrudnienia, co znajduje wyraz w określeniu osoby
niepełnosprawnej jako tej, która uzyskała orzeczenie o całkowitej lub częściowej nie-
zdolności do pracy, na podstawie odrębnych przepisów (art. 1 pkt 2 ustawy o rehabi-
litacji zawodowej). W konsekwencji więc, każda osoba niezdolna do pracy jest osobą
niepełnosprawną, choć nie każda osoba niepełnosprawna jest inwalidą.
Na gruncie obowiązującego prawa nie ma podstaw do utożsamiania wymie-
nionych pojęć i negowania istniejących między nimi różnic. Różnice występują za-
równo w płaszczyźnie definicyjnej, jak i w zakresie orzekania o niepełnosprawności i
niezdolności do pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 2003 r., II
UK 386/02, niepublikowany), jednak ocena znacznego stopnia niepełnosprawności -
stosownie do art. 4 ust. 1 i 2 ustawy o rehabilitacji zawodowej - jest równoznaczna z
niezdolnością do podjęcia zatrudnienia lub zdolnością do wykonywania zatrudnienia
w zakładzie pracy chronionej albo w zakładzie aktywizacji zawodowej. Przy umiarko-
wanym stopniu niepełnosprawności uwzględnia się naruszenie sprawności organi-
zmu ze zdolnością do wykonywania zatrudnienia na stanowisku przystosowanym
odpowiednio do potrzeb i możliwości wynikających z niepełnosprawności.
W tym stanie rzeczy, przy ocenie zdolności do pracy nie można pomijać orze-
czenia stwierdzającego umiarkowany stopień niepełnosprawności, gdy zarówno nie-
pełnosprawność, jak niezdolność do pracy stwierdzane są przy zachowaniu zdolno-
ści do zatrudnienia w warunkach specjalnie stworzonych na stanowiskach pracy od-
powiednio przystosowanych do stopnia i charakteru naruszenia sprawności organi-
zmu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2000 r., II UKN 134/00,
OSNAPiUS 2002 nr 15, poz. 369). Co więcej, według art. 12 ust. 4 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, za-
chowanie zdolności do pracy w warunkach określonych w przepisach o rehabilitacji
zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych nie stanowi prze-
szkody do orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy.
4
Choć więc, mimo podobieństwa definicji, stwierdzenie umiarkowanego stopnia
niepełnosprawności nie jest tożsame ze stwierdzeniem niezdolności do pracy, a tylko
niezdolność do pracy jest równoznaczna niepełnosprawnością, to przy ocenie zdol-
ności do pracy nie można pomijać orzeczenia stwierdzającego umiarkowany stopień
niepełnosprawności. Oczywiście możliwe jest niestwierdzenie niezdolności do pracy
przy stwierdzeniu umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, jednak taki wniosek
wymaga wnikliwej oceny biegłych lekarzy.
W dotyczącym skarżącej orzeczeniu o umiarkowanym stopniu niepełnospraw-
ności, istniejącym od 1989 r. do 30 kwietnia 2003 r., stwierdzono jej zdolność do
pracy na stanowisku przystosowanym do niepełnosprawności, tymczasem treść tego
orzeczenia została pominięta zarówno przez biegłych sądowych oceniających nie-
zdolność do pracy, jak i przez Sąd drugiej instancji, który błędnie uznał dowód z
orzeczenia Miejskiego Zespołu do Spraw Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności w
K. z dnia 19 stycznia 2001 r. za niemający wpływu na wynik sprawy. Jego ocena,
dokonana z naruszeniem art. 233 § 1 k.p.c., uzasadnia uchylenie zaskarżonego wy-
roku tego Sądu i przekazanie mu sprawy do ponownego rozpoznania w zakresie
dotyczącym spełnienia przez skarżącą przesłanki niezdolności do pracy warunkują-
cej prawo do renty na podstawie art. 57 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 39313
k.p.c.).
========================================