Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 maja 2004 r.
III UK 31/04
Tryb wznowienia postępowania na podstawie art. 114 ust. 1 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Spo-
łecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) nie został od-
rębnie uregulowany w tej ustawie i dlatego w tym zakresie ma zastosowanie
art. 149 k.p.a. w związku z art. 124 ustawy o emeryturach i rentach.
Przewodniczący SSN Andrzej Wasilewski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Krystyna Bednarczyk, Katarzyna Gonera.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 25 maja 2004 r. sprawy
z wniosku Ireny M.-S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w
R. o wcześniejszą emeryturę, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 6 listopada 2003 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w R. decyzją z dnia 22 lipca 2002 r.
wznowił postępowanie i uchylił swą uprzednio wydaną decyzję z dnia 9 listopada
2001 r. oraz odmówił wnioskodawczyni - Irenie M.-S. prawa do wcześniejszej eme-
rytury z tytułu opieki nad dzieckiem.
Następnie, Sąd Okręgowy w Rzeszowie wyrokiem z dnia 29 stycznia 2003 r.
[...] oddalił odwołanie wnioskodawczyni od powyższej decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziału w R. z dnia 22 lipca 2002 r. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd
Okręgowy ustalił, iż strona pozwana naprzód zawiesiła wypłatę przyznanego uprzed-
nio wnioskodawczyni decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w R. z
dnia 9 listopada 2001 r. świadczenia w postaci prawa do wcześniejszej emerytury z
tytułu opieki nad dzieckiem z uwagi na kontynuację zatrudnienia przez wnioskodaw-
czynię, a następnie - wobec stwierdzenia w dniu 27 czerwca 2002 r. przez lekarza
2
orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na podstawie udostępnionej mu do-
kumentacji lekarskiej, że syn wnioskodawczyni nie wymagał i nadal nie wymaga sta-
łej opieki lub pomocy innej osoby w czynnościach samoobsługowych - wydała za-
skarżoną decyzję o wznowieniu postępowania oraz o uchyleniu przyznanego
uprzednio na rzecz wnioskodawczyni świadczenia w postaci prawa do wcześniejszej
emerytury z tytułu opieki nad dzieckiem. Na podstawie dowodu z opinii biegłego leka-
rza sądowego - specjalisty z zakresu chorób płuc, która przeprowadzona została na
zlecenie Sądu, Sąd Okręgowy stwierdził, że syn wnioskodawczyni - Krzysztof S.
(urodzony w dniu 14 maja 1986 r.) przed dniem 31 grudnia 1998 r. nie wymagał, ani
też aktualnie nie wymaga stałej opieki i pielęgnacji lub pomocy ze strony matki w
związku ze stwierdzoną u niego chorobą - astmą oskrzelową (§ 1 ust. 1 w związku z
§ 1 ust. 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie upraw-
nień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagają-
cymi stałej opieki Dz.U. Nr 28, poz. 149), natomiast stan zdrowia dziecka uzasadnia
okresową opiekę w przypadku istotnych zaostrzeń choroby.
Z kolei, Sąd Apelacyjny w Rzeszowie wyrokiem z dnia 6 listopada 2003 r. [...]
oddalił apelację wnioskodawczyni od powyższego wyroku Sądu Okręgowego w Rze-
szowie z dnia 29 stycznia 2003 r., a odnosząc się w uzasadnieniu swego rozstrzy-
gnięcia do jej zarzutów stwierdził, iż „organ rentowy był w prawie do wznowienia po-
stępowania dotyczącego Ireny M.-S., na podstawie jednak art. 114 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, a nie - jak wskazano błędnie w za-
skarżonej decyzji, jak i w odpowiedzi na odwołanie - art. 145 § 1 pkt 5 k.p.a.”, pod-
kreślając równocześnie, że zaskarżona decyzja organu rentowego poprzedzona zo-
stała zapoznaniem się przez lekarza orzecznika w dniu 27 czerwca 2002 r. „z doku-
mentacją lekarską, uzyskaną z placówki, która w dniu 26 października 2001 r. wydała
zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia nieletniego Krzysztofa S.”.
W kasacji od powyższego wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 6
listopada 2003 r. pełnomocnik wnioskodawczyni zarzucił naruszenie: po pierwsze - §
1 ust. 1 i ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie
uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wy-
magającymi stałej opieki (Dz.U. Nr 28, poz. 149 ze zm.) w związku z art. 186 ust. 3
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) „przez odebranie wnioskodawczyni
prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu sprawowania opieki nad dzieckiem wsku-
3
tek uznania przeprowadzonego postępowania za prawidłowo wznowione, mimo iż
brak było przesłanek do weryfikacji tego prawa”; oraz po drugie - art. 114 ust. 1
ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz art. 145 § 1 pkt 5 k.p.a. i art. 149 § 1
k.p.a. w związku z art. 124 ust. 1 oraz art. 14 ust. 1 i ust. 3 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS, a także art. 233 k.p.c. - wobec przyjęcia, że przepisy te mogły stano-
wić w danym wypadku podstawę prawną do wznowienia postępowania w sprawie
oraz uchylenia uprzednio wydanej prawomocnej decyzji, na mocy której wniosko-
dawczyni uzyskała prawo do wcześniejszej emerytury z tytułu opieki nad dzieckiem.
Równocześnie, wskazując na okoliczność uzasadniającą przyjęcie kasacji do rozpo-
znania, w kasacji podniesiono, iż w rozpoznawanej sprawie występuje istotne zagad-
nienie prawne, które sprowadza się do potrzeby odpowiedzi na pytanie: „czy instytu-
cja ponownego ustalenia prawa do świadczenia z art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ma
charakter alternatywny w stosunku do instytucji wznowienia postępowania na pod-
stawie art. 145 § 1 pkt 5 k.p.a.”; „czy w postępowaniu rentowym prowadzonym na
podstawie art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych dopuszczalne jest wznowienie postępowania
na podstawie jednej decyzji, która jednocześnie ponownie ustala prawo do świad-
czeń, czy też ‘wznowienie’ postępowania powinno nastąpić w formie postanowienia
na podstawie art. 149 § 1 k.p.a. w związku z art. 124 ustawy o FUS”; oraz „czy orze-
czenie lekarza orzecznika, nieistniejące w chwili wydania decyzji o przyznaniu eme-
rytury, a uzyskane dopiero po jej wydaniu w sprawie nie objętej zakresem art. 114
ust. 1 i 3 ustawy o FUS oraz poza jakimkolwiek trybem przewidzianym w przepisach
ustawy o FUS, a przy tym wyłącznie w celu weryfikacji ustaleń dokonanych mocą
prawomocnej decyzji organu rentowego, może być źródłem ujawniającym okolicz-
ność istniejącą przed wydaniem decyzji przyznającej emeryturę wbrew treści za-
świadczenia lekarskiego odpowiedniej placówki medycznej, wydanego na podstawie
§ 1 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r.”. W konsekwencji,
w kasacji sformułowany został wniosek o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez
zmianę wyroku Sądu pierwszej instancji i uchylenie poprzedzającej go decyzji organu
rentowego lub o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Ape-
lacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie na rzecz wnioskodawczyni
kosztów zastępstwa procesowego.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS stanowi wyraź-
nie, że „prawo do świadczeń ulega ponownemu ustaleniu” także z urzędu, „jeżeli po
uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe do-
wody lub ujawnione okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają
wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość”. Ponieważ równocześnie art.
124 tej ustawy stanowi, iż w postępowaniu o świadczenia w niej określone „stosuje
się przepisy kodeksu postępowania administracyjnego, chyba że niniejsza ustawa
stanowi inaczej”, to wynika stąd, że powyższa dyspozycja 114 ust. 1 ustawy o eme-
ryturach i rentach z FUS stanowi lex specialis względem analogicznej dyspozycji art.
145 § 1 pkt 1 k.p.a., wedle której w sprawie zakończonej decyzją ostateczną wzna-
wia się postępowanie, jeżeli „wyjdą na jaw istotne dla sprawy nowe okoliczności fak-
tyczne lub nowe dowody istniejące w dniu wydania decyzji, nie znane organowi, który
wydał decyzję” i w konsekwencji, w sprawach, których dotyczy art. 114 ust. 1 ustawy
o emeryturach i rentach z FUS nie ma zastosowania art. 145 § 1 pkt 5 k.p.a. Nato-
miast kwestia trybu wznowienia postępowania na podstawie art. 114 ust. 1 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS nie została odrębnie uregulowana w tej ustawie i dlate-
go w tym zakresie ma zastosowanie art. 149 k.p.a. w związku z art. 124 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS, co oznacza, że w celu wznowienia postępowania na
podstawie art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS organ rentowy na-
przód powinien wydać postanowienie o wznowieniu postępowania (art. 149 § 1 i 2
k.p.a.), a dopiero w dalszej kolejności - po przeprowadzeniu wznowionego postępo-
wania - powinien wydać stosowną decyzję (art. 151 k.p.a.). Jakkolwiek postanowie-
nie o wznowieniu postępowania powinno być wydane w formie pisemnej i powinno
zostać doręczone stronom tego postępowania, skoro ma ono na celu ponowne
‘wszczęcie postępowania’ w tej samej sprawie (art. 61 § 4 k.p.a.), to jednak nieza-
dośćuczynienie temu obowiązkowi nie stanowi rażącego naruszenie prawa, które
mogłoby uzasadniać stwierdzenie nieważności wznowionego postępowania, ponie-
waż na postanowienie o wznowieniu postępowania nie przysługuje zażalenie (art.
141 § 1 k.p.a. - a contrario), a zarzut na takie naruszenie prawa przez organ strona
może podnieść w odwołaniu od decyzji wydanej w wyniku wznowionego postępowa-
nia, przy czym zarzut ten powinien być uwzględniony przez organ odwoławczy w
sytuacji, gdy naruszenie to miało wpływ na rozstrzygnięcie w sprawie.
5
W rozpoznawanej sprawie, jest poza sporem, że organ rentowy wznawiając
postępowanie nie doręczył wnioskodawczyni postanowienia o wznowieniu tego po-
stępowania, a w decyzji wydanej w wyniku wznowienia tego postępowania błędnie
wskazał na art. 145 § 1 pkt 5 k.p.a. zamiast na art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS. Wskazane uchybienia prawne nie miały jednak wpływu na treść roz-
strzygnięcia wydanego przez organ rentowy w wyniku wznowienia postępowania w
niniejszej sprawie. W zaskarżonym wyroku Sąd Apelacyjny trafnie bowiem stwierdził,
że zaskarżona decyzja organu rentowego z dnia 22 lipca 2002 r. - uchylająca
uprzednio wydaną decyzję z dnia 9 listopada 2001 r., przyznającą wnioskodawczyni
uprawnienie do wcześniejszej emerytury na podstawie przedstawionego przez nią
zaświadczenia lekarskiego z dnia 26 października 2001 r. o stanie zdrowia jej
dziecka - została wydana w wyniku wznowienia postępowania i na podstawie orze-
czenia lekarza orzecznika, który w dniu 27 czerwca 2002 r. w wyniku zapoznania się
z dokumentacją lekarską, uzyskaną z placówki, która uprzednio wydała zaświadcze-
nie lekarskie o stanie zdrowia małoletniego dziecka wnioskodawczyni, stwierdził, że
dziecko to przed dniem 31 grudnia 1998 r. nie wymagało stałej opieki swej matki, co
też następnie - w wyniku postępowania dowodowego przeprowadzonego przez Sąd
Okręgowy w Rzeszowie - potwierdziła w przedmiotowej sprawie również opinia bie-
głego lekarza sądowego. Ustalenia te, które podzielił także i przyjął jako własne Sąd
Apelacyjny, nie zostały zakwestionowane w kasacji. Stąd bezzasadne okazały się
zarzuty kasacji dotyczące naruszenia w rozpoznawanej sprawie § 1 ust. 1 i 2 rozpo-
rządzenia Rady Ministrów w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury, a także
zarzut dotyczący braku podstaw do wznowienia postępowania w trybie art. 114 ust. 1
ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Natomiast fakt naruszenia przez organ ren-
towy wznawiający postępowanie w rozpoznawanej sprawie art. 149 § 1 i 2 k.p.a.,
wobec niedoręczenia wnioskodawczyni postanowienia o wznowieniu postępowania,
jakkolwiek miał miejsce w niniejszej sprawie, to jednak nie mógł mieć i nie miał żad-
nego znaczenia dla treści decyzji organu rentowego wydanej w wyniku wznowionego
postępowania i dlatego nie został uwzględniony.
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
k.p.c.
orzekł jak w sentencji.
========================================