Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 383/03
POSTANOWIENIE
Dnia 18 czerwca 2004 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Maria Grzelka (sprawozdawca)
Protokolant Anna Banasiuk
w sprawie z powództwa Z. M. prowadzącej działalność gospodarczą
pod nazwą Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe "S."
przeciwko "D. – H." Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
obecnie "D." Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 18 czerwca 2004 r.,
kasacji powódki od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 8 kwietnia 2003 r.,
1. oddala kasację,
2. zasądza od powódki na rzecz pozwanej kwotę 5.400,- (pięć
tysięcy czterysta) złotych tytułem kosztów procesu za
instancję kasacyjną.
Uzasadnienie
2
Na tle zawartej przez strony umowy o współpracy z dnia 30 grudnia
1998 roku powód wytoczył przeciwko pozwanemu powództwa m.in. w dwóch
sprawach zarejestrowanych w Sądzie Okręgowym pod sygnaturami X GC 242/00 i
X GC 340/99, obejmujące zapłaty kar umownych za różne okresy. Sprawy te
zostały połączone do prowadzenia i rozpoznania pod sygnaturą X GC 340/99. W
sprawie niniejszej, powód, powołując się także na umowę z dnia 30 grudnia 1998 r.,
wystąpił przeciwko pozwanemu o zapłatę kar umownych za kolejny okres. Obie
strony wnosiły w pismach procesowych o połączenie ze sprawą X GC 340/99
sprawy niniejszej i wskazywały, że we wszystkich powyższych sprawach
twierdzenia są takie same a ich wyjaśnienie będzie wymagać przeprowadzenia tych
samych dowodów. Na rozprawie w dniu 24 stycznia 2002 r. pełnomocnicy stron
złożyli zgodny wniosek o zawieszenie postępowania do czasu prawomocnego
rozstrzygnięcia sprawy X GC 340/99. Postanowieniem z dnia 24 stycznia 2002 r.
Sąd Okręgowy postanowił zawiesić postępowanie na podstawie art. 178 k.p.c. W
dniu 30 stycznia 2003 r. Sąd umorzył postępowanie na podstawie art. 47911
k.p.c.
Zażalenie powoda na postanowienie o umorzeniu postępowania zostało oddalone
przez Sąd Apelacyjny zaskarżonym orzeczeniem. Sąd Apelacyjny uznał za
bezzasadny zarzut powoda odnośnie do obowiązku sądu badania, czy przyczyna
zawieszenia wskazana w postanowieniu o zawieszeniu postępowania rzeczywiście
istniała. Powołał się na orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 1998 r. II
CKN 713/98 (OSP 1999, nr 10, poz. 176) oraz podzielił przytoczoną w nim
argumentację na rzecz przyjętego stanowiska oraz przeciwko poglądowi
odmiennemu dominującemu w dotychczasowym orzecznictwie. W związku z tym
Sąd Apelacyjny uznał za bezprzedmiotowe twierdzenia skarżącego, że rzeczywistą
przyczyna zawieszenia postępowania była zależność rozstrzygnięcia w niniejszej
sprawie od wyniku sprawy X GC 340/99. Ponadto, Sąd Apelacyjny uznał, że
zależność, która mogłaby usprawiedliwiać zawieszenie postępowania na podstawie
art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. w rozpoznawanej sprawie nie zachodziła.
W kasacji powód zarzucił zaskarżonemu postanowieniu naruszenie
przepisów postępowania – art. 47911
, art. 177 § 1 pkt 1 i art. 382 w zw. z art. 397
§ 2 k.p.c. przez przyjęcie, że zawieszenie postępowania nastąpiło na podstawie
3
art. 178 k.p.c., a nie – art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c., oraz przez umorzenie postępowania
mimo, iż z oświadczeń strony złożonych do protokołu rozprawy wynikało, że
wniosły one o zawieszenie postępowania do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia
sprawy X GC 340/99. Wnosił o zmianę zaskarżonego orzeczenia przez uchylenie
postanowienia Sądu pierwszej instancji lub o uchylenie tego orzeczenia
i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego za dominujący należy
uznać pogląd, iż sąd, rozpoznając sprawę w ramach art. 182 § 1 k.p.c., nie jest
związany podstawą prawną wymienioną w postanowieniu o zawieszeniu
postępowania, jeżeli z materiału dowodowego sprawy wynika, że rzeczywista
przyczyna zawieszenia była inna. Pogląd taki, w różnych kontekstach faktycznych,
Sąd Najwyższy wyraził m.in. w orzeczeniach: z dnia 7 października 1955 r., 4 CZ
185/55 (PiP 1957, nr 3, poz. 649), z dnia 3 marca 1977 r., I CZ 20/77 (OSNCP
1977, nr 12, poz. 238), z dnia 14 września 1977 r., III CRN 194/74 (OSP 1978, nr 4,
poz. 80), z dnia 15 kwietnia 1983 r., IV PRN 4/83 (OSNCP 1983, nr 10, poz. 167),
w uchwale z dnia 25 lutego 1985 r., III CZP 86/84 (OSNC 1985, nr 11, poz. 168),
a także w wyroku z dnia 20 marca 2002 r., V CKN 947/00 (M.P. 2002, nr 20,
poz. 948). Skutkował on przyjęciem, że zgodne stanowisko procesowe stron co do
zawieszenia postępowania w związku z toczącym się innym postępowaniem
sądowym nie przesądzało o przyczynie zawieszenia w postaci zgodnego wniosku
stron, o którym mowa w art. 178 k.p.c. w przypadku, gdy od wyniku innego
postępowania zależało rozstrzygnięcie w sprawie zawieszonej za rzeczywistą
podstawę zawieszenia postępowania należało uznać art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c.
Zdaniem Sądu Najwyższego w obecnym składzie, nie kwestionując racji
przytoczonych na uzasadnienie powyższego poglądu, nie można jednak nie
dostrzegać, że zostały one wywiedzione z reguł jakimi rządziło się postępowanie
cywilne do dnia 1 lipca 1996 r. Istotne znaczenie miała wówczas m.in. zasada
prawdy obiektywnej oraz ochrony usprawiedliwionego interesu stron i wymagana,
w związku z tym, powinność sądu podejmowania określonej aktywności z urzędu.
Te względy usprawiedliwiały ocenę, że nadmiernym formalizmem byłoby
4
stosowanie art. 182 § 1 w zw. z art. 178 k.p.c., jeżeli konkretne okoliczności dawały
podstawę do wniosku, iż przyczyną zawieszenia postępowania nie była tylko sama
zgodność stron co do tego, że postępowanie powinno być zawieszone, lecz
zależność pomiędzy mającym nastąpić rozstrzygnięciem, a wynikiem innego,
toczącego się postępowania (art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c.).
Zasadnicze zmiany w koncepcji roli sądu w postępowaniu cywilnym
wprowadziła ustawa z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie kodeksu postępowania
cywilnego… (-) (Dz. U. Nr 43, poz. 189 ze zm.). Ustawa ta zerwała z regułą
odpowiedzialności sądu orzekającego za wynik postępowania i ograniczyła
znaczenie obowiązku podejmowania przez sąd działań z urzędu, utrwaliła
natomiast zasadę dyspozycyjności stron i kontradyktoryjność procesu odwracając
niejako dotychczasową „filozofię” procesu cywilnego. Obecnie, dysponentem
postępowania cywilnego zasadniczo jest wyłącznie strona. Na niej spoczywa
obowiązek aktywności procesowej i jej ryzykiem jest niepodejmowanie czynności
procesowych mogących ją uchronić od niekorzystnych skutków (por. wyrok SN
z dnia 25 marca 1998 r., II CKN 656/97 – OSNC 1998, nr 12, poz. 208).
W obecnym stanie prawnym nie znajduje usprawiedliwienia pogląd o konieczności
poszukiwania przez sąd innej przyczyny zawieszenia postępowania niż zgodny
wniosek stron, jeżeli podstawą zawieszenia, wg oceny Sądu pierwszej instancji, był
art. 178 k.p.c., a strony nie zaskarżyły prawidłowości tej podstawy ze wskazaniem
na inną, rzeczywistą przyczynę zawieszenia postępowania (art. 394 § 1 pkt 6
k.p.c.). Prawomocne postanowienie sądu o zawieszeniu postępowania na
podstawie art. 178 k.p.c. ma wiążący charakter co do przyczyny zawieszenia przy
rozważaniu art. 182 § 1 k.p.c. lub art. 47911
k.p.c. Bezprzedmiotowe jest obecnie
odróżnianie przyczyny zawieszenia postępowania wskazanej w postanowieniu
o zawieszeniu od przyczyny zawieszenia rzeczywiście istniejącej. Postępowanie
jest zawieszone na zgodny wniosek stron, jeśli w postanowieniu o zawieszeniu
wskazano art. 178 k.p.c. jako podstawę zawieszenia.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy w obecnym składzie przychyla się
do stanowiska wyrażonego w tezie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
17 grudnia 1998 r., II CKN 713/98 (OSP 1999, nr 10, poz. 176), że rozważając
kwestię umorzenia postępowania zawieszonego na podstawie art. 178 k.p.c., sąd
5
nie bada, czy przyczyna zawieszenia, w postaci zgodnego wniosku stron,
rzeczywiście istniała. Pogląd Sądu Apelacyjnego w tej kwestii należało zatem
uznać za trafny, natomiast pogląd pozwanego w kasacji – za bezzasadny.
Wypada zauważyć, że kasacja nie podlegałaby uwzględnieniu także
wówczas gdyby stanowisko skarżącego można było podzielić.
Zawieszenie postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. dotyczy
zależności o charakterze prejudycjalnym, nie zaś zależności wyrażającej się w tzw.
ekonomii procesowej. O tym, czy prejudycjalność występuje przesądzają
okoliczności faktyczne i prawne konkretnej sprawy, które podlegają ocenie sądu;
zgodna w tej kwestii ocena stron nie ma charakteru wiążącego.
W niniejszej sprawie, ewentualna wola stron uzyskania zawieszenia
postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. nie miałaby znaczenia.
W przytoczonych, na wstępie m.in. uzasadnienia, okolicznościach faktycznych nie
może być mowy o prejudycjalnym wpływie wyniku sprawy X GC 340/99 na
rozstrzygnięcie w sprawie niniejszej. Trafnie ocenił to Sąd Apelacyjny
w zaskarżonym postanowieniu.
Zgodne powołanie się stron na toczące się postępowanie w sprawie X GC
340/99 mogło być więc uznane tylko za uzasadnienie dla wniosku o zawieszenie
postępowania na podstawie art. 178 k.p.c. Również bowiem zgodny wniosek stron
wymaga uzasadnienia, ponieważ sąd może, a nie musi, zawiesić postępowania.
W przypadku braku racjonalnych powodów sąd może oddalić zgodny wniosek
stron o zawieszenie postępowania.
Z powyższych względów kasacja została oddalona (art. 39312
k.p.c.).
jk