Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 15 CZERWCA 2004 R.
II KK 38/03
Oddanie na przechowanie przedmiotów osobie godnej zaufania, w
trybie określonym w art. 228 § 1 albo § 2 k.p.k., powoduje powstanie
stosunku zobowiązaniowego przechowania (art. 835 k.c.), w którym organ
wydający co do tej kwestii postanowienie jest wierzycielem a osoba godna
zaufania, której oddane zostały przedmioty na przechowanie – dłużnikiem.
Natomiast zachowanie osoby godnej zaufania, polegające na usunięciu,
ukryciu, zbyciu, darowaniu, niszczeniu, obciążaniu albo uszkadzaniu
zajętych przedmiotów, o ile zostały spełnione pozostałe przesłanki
odpowiedzialności karnej, wypełnia znamiona przestępstwa określonego w
art. 300 § 2 k.k.
Przewodniczący: Prezes SN L. Paprzycki (sprawozdawca).
Sędziowie SN: T. Grzegorczyk, M. Sokołowski.
Prokurator Prokuratury Krajowej: W. Smardzewski.
Sąd Najwyższy w sprawie Marka C. oskarżonego z art. 300 § 2 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 15 czerwca 2004 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Okręgowego w Ł. od wyroku Sądu
Okręgowego w Ł. z dnia 11 października 2002 r., utrzymującego w mocy
wyrok Sądu Rejonowego w Z. z dnia 10 stycznia 2002 r.,
u c h y l i ł zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w Ł. i utrzymany nim w
mocy wyrok Sądu Rejonowego w Z. z dnia 10 stycznia 2002 r. i sprawę
p r z e k a z a ł temu ostatniemu Sądowi do ponownego rozpoznania.
2
U Z A S A D N I E N I E
Sąd Rejonowy w Z., wyrokiem z dnia 10 stycznia 2002 r., uniewinnił
Marka C. od zarzutu popełnienia czynu zakwalifikowanego w akcie
oskarżenia z art. 300 § 2 k.k., który miał polegać na tym, iż ten oskarżony
w okresie od lutego 1999 r. do dnia 29 czerwca 1999 r., w celu
udaremnienia postanowienia Prokuratora Rejonowego w Z. z dnia 18
lutego 1999 r. o zatwierdzeniu zatrzymania rzeczy w postaci bel i desek
modrzewiowych wartości 7 772 zł i ich zwrocie Marianowi C., zbył je
nieznanym osobom, przez co udaremnił zaspokojenie wymienionego
wierzyciela.
Od tego wyroku apelację wniósł prokurator i zarzucając „obrazę
przepisów prawa materialnego art. 300 § 2 k.k. poprzez bezzasadne
przyjęcie, iż oskarżony swoim zachowaniem nie popełnił przestępstwa
stypizowanego w tym artykule, podczas gdy prawidłowa wykładnia tego
przepisu prowadzi do przeciwnego wniosku”, wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Z. do
ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu apelacji prokurator podniósł, że
„artykuł 300 § 2 chroni dwa różne dobra prawne: prawidłowość (pewność)
obrotu gospodarczego oraz powagę orzeczeń organów państwowych”,
zauważając jednocześnie, że w okolicznościach w tej sprawie bezspornych
i niewątpliwych „obowiązek zwrotu przedmiotu jaki został nałożony na
oskarżonego (art. 230 § 2 k.p.k.) należy traktować jako skierowane do
dłużnika wezwanie wierzyciela (organu procesowego) do wykonania
zobowiązania” i dalej, „status oskarżonego jako dłużnika występuje
względem organu procesowego a nie pokrzywdzonego przestępstwem
Mariana C.”, a „taka wykładnia zgodna jest z przedmiotem ochrony prawnej
art. 300 § 2 k.k.”.
3
Sąd Okręgowy w Ł., wyrokiem z dnia 11 października 2002 r.,
utrzymał w mocy zaskarżony wyrok, stwierdzając w uzasadnieniu tego
orzeczenia, że „błędne jest stanowisko prokuratora zaprezentowane w
apelacji, jakoby stosunek dłużnik – wierzyciel zaistniał między oskarżonym
a organem procesowym po oddaniu Markowi C. na przechowanie bel i
desek modrzewiowych w dniu 10 lutego 1999 r. Przez oddanie rzeczy innej
osobie na przechowanie, oskarżony nie stał się bowiem dłużnikiem
prokuratora ani innego organu procesowego. Tym samym nie może być on
uznany za sprawcę przestępstwa z art. 300 § 2 k.k., co słusznie wywiódł
Sąd meriti”, i poświęcając dalsze wywody wykładni art. 308 k.k.
Od powyższego wyroku Sądu Okręgowego kasację na niekorzyść
oskarżonego, w terminie określonym w art. 524 § 3 k.p.k., wniósł
Prokurator Okręgowy w Ł. i zarzucając rażące naruszenie „prawa karnego
materialnego, a mianowicie art. 300 § 2 k.k. poprzez wyrażenie błędnego
poglądu prawnego, iż działanie Marka C. polegające na udaremnieniu
wykonania postanowienia Prokuratora Rejonowego w Z. z dnia 18 lutego
1999 roku o zatwierdzeniu zatrzymania rzeczy w postaci bel i desek
modrzewiowych i zbyciu ich nieznanym osobom, przez co udaremnił
zaspokojenie wierzyciela, nie wyczerpało ustawowych znamion czynu
zabronionego z art. 300 § 2 k.k., podczas gdy prawidłowa ocena materiału
dowodowego wskazuje jednoznacznie, iż na Marku C. ciążył obowiązek
wynikający ze statusu dłużnik – wierzyciel, a zbywając zabezpieczone
mienie zachowaniem swoim wyczerpał dyspozycję art. 300 § 2 k.k.”, wniósł
o uchylenie wyroków Sądów obu instancji i przekazanie sprawy Sądowi
Rejonowemu w Z. do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu kasacji
Prokurator, podążając tokiem rozumowania zaprezentowanym w
uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego, swe rozważania poświęcił w
istocie wykładni art. 300 § 2 k.k. w świetle unormowania art. 308 k.k.,
trafnie wskazując na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 stycznia 2000 r., V
4
KKN 192/99, LEX 50986, ale nie zauważając jednak tego, że orzeczenie to
zostało wydane w nieporównywalnych okolicznościach faktycznych a więc
jego odnoszenie do rozpoznawanej sprawy nie jest możliwe i stąd wniosek
autora kasacji, którego nie można podzielić, iż „wykładnia treści art. 300 § 2
k.k. i art. 308 k.k. prowadzi do uznania, że Marek C., z chwilą
zabezpieczenia na terenie jego posesji, zgodnie z przepisami kodeksu
postępowania karnego, pochodzącego z przestępstwa drewna – nawet
jeśli przyjmiemy, że nie stał się dłużnikiem Marka C. – przyjął na siebie
obowiązek, wynikający z art. 308 k.k., zajmowania się prawnie i faktycznie
jego sprawami majątkowymi”. Końcowe fragmenty uzasadnienia
poświęcone zostały wykazaniu, że Marek C. nie stał się właścicielem
nabytego drewna, a z tego oczywisty wniosek, zdaniem autora kasacji, że
nie miał on „prawa swobodnie dysponować zabezpieczonymi przez
prokuratora przedmiotami”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja prokuratora trafnie formułuje zarzut naruszenia, i to przez
Sądy obu instancji, prawa materialnego – art. 300 § 2 k.k., przez jego
błędną wykładnię, sprowadzającą się do poglądu, iż zachowanie
polegające na zbyciu przedmiotu oddanego na przechowanie na podstawie
art. 228 § 1 albo § 2 k.p.k., przez osobę określoną w tych przepisach, nie
wypełnia znamion ustawowych tego przestępstwa. Natomiast, w żadnym
wypadku, nie można podzielić argumentacji przedstawionej w
uzasadnieniu kasacji prokuratora. Żadnych bowiem istotnych wniosków dla
wykładni przepisu art. 300 § 2 k.k., w okolicznościach tej sprawy, nie
można wywodzić z unormowania art. 308 k.k., jak też z przepisów prawa
cywilnego dotyczących nabycia własności.
Uwagę skupić bowiem należało, co oczywiste, na przepisie art. 300 §
2 k.k., w kontekście art. 228 § 1 i 2 k.p.k. i tych przepisach prawa
5
cywilnego, które dotyczą stosunku zobowiązaniowego przechowania, a
więc art. 835 k.c.
Trafnie Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 26 listopada
2003 r., I KZP 32/03, OSNKW 2004, z. 1, poz. 3, zwraca uwagę, że
„przepis art. 300 § 2 k.k. wskazuje, iż ustawodawca ograniczył krąg
podmiotów przestępstwa stypizowanego w tym przepisie do dłużników
działających na szkodę «swojego wierzyciela». Brzmienie
interpretowanego przepisu nie daje natomiast podstaw do przyjęcia, że
zakres kryminalizacji opisanych w nim zachowań ograniczony został do
udaremnienia, bądź uszczuplenia zaspokojenia wierzytelności tylko
pewnego rodzaju – a to powstałych w obrocie gospodarczym.” I dalej,
zwracając uwagę, że przepis art. 300 § 2 k.k. zastąpił trzy poprzednio
obowiązujące przepisy: art. 258 k.k. z 1969 r. oraz art. 6 § 2 i 3 ustawy o
ochronie obrotu gospodarczego z 1994 r., trafnie stwierdził, że „w art. 300 §
2 k.k. nie ma ograniczenia do orzeczeń «związanych z działalnością
gospodarczą»”, zatem „jego stosowanie nie jest ograniczone tylko do
wierzytelności związanych z obrotem gospodarczym”. Właśnie dlatego Sąd
Najwyższy we wcześniejszym orzeczeniu uznał, że „zbycie przedmiotu,
mogącego stanowić dowód w sprawie (wydanego lub znalezionego w
czasie przeszukania), przez osobę godną zaufania, której przedmiot ten, w
oparciu o właściwe orzeczenie wydane na podstawie art. 228 § 1 k.p.k.
oddano na przechowanie stanowi zachowanie podlegające penalizacji na
podstawie art. 300 § 2 k.k. chroniąc nie tylko pewność obrotu
cywilnoprawnego, ale i powagę orzeczeń wydanych przez organ
państwowy” przekonująco wywodząc, że „na gruncie przepisu art. 228 § 1
k.p.k. oddanie rzeczy na przechowanie osobie godnej zaufania tworzy
między tą osobą a Skarbem Państwa swoistą relację dłużnik – wierzyciel,
opartą na stosunku obligacyjnym, skoro z jednej strony organ
postępowania może żądać od osoby przechowującej rzecz określonego
6
świadczenia wynikającego z treści orzeczenia, pozwalającego na właściwe
realizowanie funkcji postępowania karnego np. zwrotu rzeczy celem
dokonania oględzin czy uzyskania opinii biegłego, a z drugiej istnieje
obowiązek wykonania takiego świadczenia do czasu wydania odmiennej
decyzji w przedmiocie dowodów rzeczowych” – postanowienie SN z dnia
13 listopada 2002 r., II KKN 121/01, LEX 56096 (zob. także wyroki SN: z
dnia 18 października 1999 r., II KKN 230/99, Prok. i Pr. 2000, Nr 2, poz. 8 z
glosą S. Łagodzińskego Prok. i Pr. 2000, Nr 12, s. 99 i nast.; z dnia 5
stycznia 2000 r., V KKN 192/99, LEX 50986).
Ta ostatnia argumentacja wynika wprost z wykładni językowej art.
228 § 1 k.p.k., który mówi o „oddaniu na przechowanie”, co oznaczać musi
„przechowanie” w rozumieniu art. 835 k.c., gdyż ustawodawca w tym
pierwszym przepisie nie zastrzegł, iż to określenie, na gruncie karnej
ustawy procesowej, znaczy co innego. To, że nie tylko umowa, ale także
orzeczenie sądu, prokuratora czy innego organu państwowego, np.
komornika może być źródłem obowiązku przechowania określonego w art.
835 k.c. jest oczywiste w świetle prawa cywilnego (zob. np. K.
Pietrzykowski (red.) Kodeks Cywilny. Komentarz. Warszawa 2003, T. II,
teza 5, s. 500, J. Napierała w: J. Rajski (red.) System Prawa Prywatnego,
Tom 7, Prawo zobowiązań – część szczegółowa, Warszawa 2004, s. 621 i
nast. oraz powołane tam piśmiennictwo).
Wobec tego trzeba przyjąć, że oddanie na przechowanie osobie
godnej zaufania, w trybie określonym w art. 228 § 1 albo § 2 k.p.k.,
przedmiotów w nich określonych, powoduje powstanie stosunku
zobowiązaniowego przechowania (art. 835 k.c.), w którym organ wydający
w tym przedmiocie postanowienie jest wierzycielem a osoba godna
zaufania, której oddany został przedmiot na przechowanie – dłużnikiem.
Natomiast zachowanie osoby godnej zaufania, polegające na usunięciu,
ukryciu, zbyciu, darowaniu, niszczeniu, obciążaniu albo uszkadzaniu
7
zajętych przedmiotów, o ile zostały spełnione pozostałe przesłanki
odpowiedzialności karnej, wypełnia znamiona przestępstwa określonego w
art. 300 § 2 k.k.
Mając powyższe na względzie, Sąd Najwyższy uwzględnił kasację
Prokuratora, uchylił wyroki Sądów obu instancji i przekazał sprawę Sądowi
Rejonowemu w Z. do ponownego rozpoznania. Sąd ten, ponownie
rozpoznając sprawę, wobec w zasadzie braku wątpliwości i sporu co do
okoliczności oddania w tej sprawie na przechowanie drewna
modrzewiowego oskarżonemu, musi skupić uwagę na poprawnym
przeprowadzeniu tych dowodów, które dotyczą okoliczności
przemieszczenia tego drewna z miejsca składowania w chwili wykonywania
czynności „zatrzymania rzeczy” przez funkcjonariusza Policji, co pozwoli
ustalić czy oskarżony w tej sprawie Marek C., w celu udaremnienia
wykonania wydanego w tej sprawie orzeczenia prokuratora bezprawnie
zbył te przedmioty, a więc czy zachowaniem swym wypełnił znamiona
przestępstwa określonego w art. 300 § 2 k.k.