Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 11 sierpnia 2004 r.
II PK 11/04
Regulamin wydany na podstawie art. 4 ust. 4 ustawy z dnia 28 grudnia
1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr
112, poz. 980 ze zm.) musi zawierać postanowienia określające zasady postę-
powania w sprawach pracowników objętych zamiarem zwolnienia. Nie spełnia
tego wymagania pismo pracodawcy do załogi, zawiadamiające o konieczności
rozwiązania z pracownikami umów o pracę z przyczyn ekonomicznych.
Przewodniczący SSN Beata Gudowska (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Maria Tyszel, Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 11 sierpnia 2004 r.
sprawy z powództwa Huberta B. przeciwko Przedsiębiorstwu Usług Komunalno-So-
cjalnych Spółce z o.o. w W. o odszkodowanie, na skutek kasacji strony pozwanej od
wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z
dnia 22 września 2003 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy dla Warszawy Pragi wyrokiem z dnia 12 lipca 2002
r. oddalił powództwo Huberta B. o uznanie za nieważne wypowiedzenia umowy o
pracę z Przedsiębiorstwem Usług Komunalno-Socjalnych spółką z o.o. w W. oraz o
przywrócenie do pracy i odszkodowanie za okres pozostawania bez pracy, poparte
zarzutem dokonania zwolnienia bez zgody Rady Powiatu (art. 22 ust. 2 ustawy z dnia
5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym).
Ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego sprowadzały się do stwierdzenia, że w
październiku 1999 r. powód został wybrany na radnego Powiatu L. na czteroletnią
kadencję, a od dnia 1 czerwca 2000 r. został zatrudniony w pozwanym Przedsiębior-
2
stwie, początkowo na okres próbny, a ostatecznie (zgodnie z umową z dnia 24 paź-
dziernika 2000 r.) na czas nieokreślony w charakterze kierownika ośrodka wypoczyn-
kowego „W.” w R., z terminem podjęcia pracy w dniu 1 listopada 2000 r. W dniu 27
marca 2001 r. powód został skierowany do pracy w siedzibie Przedsiębiorstwa (przy
ul. K.) od dnia 1 kwietnia 2001 r., bez określenia rodzaju wykonywanej pracy, a w
dniu 26 kwietnia 2001 r. doręczono mu pismo zawierające oświadczenie o rozwiąza-
niu umowy o pracę za wypowiedzeniem, którego przyczyna została podana przez
wskazanie art. 361
k.p. (według wyjaśnień pozwanego, związana ze sprzedażą
ośrodka wypoczynkowego „W.” w R., gdzie powód już nie wykonywał zadań pracow-
niczych). To wypowiedzenie umowy o pracę cofnięto za zgodą powoda, a następnie,
z dniem 1 maja 2001 r. pracodawca wypowiedział powodowi - z zachowaniem jed-
nomiesięcznego terminu - dotychczasowe warunki pracy i powierzył od dnia 1
czerwca 2001 r. stanowisko zastępcy kierownika hotelu przy ul. B. W dniu 7 stycznia
2002 r. wręczono powodowi wypowiedzenie umowy o pracę w trybie ustawy z dnia
28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosun-
ków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw
(jednolity tekst: Dz.U. 2002 r. Nr 112, poz. 980 ze zm., powoływanej jako ustawa o
zwolnieniach grupowych), z zachowaniem miesięcznego terminu wypowiedzenia i
wskazaniem - jako jego przyczyny - zmniejszenia zatrudnienia.
W ocenie Sądu Rejonowego, dokonane w styczniu 2002 r. zwolnienia pra-
cowników nastąpiły w trybie art. 1 ust. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych, gdyż
obejmowały powyżej 10 % załogi (9 z 58 osób), w tym wszystkich pracowników
ośrodka, w którym pracował powód. Wobec takiego trybu wypowiedzeń, zgodnie z
art. 5 ust. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych, nie stosuje się przepisów szczegól-
nych, traktujących o ochronie przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o
pracę (z wyjątkiem przypadków wymienionych w art. 6 ustawy, nieobejmujących po-
woda), więc także ochronnego przepisu art. 22 ust. 2 ustawy z dnia 5 czerwca 1998
r. o samorządzie terytorialnym, co powoduje, że wypowiedzenia dokonano zgodne z
prawem.
Wyrokiem z dnia 22 września 2003 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Warszawie, na skutek apelacji powoda, który kwestionował zastoso-
wanie przez Sąd pierwszej instancji art. 5 ust.1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r.,
uwzględnił żądanie i zmienił zaskarżony wyrok, zasądzając kwotę 10.500 zł tytułem
odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę. Sąd drugiej
3
instancji przejął ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji, a ponadto przeprowa-
dził dowód z zawiadomienia Powiatowego Urzędu Pracy w L. z dnia 4 stycznia 2002
r. o zamiarze wypowiedzenia powodowi umowy o pracę z dniem 1 lutego 2002 r.
oraz z pisma prezesa zarządu do Anny K. - przedstawiciela pracowników Spółki, za-
wiadamiającego o przewidywanej sprzedaży nieruchomości przynoszących straty w
R., S., R., B. oraz w W. - hotelu przy B. i planowanymi w związku z tym zwolnieniami
pracowników tych ośrodków za odprawami. Podzielając pogląd prawny Sądu Rejo-
nowego co do uchylenia ochrony przed zwolnieniem grupowym przewidzianej w
przepisach szczególnych, dotyczących ochrony pracowników przed wypowiedzeniem
lub rozwiązaniem stosunku pracy, Sąd drugiej instancji mimo to uznał wypowiedze-
nie umowy o pracę za niezgodne z prawem. Zważył, że strona pozwana nie przed-
stawiła żadnych dokumentów obrazujących opinię załogi co do zwolnień ani regula-
minu określającego zasady postępowania w sprawach dotyczących pracowników
objętych zamiarem zwolnienia (u strony pozwanej nie działały związki zawodowe), z
czego wywnioskował, że przeprowadzone zmniejszenie zatrudnienia nastąpiło z na-
ruszeniem art. 4 ust. 4 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu
pracy oraz o zmianie niektórych ustaw. Sąd dopatrzył się także naruszenia art. 3 tej
ustawy, który nakłada na pracodawcę obowiązek zawiadomienia organu zatrudnienia
o zamierzonych zwolnieniach nie później niż na 45 dni przed terminem dokonywania
wypowiedzeń. Niezachowanie tych formalnych wymogów Sąd uznał za podstawę
zasądzenia na rzecz powoda odszkodowania.
Kasacja została wywiedziona przez pozwanego i oparta na podstawie naru-
szenia prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 3 i art. 4 ust. 4 ustawy o
zwolnieniach grupowych. Zawierała wniosek o zmianę zaskarżonego wyroku przez
oddalenie powództwa, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do po-
nownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu. W uzasadnieniu pozwany twierdził, że
nie naruszył art. 3 ustawy o zwolnieniach grupowych, albowiem przepis ten nakłada
na pracodawcę obowiązek zawiadamiania organu zatrudnienia o zamierzonych
zwolnieniach nie później niż na 45 dni przed terminem dokonywania wypowiedzeń,
tymczasem między zawiadomieniem Powiatowego Urzędu Pracy a zakończeniem
pracy przez powoda upłynęło więcej niż 45 dni; Powiatowy Urząd Pracy o wypowie-
dzeniu umowy o pracę powodowi w dniu 1 lutego 2002 r. został zawiadomiony w
dniu 4 stycznia 2002 r., a miesięczny okres wypowiedzenia upływał w dniu 28 lutego
4
2002 r. Jednocześnie skarżący przedstawił potrzebę wykładni art. 3 ustawy o zwol-
nieniach grupowych i odpowiedzi na pytanie, czy okres 45 dni od zawiadomienia
Urzędu Pracy powinien być liczony do rzeczywistego zakończenia pracy przez zwal-
nianego pracownika, czy do innej daty, np. do rozpoczęcia okresu wypowiedzenia
przez zwalnianego pracownika lub do doręczenia pisma rozwiązującego umowę o
pracę zwalnianemu pracownikowi. Skarżący twierdził także, że nie naruszył art. 4
ust. 4 wymienionej ustawy, gdyż pismo prezesa zarządu pozwanej spółki do przed-
stawiciela pracowników z dnia 4 stycznia 2001 r. spełniało wymagania przewidziane-
go w tym przepisie regulaminu określającego zasady postępowania w sprawach
dotyczących pracowników objętych zamiarem zwolnienia. Podnosił, że nie mógł
przedstawić opinii załogi na temat tego pisma, gdyż żaden z pracowników jej nie wy-
raził. Tu również sformułował problem prawny dotyczący określenia wymagań doku-
mentu, który jest regulaminem w rozumieniu art. 4 ust. 4 ustawy. Zdaniem pozwane-
go, obowiązek opracowania zasad postępowania w sprawach dotyczących pracow-
ników objętych zamiarem zwolnienia z pracy nie obejmuje konieczności nazwania ich
„regulaminem”, jak też nie można pracowników zmuszać do wyrażania opinii, skoro
brak uwag i zastrzeżeń jest też wyrażeniem opinii. Powołał się na wyrok Sądu Naj-
wyższego z dnia 25 maja 2000 r., I PKN 649/99 (OSNAPiUS 2001 nr 21, poz. 645), z
tezą, że przewidziany w art. 4 ust.3 ustawy o zwolnieniach grupowych obowiązek
wydania regulaminu dotyczy tylko przypadków, w których strony nie mogą uzgodnić
treści porozumienia, natomiast nie obejmuje przypadków, w których uzgodnienie tre-
ści jest możliwe, ale z jego zawarcia strony rezygnują.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja została oparta na podstawie naruszenia prawa materialnego, więc
należy przyjąć, że nie kwestionuje ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd dru-
giej instancji, w tym przede wszystkim tego, iż skarżący o wypowiedzeniu umowy o
pracę powodowi dokonanym w dniu 1 lutego 2002 r. zawiadomił Powiatowy Urząd
Pracy w dniu 4 stycznia 2002 r., oraz że jedynym dokumentem dotyczącym pracow-
ników objętych zamiarem zwolnienia było pismo prezesa zarządu pozwanej Spółki
do przedstawiciela pracowników z dnia 4 stycznia 2001 r. Te ustalenia jednoznacznie
wskazują na naruszenie obowiązującego pracodawcę trybu przewidzianego w usta-
wie z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracowni-
5
kami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektó-
rych ustaw, co uzasadnia powstanie roszczeń pracowników wynikających z art. 45 §
1 k.p.
Zarzut błędnej wykładni przepisów powołanych w kasacji jest chybiony z kilku
powodów. Po pierwsze, w zakładzie pracy, w którym nie działa organizacja związko-
wa, zawiadomienie powiatowego urzędu pracy o zamierzonym rozwiązaniu z pra-
cownikami stosunków pracy nie później niż na 45 dni przed terminem dokonywania
wypowiedzeń jest - zgodnie z art. 3 ustawy - obligatoryjne. Nie wymaga eksplikacji,
że chodzi tu o dokonanie wypowiedzenia przez pracodawcę, a więc złożenia przez
niego oświadczenia woli i odebrania go przez pracownika, które stosownie do art. 61
k.c. w związku z art. 300 k.p., dokonuje się z chwilą, gdy oświadczenie to doszło do
pracownika w taki sposób, że mógł zapoznać się z jego treścią (por. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 19 października 1976 r., I PR 125/76, niepublikowany, z dnia 26
kwietnia 1977 r., I PR 9/77, Monitor Prawniczy - Zestawienie Tez 1999 nr 10 str. 6, z
dnia 20 sierpnia 1984 r., I PRN 111/84, OSNCP 1985 nr 4 poz. 57, z dnia 16 marca
1995 r., I PRN 2/95, OSNAPiUS 1995 nr 18, poz. 229 oraz z dnia 23 stycznia 1998
r., I PKN 501/97, OSNAPiUS 1999 nr 1, poz. 15).
W uchwale z dnia 16 października 1991 r., I PZP 48/91 (OSNCP 1992 nr 4
poz. 60), Sąd Najwyższy wypowiedział pogląd, że ustawodawca, używając w art. 2
ust. 1 i art. 3 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązy-
wania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy sfor-
mułowania „dokonywanie wypowiedzeń”, miał na względzie składanie oświadczeń
woli o wypowiedzeniu umów o pracę, rozumiane jako indywidualne wypowiedzenie,
dokonane w stosunku do każdego pracownika na podstawie przepisów ustawy. W
konsekwencji należy uznać, że obliczenie terminu 45-dniowego powinno być prze-
prowadzone w stosunku do konkretnego wypowiedzenia, które nie może nastąpić
przed upływem 45 dni od zawiadomienia organu zatrudnienia stopnia podstawo-
wego.
W świetle niekwestionowanych ustaleń faktycznych jest oczywiste, że skarżą-
cy nie zachował tego terminu, a jego naruszenie, przy wypowiadaniu umów na czas
nieokreślony, uzasadnia roszczenia powoda przewidziane w art. 45 § 1 k.p. (por. wy-
roki Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 1991 r., I PR 452/90, PiZS 1991 nr 5, s.
64 oraz I PR 450/90, OSP 1992 nr 3, poz. 57).
6
Po drugie, obowiązkową czynnością pracodawcy dokonującego zwolnień gru-
powych jest albo zawarcie porozumienia ze związkami zawodowymi, które - jak sta-
nowi art. 4 ust. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych - ma określać zasady postępo-
wania w sprawach dotyczących pracowników objętych zamiarem zwolnienia, albo
ustalenie tych zasad w drodze regulaminu. Zgodnie z art. 4 ust. 4 tej ustawy, w za-
kładzie pracy, w którym nie działa zakładowa organizacja związkowa, zasady postę-
powania w sprawach dotyczących pracowników objętych zamiarem zwolnienia z
pracy określa kierownik zakładu pracy w drodze regulaminu, po zasięgnięciu opinii
załogi w trybie przyjętym w danym zakładzie.
Skarżący, powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2000 r. (I
PKN 649/99), wyrażający tezę o obowiązku wydania regulaminu wówczas tylko, gdy
strony nie mogą uzgodnić treści porozumienia, zdaje się sugerować, że brak protestu
załogi uwalniał go od wydania tego dokumentu. Błędnie jednak połączył swą sytuację
ze sprawą rozstrzygniętą w przytoczonym wyroku, gdyż dotyczył on stanu faktyczne-
go, w którym pracodawca współdziała ze związkami zawodowymi, podczas gdy u
skarżącego związki nie działały i aktem regulującym zasady postępowania w spra-
wach dotyczących pracowników objętych zamiarem zwolnienia z pracy nie było poro-
zumienie, lecz regulamin wydany przez pracodawcę. Od jego sporządzenia skarżący
nie mógł się więc uchylić.
Nie do obrony jest przy tym twierdzenie skarżącego, wskazującego na pismo
prezesa zarządu pozwanej Spółki do przedstawiciela pracowników z dnia 4 stycznia
2001 r., że dokument taki sporządził. Pismo to mogłoby być zakwalifikowane co naj-
wyżej jako zawiadomienie załogi o konieczności rozwiązania z pracownikami umów o
pracę z przyczyn ekonomicznych (art. 2 ustawy o zwolnieniach grupowych), lecz w
żadnym razie - ze względu na swą treść - nie mogło być uznane za regulamin wy-
magany przepisem art. 4 ust. 4 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r.
Oczywiście - co trafnie zarzucił skarżący - nie jest wymagane zatytułowanie
aktu, o którym mowa, jako „regulamin”, jednakże jego treść musi obejmować posta-
nowienia określające zasady postępowania w sprawach pracowników objętych za-
miarem zwolnienia, takie jak kryteria doboru do zwolnienia, kolejność zwolnień, ter-
miny wypowiedzeń umów o pracę oraz określenie obowiązków pracodawcy wobec
zwalnianych pracowników w zakresie niezbędnym do rozstrzygnięcia innych spraw
pracowniczych związanych z zamierzonymi zwolnieniami. Zgodnie z art. 4 ust. 1 są
to elementy konieczne porozumienia ze związkami zawodowymi w przedmiocie za-
7
sad postępowania w sprawach pracowników objętych zamiarem zwolnienia, a skoro
przepis art. 4 ust. 4 ustawy posługuje się identycznym określeniem „zasad postępo-
wania w sprawach pracowników objętych zamiarem zwolnienia”, to należy stwierdzić,
że takie elementy powinien zawierać również regulamin wydany przez kierownika
zakładu pracy dokonującego zwolnień grupowych.
Regulamin określający zasady postępowania w sprawach dotyczących pra-
cowników objętych zamiarem zwolnienia z pracy jest źródłem prawa pracy w rozu-
mieniu art. 9 § 1 k.p., stanowiącym podstawę prawną dokonywania zwolnień (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2000 r., I PKN 56/00, OSNAPiUS 2002
nr 9, poz. 207), trafnie zatem przyjął Sąd drugiej instancji, że zwolnienie z przyczyn
ekonomicznych, bez sporządzenia przez pracodawcę przewidzianego w art. 4 ust. 4
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. regulaminu określającego zasady postępowania w
sprawach dotyczących pracowników objętych zamiarem zwolnienia, nastąpiło z na-
ruszeniem prawa i uwzględnił powództwo.
Z tych wzglądów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39312
k.p.c.).
========================================