Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 19 sierpnia 2004 r.
I PK 528/03
O potrzebie skorzystania z prawa do wyjaśniania treści układu zbioro-
wego pracy (art. 2416
§ 1 k.p.) decydują strony tego układu na podstawie wła-
snej oceny, która nie musi być zbieżna z profesjonalną oceną prawniczą.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Zbigniew
Hajn (sprawozdawca), Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 19 sierpnia 2004 r.
sprawy z powództwa Andrzeja G. przeciwko KGHM P.M. SA Oddziałowi Zakładom
Górniczym „L.” w L. o zapłatę, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy z dnia 10 lipca 2003
r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Powód domagał się zasądzenia od pozwanego KGHM „P.M.” SA Oddziału Za-
kładów Górniczych „L.” w L. dodatku w wysokości 20% wynagrodzenia zasadniczego
za nadzorowanie robót strzałowych oraz różnicy, jaka wynikła z pominięcia tego do-
datku we wszystkich składnikach płacowych wypłaconych mu w okresie wskazanym
w pozwie.
Wyrokiem z 4 kwietnia 2003 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Lubinie zasądził na
rzecz powoda 21.520,34 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia wyma-
galności poszczególnych rat składających się na tę kwotę. W pozostałym zakresie
Sąd powództwo oddalił oraz orzekł o kosztach procesu i rygorze natychmiastowej
wykonalności.
Sąd ustalił, że powód do 14 maja 1996 r. był zatrudniony przez pozwanego na
stanowisku górnika instruktora strzałowego pod ziemią. W tym okresie otrzymywał
dodatek do wynagrodzenia w wysokości 20% stawki zasadniczej za wykonywanie i
2
nadzorowanie robót strzałowych. Podstawę do jego wypłaty stanowił § 8 ust. 6 Za-
kładowej Umowy Zbiorowej dla Pracowników KGHM „P.M.” SA z 29 czerwca 1994 r.
(dalej jako: „ZUZ”) oraz ust. 4 pkt 5 Załącznika nr 1 do tej Umowy. Od 15 maja 1996
r. powodowi powierzono, zaliczane do niższego dozoru ruchu, stanowisko nadgór-
nika do spraw techniki strzelniczej. Zakres jego obowiązków pracowniczych zmienił
się o tyle, że nie był zobowiązany do wykonywania robót strzałowych, lecz tylko do
ich nadzorowania. Niemniej jednak wielokrotnie wykonywał on roboty strzałowe wraz
z podległymi pracownikami, między innymi ładował urobek z przodka, zakładał i od-
palał materiały wybuchowe. Po zmianie zakresu obowiązków strona pozwana za-
przestała wypłacania powodowi dodatku za nadzorowanie i wykonywanie robót gór-
niczych. Dodatek ten był nadal wypłacany górnikom strzałowym wykonującym roboty
strzałowe. W dniu 14 marca 2000 r. został zawarty nowy Zakładowy Układ Zbiorowy
Pracy dla Pracowników KGHM „P.M.” SA (dalej jako: „ZUZP”). W § 30 tego układu
oraz w Załączniku nr 3 powtórzono poprzednie zapisy, według których za wykony-
wanie i nadzorowanie robót strzałowych pracownikom zatrudnionym pod ziemią za
każdą godzinę pracy przysługuje dodatek w wysokości 20% godzinowej stawki płacy
zasadniczej. Dnia 24 czerwca 2002 r. strony ZUZP dokonały interpretacji jego posta-
nowień, wskazując że § 30 oraz Załącznik nr 3 do tego układu dotyczą pracowników
zatrudnionych na stanowiskach robotniczych.
Na tej podstawie Sąd uznał, że powództwo zasługiwało na częściowe
uwzględnienie w odniesieniu do roszczeń nieprzedawnionych. Z wykładni § 8 ust. 6
ZUZ i ust. 4 Załącznika nr 1 do tej umowy wynika, że dodatek za nadzorowanie i wy-
konywanie robót strzałowych przysługiwał zarówno tym pracownikom, którzy wyko-
nują roboty strzałowe, jak i tym, którzy roboty takie nadzorują, zwłaszcza że górnicy
wykonujący roboty strzałowe otrzymują taki dodatek, choć robót takich nie nadzorują.
Skoro powód był zatrudniony pod ziemią i nadzorował wykonywanie robót strzało-
wych, to przysługiwał mu dodatek za pracę polegającą na nadzorowaniu robót strza-
łowych. W ocenie Sądu Pracy, wskazana wyżej interpretacja, dokonana przez strony
ZUZP nie może mieć zastosowania do powoda, gdyż stanowi obejście przepisów o
wypowiedzeniu zmieniającym.
W apelacji pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i odda-
lenie powództwa oraz zasądzenie od powoda kosztów procesu wraz z kosztami za-
stępstwa procesowego, ewentualnie o uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy
3
Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania przy uwzględnieniu kosztów
postępowania odwoławczego.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy wyrokiem z
10 lipca 2003 r. oddalił apelację. Sąd Okręgowy przyjął ocenę faktyczną i prawną
Sądu Rejonowego za podstawę własnego rozstrzygnięcia, uznając że Sąd ten do-
konał ustaleń faktycznych, które znajdują oparcie w zebranym materiale dowodo-
wym, a ich ocena prawna nie budzi zastrzeżeń.
Według Sądu Okręgowego istota sporu sprowadzała się do oceny, czy powo-
dowi, w związku ze zmianą stanowiska pracy i zmianą zakresu obowiązków, nadal
przysługiwał dodatek za wykonywanie i nadzorowanie robót strzałowych. Pozwany
twierdził, że taki dodatek przysługuje tylko wówczas, gdy pracownik zarówno wyko-
nuje prace strzałowe, jak i je nadzoruje, przy czym obydwa te elementy występują
jedynie w odniesieniu do stanowiska górnika strzałowego pod ziemią. Pracownik za-
trudniony na stanowisku nadgórnika pod ziemią jedynie nadzoruje prace strzałowe, a
zatem sporny dodatek mu nie przysługuje. Powołał się on przy tym na bliżej nieokre-
ślone przepisy prawa górniczego, z których wynikać ma, że w zakresie obowiązków
górnika instruktora strzałowego leży nie tylko wykonywanie robót górniczych, lecz
również ich nadzorowanie. Argumentacja ta nie ma uzasadnienia prawnego. Obo-
wiązujące przepisy nie określają bliżej obowiązków górnika instruktora strzałowego
pod ziemią. Co zaś się tyczy górników strzałowych pod ziemią, to obowiązujące
obecnie rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie
bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabez-
pieczenia przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych (Dz.U. Nr 139,
poz. 1169), w § 46 ust. 1, określającym między innymi obowiązki górnika strzałowe-
go, nie wymaga od niego nadzorowania robót strzałowych. Tak samo kwestię tę
regulował, obowiązujący poprzednio § 45 rozporządzenia Ministra Przemysłu i Han-
dlu z dnia 14 kwietnia 1995 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadze-
nia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w podziem-
nych zakładach górniczych (Dz.U. Nr 67, poz. 342 ze zm.). W zakresie obowiązków
górnika strzałowego nie leży zatem nadzorowanie robót strzałowych, lecz ich wyko-
nywanie, co wydaje się tym bardziej oczywiste, że ze względów bezpieczeństwa
osoba wykonująca roboty strzałowe nie powinna i nie może jednocześnie tych robót
nadzorować. Za jasne i zrozumiałe uznać należało przepisy § 8 ust. 6 ZUZ i ust. 4
pkt 5 Załącznika nr 1 do tej Umowy, powtórzone następnie w § 30 ust. 1 ZUZP i w
4
pkt 5 Załącznika nr 3 do tego Układu. Zgodnie z nimi sporny dodatek przysługiwał
tym pracownikom, którzy wykonują roboty strzałowe, jak i tym, którzy te roboty nad-
zorują. Skoro strona pozwana wypłacała ten dodatek górnikom strzałowym, którzy
wykonują roboty strzałowe, ale ich nie nadzorują, to tym bardziej winna go wypłacić
nadgórnikom, którzy nadzorują roboty strzałowe, a niejednokrotnie - co strona po-
zwana potwierdziła w apelacji - wykonują takie roboty. Należy też zauważyć, że ob-
jęcie stanowiska nadgórnika niekoniecznie oznaczało przyznanie wyższego wyna-
grodzenia zasadniczego. Zgodnie z powołanymi wyżej przepisami wewnątrzzakła-
dowymi, górnik instruktor strzałowy był wynagradzany według 13 - 16 kategorii za-
szeregowania, zaś nadgórnik według kategorii 14 - 18. Odnośnie do dokonanej przez
strony interpretacji postanowień ZUZP Sąd Okręgowy uznał, że wykładnia układu,
dokonywana wspólnie przez strony w oparciu o art. 2416
k.p., ma uzasadnienie tylko
wtedy, gdy treść jego postanowień nie jest jednoznaczna i może budzić obiektywnie
uzasadnione wątpliwości. Dlatego też interpretacja § 30 ust. 1 oraz Załącznika nr 3
„Wykaz prac preferencyjnych” do ZUZP, dokonana, po pierwsze - jedynie w odnie-
sieniu do obecnie obowiązującego Układu, po drugie - 24 czerwca 2002 r., a zatem
po upływie okresów objętych żądaniami pozwów, stanowi w istocie zmianę postano-
wień tego Układu. Wprowadza ona bowiem zupełnie nowy element w zakresie okre-
ślenia prac preferencyjnych, za wykonywanie których przysługuje dodatek w wyso-
kości 20% godzinowej stawki płacy zasadniczej. Zawężenie wykazu tych prac, wy-
łącznie do pracowników zatrudnionych pod ziemią na stanowiskach robotniczych, w
drodze wyjaśnień dokonanych przez strony Układu, stanowi obejście przepisów o
wypowiadaniu mniej korzystnych dla pracowników zmian do postanowień układu (art.
24113
§ 2 k.p. w związku z art. 2419
§ 1 k.p.). W tym sensie wykładnia ta prowadzi do
rozwiązania sprzecznego z prawem.
W kasacji pozwany zaskarżył powyższy wyrok w całości zarzucając mu naru-
szenie prawa materialnego przez jego błędną wykładnię, w szczególności art. 2416
k.p. i § 80 ZUZP, poprzez przyjęcie, że w niniejszej sprawie nie obowiązuje doko-
nana przez strony interpretacja tego Układu oraz § 8 ust. 6 ZUZ i Załącznika nr 1 ust.
4 pkt 5 do tej Umowy, a także § 30 ZUZP i Załącznika nr 3, polegająca na przyjęciu,
że uregulowania obu powołanych „układów” zakładowych dają podstawę do uznania,
że powodowi przysługiwał 20% dodatek do stawki zasadniczej z tytułu nadzorowania
i wykonywania robót strzałowych, skoro wykonując pracę pod ziemią robót strzało-
wych nie wykonywał, a jedynie je nadzorował. Skarżący wniósł o uchylenie zaskar-
5
żonego wyroku w całości oraz uchylenie w całości poprzedzającego go wyroku Sądu
Rejonowego w Lubinie i przekazanie sprawy wymienionemu Sądowi Rejonowemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o należnych pozwanemu kosztach procesu
za wszystkie instancje, ewentualnie o zmianę orzeczeń Sądów pierwszej i drugiej
instancji i oddalenie powództwa w całości.
W uzasadnieniu kasacji skarżący stwierdził, że stanowisko Sądu Okręgowego,
jak i wcześniej Sądu Rejonowego, nie uwzględnia wielu istotnych okoliczności fak-
tycznych. Harmonogram czasu pracy górników strzałowych przewidywał pracę na tak
zwanych „międzyzmianach”, bez osób dozoru ruchu. Pozwany, chcąc uporządkować
zasady i wykonując zalecenia Urzędu Górniczego, począwszy od 1996 r., przekwali-
fikował górnika instruktora strzałowego (robotnika) - spełniającego wymogi Urzędu -
na nadgórnika do spraw techniki strzelniczej (pracownik umysłowy). Nadgórnik do
spraw techniki strzelniczej, otrzymując 18 kategorię zaszeregowania, miał w niej
uwzględniony 20% dodatek preferencji robót. Zgodnie z tabelą zaszeregowań pra-
cowników na stanowiskach nierobotniczych stawka nadgórnika do spraw techniki
strzelniczej mieści się w przedziale 14 - 18 kategorii. Wobec niemożności uwzględ-
nienia dodatku preferencji robót pracownikom umysłowym, przyznano im odpowied-
nio wyższe kategorie. Zmieniając powodowi stanowisko w 1996 r., podwyższono od-
powiednio (autor kasacji nie wyjaśnia, co podwyższono), przez co otrzymali oni mie-
sięcznie wyższe wynagrodzenie od dotychczasowego. Po zmianie stanowiska powód
jako osoba niższego dozoru nie był zobowiązany do wykonywania robót strzałowych.
W zakresie jego obowiązków pozostało tylko nadzorowanie robót strzałowych. Spo-
radycznych przypadków pomocy udzielanej przez niego podległym pracownikom, na
zasadzie koleżeńskiej, czy bardziej doświadczonego przełożonego, nie można inter-
pretować jako stałego wykonywanie prac strzałowych. Charakter pracy powoda i wy-
konywanych przez niego czynności polegały na kontroli obecności przy zabezpie-
czaniu, czyli czynnościach zastrzeżonych dla dozoru górniczego, a nie dla robotni-
ków. Nadgórnik do spraw techniki strzelniczej, niezależnie od faktu, że pozostawał
pracownikiem niższego dozoru górniczego, swoją pracę wykonywał pod ziemią,
razem z podległymi mu górnikami strzałowymi. Nie jest możliwe, aby kontrolował
pracę z innego miejsca i nie był obecny przy odpalaniu ładunków. Sąd Okręgowy
uznał, że dodatek za roboty preferencyjne, przysługujący na podstawie ZUZ i ZUZP,
należy się za nadzorowanie i wykonywanie robót strzałowych i to każdego z ich ro-
dzaju z osobna. Ponadto Sąd ten stwierdził, że interpretacja ZUZP, dokonana przez
6
jego strony, „stanowi w istocie zmianę postanowień tego Układu”, ponieważ wprowa-
dza nowy element w zakresie określenia prac preferencyjnych. Sąd nie odniósł się
natomiast do aneksu nr 1/2002 do wykazu prac preferencyjnych. Wynika stąd, że
bez znaczenia dla Sądu były motywy przekwalifikowania górników instruktorów
strzałowych (pracowników fizycznych) na stanowiska nadgórników do spraw techniki
strzelniczej (pracowników umysłowych), oraz założenia leżące u podstaw ustalenia
wysokości wynagrodzenia dla tej grupy pracowników. Oprócz tego, z treści art. 2416
k.p. jednoznacznie wynika, że to strony układu zbiorowego pracy mogą wyjaśniać
treść jego postanowień, a dokonane wyjaśnienia są wiążące dla sądu. Skarżący
wskazał również, że w Załączniku nr 3 (przed sporządzeniem aneksu), będącym in-
tegralną częścią § 30 ZUZP, wymienione zostały prace, za jakie przysługuje 20%
dodatek. Wszystkie 27 pozycji są robotami wykonywanymi przez pracowników fi-
zycznych. Dlaczego więc w pkt 5 tego wykazu, jedna z czynności miałaby być wyko-
nywana przez pracownika umysłowego. Nie z taką intencją był sporządzony „wykaz
prac preferencyjnych”. Pojęcie „nadzorowanie i wykonywanie robót strzałowych” zo-
stało ujęte tylko i wyłącznie w kontekście technicznym, a „nadzorowanie” oznacza
element nadzorowania wynikający z przepisów górniczych. Robotnik zakładając ła-
dunki wybuchowe nadzorował ich eksplozję. Spójnik „i” oznacza łącznie obie czyn-
ności. W konkluzji pozwany stwierdził, że zaprezentowana przez Sądy pierwszej i
drugiej instancji wykładnia nie daje się pogodzić z całym materiałem dowodowym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja podlega oddaleniu, ponieważ nie ma usprawiedliwionych podstaw.
Nieuzasadniony okazał się zarzut naruszenia § 8 ust. 6 ZUZ i Załącznika nr 1 ust. 4
pkt 5 do tej Umowy oraz § 30 ZUZP i Załącznika nr 3. Kluczowe znaczenie dla jego
rozpatrzenia ma interpretacja określenia „nadzorowanie i wykonywanie robót strza-
łowych”, zawartego w Załączniku nr 1 ust. 4 do § 8 ust. 6 ZUZ i w Załączniku nr 3 do
§ 30 ZUZP. W ocenie Sądu Okręgowego sformułowanie to wymienia dwa rodzaje
prac, za wykonywanie których, i to każdej z osobna, przysługuje sporny dodatek. Z
kolei, zdaniem skarżącego, dodatek przysługuje za wykonywanie tych czynności
łącznie, przy czym „nadzorowanie” to termin techniczny, wynikający z „przepisów
górniczych”, oznaczający nadzorowanie przez robotnika eksplozji po założeniu ła-
dunku, a nie nadzór nad pracą innych osób. To twierdzenie autora kasacji mogłoby
7
mieć istotne znaczenie dla uzasadnienia stanowiska pozwanego, nie zostało ono
jednak poparte wskazaniem stosownych „przepisów górniczych”, pomimo iż brak ten
został podkreślony w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Sąd Okręgowy przyjął
również, że obowiązujące przepisy prawa nie określają bliżej obowiązków górnika
instruktora strzałowego pod ziemią, zaś w odniesieniu do obowiązków górnika strza-
łowego, nie wymagają one od niego nadzorowania robót strzałowych. W kasacji nie
przedstawiono argumentów kwestionujących to stwierdzenie, ani nie sformułowano
zarzutów odnoszących się do wyjaśnienia podstawy prawnej zaskarżonego wyroku.
Sygnalizowane przez pozwanego przepisy prawa górniczego nie zostały również
powołane w podstawach kasacji, co może wynikać stąd, że mają one (jeśli istnieją)
charakter norm technicznych znanych pozwanemu, których istnienie, jako materii
należącej w związku z takim ich charakterem do przedmiotu postępowania dowodo-
wego, powinno być wykazane przez stronę pozwaną w toku procesu. Niezasadność
rozpatrywanego zarzutu wynika ponadto stąd, że Sąd Okręgowy ustalił, podkreśla-
jąc, iż jest to ustalenie w sprawie niesporne, że dodatek za wykonywanie i nadzoro-
wanie robót strzałowych przysługiwał także pracownikom wykonującym roboty
strzałowe bez sprawowania nad nimi nadzoru. Jest to niewątpliwie ustalenie faktycz-
ne, którego skarżąca nie podważyła, ponieważ w podstawach kasacji nie sformuło-
wała zarzutów procesowych, lecz jedynie materialnoprawne. Co prawda, w uzasad-
nieniu kasacji skarżący podnosi, że stanowisko Sądu Okręgowego nie uwzględnia
wielu istotnych okoliczności faktycznych, jednakże również w tej części skargi nie
wskazuje żadnych przepisów procesowych, których naruszenia Sąd ten ewentualnie
się dopuścił. W tej sytuacji Sąd Najwyższy, rozpoznając sprawę w granicach kasacji
(art. 39311
§ 1 k.p.c.) musi uznać ustalenia faktyczne stanowiące podstawę zaskar-
żonego wyroku za miarodajne. Skoro zatem dodatek za wykonywanie i nadzorowa-
nie robót strzałowych, przysługiwał pracownikom wykonującym roboty strzałowe bez
sprawowania nad nimi nadzoru, to wynika stąd, że sformułowanie to wymienia dwa
rodzaje prac, za wykonywanie których, i to każdego z osobna, przysługuje sporny
dodatek.
Nieuzasadniony okazał się także zarzut naruszenia art. 2416
k.p. oraz § 80
ZUZP poprzez przyjęcie, że w niniejszej sprawie nie obowiązuje dokonana przez
strony interpretacja ZUZP. Wbrew poglądowi skarżącego, wyrażonemu w uzasad-
nieniu kasacji wyjaśnienia treści układu zbiorowego pracy, dokonane wspólnie przez
jego strony na podstawie art. 2416
k.p., nie wiążą sądu (zob. uchwałę składu siedmiu
8
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2004 r., III PZP 12/03, OSNP 2004 nr
11, poz. 187). Nie oznacza to oczywiście, że tego rodzaju wyjaśnienia nie powinny
być brane pod uwagę przez sąd, jako wyraz woli stron układu, mający szczególnie
istotne znaczenie dla interpretacji układu (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10
listopada 1999 r., I PKN 345/99, OSNAPiUS 2001 nr 6, poz. 195 i z dnia 12 maja
2004 r., I PK 339/02). Nie mają one jednak rozstrzygającego znaczenia, lecz stano-
wią jeden z elementów uwzględnianych w procesie interpretacji postanowień układu.
W tym stanie rzeczy dokonanie przez Sąd Okręgowy odmiennej wykładni spornych w
sprawie postanowień ZUZP nie stanowiło naruszenia art. 2416
§ 1 k.p. Z tych samych
powodów niezasadny okazał się zarzut naruszenia § 80 ZUZP, który w ustępie
pierwszym stanowi, że treść postanowień tego układu wyjaśniają wspólnie strony.
Na marginesie należy wskazać, że Sąd Najwyższy nie podziela poglądu Sądu
Okręgowego, zgodnie z którym „wykładnia układu, dokonywana wspólnie przez
strony w oparciu o art. 2416
k.p., ma uzasadnienie tylko wtedy, gdy treść jego posta-
nowień nie jest jednoznaczna i może budzić obiektywnie uzasadnione wątpliwości.”
Pogląd ten nie podważa ostatecznej trafności zaskarżonego wyroku, niemniej jednak
konieczne jest podkreślenie, że w ocenie Sądu Najwyższego art. 2416
§ 1 k.p. nie
formułuje wskazanych przez Sąd Okręgowy warunków skorzystania przez strony z
prawa do wspólnego wyjaśniania treści układu zbiorowego pracy. Wynika to stąd, że
prawo to jest jednym ze składników wolności rokowań zbiorowych i może podlegać
jedynie takim ograniczeniom, jakie są dopuszczalne przez wiążące Rzeczpospolitą
Polską umowy międzynarodowe (art. 59 ust. 4 Konstytucji RP). Skorzystanie z tego
prawa zależy zatem od decyzji stron. Jeżeli więc strony układu uznają, na podstawie
własnej oceny sytuacji, która nie musi być zbieżna z profesjonalną oceną prawniczą,
że zachodzi potrzeba wyjaśnienia treści postanowień układu, to mają prawo to uczy-
nić niezależnie od tego, czy postanowienia te są jednoznaczne, czy nie i czy obiek-
tywnie budzą one uzasadnione wątpliwości. Należy jednak uznać, że pomimo wy-
głoszenia przez Sąd Okręgowy wskazanego, nietrafnego zapatrywania, zaskarżone
kasacją orzeczenie odpowiada prawu.
Wobec powyższego, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
k.p.c. orzekł jak
w sentencji.
========================================