Pełny tekst orzeczenia

UCHWAŁA Z DNIA 26 SIERPNIA 2004 R.
I KZP 16/04
Art. 249 § 4 k.p.k. stanowi podstawę stosowania tymczasowego
aresztowania wobec osoby ściganej, w stosunku do której Minister Spra-
wiedliwości, na podstawie art. 19 Europejskiej konwencji o ekstradycji z
dnia 13 grudnia 1957 r. (Dz. U. 1994, Nr 70, poz. 307), postanowił o odro-
czeniu jej wydania.
Przewodniczący: Prezes SN L. Paprzycki.
Sędziowie SN: A. Deptuła, W. Kozielewicz (sprawozdawca).
Zastępca Prokuratora Generalnego: R. A. Stefański.
Sąd Najwyższy w sprawie Alisy M., po rozpoznaniu przekazanego na
podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Apelacyjny w W. postanowieniem z
dnia 28 maja 2004 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej
wykładni ustawy:
„Czy w postępowaniu ekstradycyjnym po zakończeniu postępowania są-
dowego oraz wydaniu decyzji przez Ministra Sprawiedliwości o wydaniu
osoby ściganej i jednocześnie odroczeniu wydania możliwe jest stosowanie
aresztu ekstradycyjnego i czy podstawę jego stosowania powinien stano-
wić art. 249 § 4 k.p.k.?”
u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi jak wyżej.
2
U Z A S A D N I E N I E
Zagadnienie prawne przedstawiono w następującej sytuacji proceso-
wej.
Minister Sprawiedliwości, postanowieniem z dnia 18 czerwca 2003 r.
na podstawie art. 1 i 2 ust. 1, art. 19 Europejskiej konwencji o ekstradycji z
dnia 13 grudnia 1957 r., przy zastosowaniu art. 603 § 5 k.p.k., postanowił:
- wydać Alisę M. organom wymiaru sprawiedliwości Ukrainy, celem prze-
prowadzenia przeciwko niej postępowania karnego za przestępstwa
opisane we wniosku o wydanie;
- odroczyć wydanie Alisy M. do czasu zakończenia postępowania karne-
go prowadzonego przez Prokuraturę Rejonową w W., a w wypadku
prawomocnego skazania Alisy M. – do czasu zakończenia odbywania
przez nią orzeczonej kary pozbawienia wolności lub jej darowania, bądź
przedterminowego zwolnienia.
Alisa M. jest też oskarżona o popełnienie przestępstwa określonego
w art. 310 § 2 k.k. w zw. z art. 13 § 1 k.k. w zb. z art. 286 § 1 k.k. i art. 294
§ 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k., w sprawie, która toczy się w Sądzie Rejo-
nowym w W. W sprawie tej jest tymczasowo aresztowana.
Natomiast w postępowaniu ekstradycyjnym, postanowieniem Sądu
Okręgowego w W. z dnia 20 marca 2003 r., utrzymanym w mocy postano-
wieniem Sądu Apelacyjnego w W. z dnia 16 maja 2003 r., zastosowano
wobec Alisy M. tymczasowe aresztowanie na okres 30 dni, a następnie,
postanowieniem z dnia 10 kwietnia 2003 r., po wpłynięciu wniosku o wyda-
nie ściganej, Sąd Okręgowy w W. na podstawie art. 263 § 3 k.p.k. określił
okres tymczasowego aresztowania do dnia 18 lipca 2003 r. Postanowienie
to Sąd Apelacyjny w W. utrzymał w mocy, w dniu 16 maja 2003 r.
Ministerstwo Sprawiedliwości, wraz z pismem z dnia 24 czerwca
2003 r., nadesłało do Sądu Okręgowego w W. odpis podanego wyżej po-
3
stanowienia Ministra Sprawiedliwości. Jednocześnie, w piśmie tym Naczel-
nik Wydziału Obrotu Prawnego z Zagranicą wniósł – w wypadku upływu
terminu tymczasowego aresztowania – o przedłużenie aresztu ekstradycyj-
nego na dalszy okres, a nadto o zapewnienie informacji o każdorazowej
zmianie miejsca pobytu ściganej (areszt śledczy, zakład karny), w celu
umożliwienia realizacji postanowienia Ministra Sprawiedliwości.
Sąd Okręgowy w W. postanowieniem z dnia 7 lipca 2003 r., działając
z urzędu, na podstawie art. 263 § 7 k.p.k. określił wobec Alisy M. okres
tymczasowego aresztowania do dnia 18 stycznia 2004 r., a następnie po-
stanowieniem z dnia 18 grudnia 2003 r., utrzymanym w mocy postanowie-
niem Sądu Apelacyjnego w W. z dnia 23 stycznia 2004 r. – do dnia 30 ma-
ja 2004 r.
Przed upływem tego ostatniego terminu, Sąd Okręgowy w W. posta-
nowieniem z dnia 6 maja 2004 r. określił na podstawie art. 263 § 7 k.p.k.
wobec Alisy M. okres tymczasowego aresztowania do dnia 30 listopada
2004 r.
Zażalenie na to postanowienie złożyła Alisa M.
Rozpoznający powyższe zażalenie Sąd Apelacyjny w W. uznał, że w
postępowaniu odwoławczym wyłoniło się zagadnienie prawne wymagające
zasadniczej wykładni ustawy. Zagadnienie to zostało sformułowane w po-
staci pytania w brzmieniu przytoczonym na wstępie postanowienia Sądu
Apelacyjnego z dnia 28 maja 2004 r.
Zastępca Prokuratora Generalnego w pisemnym wniosku z dnia 29
czerwca 2004 r., podzielając stanowisko Sądu Apelacyjnego w W., co do
tego, że w tej sprawie wyłoniło się zagadnienie prawne wymagające za-
sadniczej wykładni ustawy, wyraził pogląd, iż po wydaniu przez Ministra
Sprawiedliwości postanowienia o wydaniu osoby ściganej w razie odrocze-
nia wydania osoby ściganej dopuszczalne jest stosowanie tymczasowego
aresztowania – na podstawie art. 249 § 4 k.p.k.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ekstradycja jest jedną z instytucji międzynarodowej pomocy prawnej
w sprawach karnych umożliwiającą państwom walkę z przestępczością,
mimo terytorialnego ograniczenia jurysdykcji organów ścigania i wymiaru
sprawiedliwości. Jej celem jest zapewnienie udziału osoby ściganej w pro-
wadzonym przeciwko niej postępowaniu karnym lub wykonania orzeczonej
co do niej kary albo środka zabezpieczającego (art. 602 § 2 k.p.k.). W lite-
raturze podkreśla się, że pełni ona też funkcje analogiczne jak tymczasowe
aresztowanie. Różnica polega tylko na tym, iż w wypadku ekstradycji
oskarżony lub skazany znajduje się za granicą i zarządzenie organu wzy-
wającego, ograniczające wolność osobistą osoby ściganej nie może być
wykonane bez zgody państwa, któremu przysługuje suwerenność nad da-
nym terytorium (por. Z. Knypl, Europejska konwencja o ekstradycji. Komen-
tarz, Sopot 1994, s. 16-17).
Dział XIII Kodeksu postępowania karnego normuje postępowanie
sprawach karnych ze stosunków międzynarodowych, w tym tzw. postępo-
wanie ekstradycyjne (art. 602-606 k.p.k.). Zgodnie jednak z art. 615 § 1
k.p.k., przepisów tego działu nie stosuje się, jeżeli umowa międzynarodo-
wa, której Rzeczypospolita Polska jest stroną stanowi inaczej (tzw. zasada
pierwszeństwa norm traktatowych). Przepisy tego działu mają więc charak-
ter subsydiarny, gdyż stosuje się je w razie nieistnienia wielostronnej lub
dwustronnej umowy międzynarodowej między Polską a innym państwem,
regulującej daną instytucję współpracy międzynarodowej w sprawach kar-
nych. W piśmiennictwie podnosi się, że poszczególne przepisy Kodeksu
postępowania karnego mają również zastosowanie w sytuacji, gdy będąca
podstawą stosowania danej instytucji umowa międzynarodowa nie reguluje
pewnych kwestii. Zauważa się przy tym też, że fakt, iż umowa międzynaro-
dowa pewnego zagadnienia nie reguluje, nie oznacza automatycznie, że
stosuje się przepisy Kodeksu postępowania karnego. Nie jest bowiem wy-
5
kluczone, że nie mamy do czynienia z luką prawną czy pozostawieniem
jakiejś kwestii prawu krajowemu, ale ze świadomym pominięciem w trakta-
cie (por. J. Bratoszewski, L. Gardocki, Zb. Gostyński, St. Przyjemski, R.A.
Stefański, St. Zabłocki: Komentarz. Kodeks postępowania karnego. tom III,
Warszawa 2004, s. 408; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks po-
stępowania karnego. tom III. Komentarz do art. 468-682, Warszawa 2004,
s. 472-474).
Art. 16 Europejskiej konwencji o ekstradycji nie zawiera postanowień
merytorycznych dotyczących tymczasowego aresztowania, a stanowi jedy-
nie, że właściwe organy strony wezwanej podejmą decyzję w sprawie
wniosku, zgodnie ze swoim prawem wewnętrznym. W tej sytuacji co do
tymczasowego aresztowania w postępowaniu ekstradycyjnym, prowadzo-
nym w oparciu o Europejską konwencję o ekstradycji mają zastosowanie
przepisy rozdziału 28 i 65 Kodeksu postępowania karnego, z tym, że sto-
sowanie przepisów rozdziału 28 Kodeksu postępowania karnego następuje
nie „wprost” a „odpowiednio” (J. Grajewski, L. Paprzycki, M. Płachta, Ko-
deks postępowania karnego. Komentarz, t. II, Kraków 2003, s. 623 - 624).
Przepisy Kodeksu postępowania karnego nie regulują expressis ver-
bis kwestii stosowania tymczasowego aresztowania w sytuacji, gdy wydano
postanowienie o wydaniu, lecz jednocześnie odroczono jego wykonanie.
Artykuł 19 ust. 1 Europejskiej konwencji o ekstradycji stanowi: „Strona we-
zwana po podjęciu decyzji w sprawie wniosku o wydanie, może odroczyć
wydanie poszukiwanej osoby w związku z jej ściganiem na terytorium tej
Strony albo jeżeli ta osoba już została skazana, w celu odbycia przez nią
na terytorium tej Strony kary za przestępstwo inne niż to, za które żąda się
wydania”. Trafnie podniósł Zastępca Prokuratora Generalnego w pisem-
nym wniosku, iż w takiej sytuacji należy odpowiednio zastosować art. 249 §
4 k.p.k., który stanowi, że środki zapobiegawcze mogą być stosowane aż
do chwili rozpoczęcia kary, z tym że gdy chodzi o tymczasowe aresztowa-
6
nie jest to dopuszczalne tylko w wypadku orzeczenia kary pozbawienia
wolności. Wprawdzie w wypadku ekstradycji ten ostatni warunek jest speł-
niony wówczas, gdy wydanie osoby ściganej następuje w celu wykonania
co do niej takiej właśnie kary (art. 602 k.p.k.), lecz ze względu na to, że
ustawa nie ogranicza stosowania tymczasowego aresztowania w postępo-
waniu ekstradycyjnym tylko do wypadków, gdy wydanie następuje w celu
wykonania orzeczonej kary pozbawienia wolności albo środka zabezpie-
czającego, to należy przyjąć, iż odpowiednie zastosowanie tego przepisu
polega na tym, że środek zapobiegawczy może być stosowany do czasu
wydania osoby ściganej. Skoro celem tymczasowego aresztowania stoso-
wanego w postępowaniu ekstradycyjnym jest zabezpieczenie wykonania
decyzji o wydaniu osoby ściganej to inne rozwiązanie mogłoby doprowa-
dzić w ogóle do niewykonania postanowienia o wydaniu w wypadku ukry-
wania się osoby ściganej, co naruszyłoby art. 1 Europejskiej konwencji o
ekstradycji, który statuuje obowiązek wydania. Zgodnie zaś z zasadą do-
brej wiary, państwo wezwane powinno uczynić wszystko, aby ten obowią-
zek międzynarodowy wykonać i nie czynić niczego, co by temu przeszko-
dziło. Zaniechanie aresztowania i umożliwienie wskutek tego ucieczki oso-
by ściganej, mogłoby zostać uznane przez państwo wzywające za naru-
szenie Konwencji (por. Z. Knypl: Europejska ..., s. 167-168).