Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 22 września 2004 r.
I PK 613/02
Uchylenie przez Sąd Najwyższy orzeczenia o wymierzeniu nauczycielowi
akademickiemu kary dyscyplinarnej wydalenia z zawodu oraz przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania komisji dyscyplinarnej stanowi przesłankę
przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach lub zasądzenia odszkodo-
wania z art. 56 k.p.
Przewodniczący SSN Andrzej Kijowski (sprawozdawca), Sędzia SN: Beata
Gudowska, Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 września 2004 r.
sprawy z powództwa Jacka B. przeciwko Politechnice W. w W. o przywrócenie do
pracy, na skutek kasacji powoda oraz strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgo-
wego-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 5 września 2002 r.
[...]
1. o d d a l i ł obie kasacje;
2. koszty postępowania kasacyjnego między stronami zniósł wzajemnie.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 5 września 2002 r. [...] oddalił obie apelacje, które powód Jacek B. oraz
pozwana Politechnika W. w W. wniosły od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy dla
Wrocławia Śródmieścia z dnia 19 kwietnia 2002 r. [...], przywracającego powoda do
pracy. W motywach tego rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy przejął jako własne ustalenia
faktyczne poczynione w postępowaniu w pierwszej instancji oraz podzielił ich prawną
kwalifikację.
Z ustaleń tych wynika, że powód Jacek B. był od dnia 1 października 1995 r.
przez stronę pozwaną zatrudniony jako mianowany nauczyciel akademicki na stano-
wisku asystenta. W trybie postępowania dyscyplinarnego, zakończonego w dniu 24
2
maja 1999 r. orzeczeniem komisji dyscyplinarnej dla Nauczycieli Akademickich Poli-
techniki W. uznano, że powód nie wykonywał nałożonych nań obowiązków oraz do-
puścił się zachowania uchybiającego godności nauczyciela akademickiego. Stano-
wiło to podstawę do ukarania go karą wydalenia z zawodu nauczycielskiego, z rów-
noczesnym zakazem przyjmowania do pracy w tym zawodzie. Powyższe orzeczenie
zostało utrzymane w mocy orzeczeniem komisji dyscyplinarnej przy Radzie Głównej
Szkolnictwa Wyższego z dnia 27 kwietnia 2000 r. Rektor pozwanej Politechniki w
dniu 30 maja 2000 r. zarządził wykonanie tej kary. Na skutek odwołania powoda do
Sądu Najwyższego w trybie art. 135 ust. 4 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o
szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm. - dalej nazywana w skrócie
ustawą) zaskarżone orzeczenie zostało uchylone i sprawę przekazano do ponowne-
go rozpoznania.
Zdaniem Sądu Okręgowego stosunek pracy powoda wygasł na podstawie art.
95 ust. 1 pkt 3 ustawy. W takim przypadku roszczenia mianowanego nauczyciela
akademickiego określają przepisy art. 56 - 61 k.p., znajdujące zastosowanie w opar-
ciu o art. 97 ust. 2 ustawy. Brak w dacie orzekania przez Sąd Rejonowy w niniejszej
sprawie prawomocnego orzeczenia komisji dyscyplinarnej przy Radzie Głównej
Szkolnictwa Wyższego o wydaleniu powoda z nauczycielskiego zawodu, uzasadnia
przywrócenie go do pracy. Jeśli zaś chodzi o żądanie ustalenia, że w okresie od dnia
27 kwietnia 2000 r. do dnia 9 lutego 2001 r. stosunek pracy nieprzerwanie istniał, to
podlega ono oddaleniu, ponieważ uprawnienie do jego zgłoszenia nie zostało wyra-
żone w obowiązujących regulacjach prawnych.
Od wyroku Sądu Okręgowego kasację wniosły obie strony. Powód zaskarżył
go w części dotyczącej oddalenia powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy,
zarzucając naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie przepisów art. 97 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym w związku z
art. 56 § 1 k.p. i w związku z art. 189 k.p.c. oraz art. 135 ust. 4 powołanej ustawy w
związku z art. 2 § 1 k.p.c., jak również naruszenie przepisów postępowania, które
mogło mieć wpływ na wynik sprawy (art. 278 § 1 oraz art. 382 k.p.c.). Zdaniem skar-
żącego uchylenie w trybie art. 135 ust. 4 ustawy orzeczenia komisji dyscyplinarnej
przy Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego wywiera skutek nie tylko na płaszczyź-
nie procesowej, polegający na konieczności ponownego rozpoznania sprawy, ale
również na płaszczyźnie materialnoprawnej, co prowadzi do restytucji wygasłego
stosunku pracy. Powód stwierdził, że „odpowiednie zastosowanie przepisów działu II,
3
rozdziału II, oddziału 6 Kodeksu pracy”, o którym stanowi art. 97 ust. 2 ustawy o
szkolnictwie wyższym oznacza w tym przypadku niestosowanie art. 56 k.p., ponie-
waż od dyscyplinarnego orzeczenia przewidziane jest odwołanie wyłącznie do Sądu
Najwyższego. Jeśli zaś chodzi o zarzut naruszenia przepisów postępowania, to skar-
żący stwierdził, że Sąd Okręgowy nie uwzględnił „skutków, jakie w sferze istnienia
stosunku pracy należy wiązać z postanowieniem Sądu Najwyższego (…) uchylają-
cym orzeczenie (…) o wydaleniu z zawodu, przez ograniczenie tych skutków jedynie
do skutków procesowych.” W świetle wskazanych zarzutów powód wniósł o uchyle-
nie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Natomiast strona pozwana, zaskarżając wyrok w całości, zarzuciła mu naru-
szenie prawa materialnego - art. 97 ust. 2 ustawy w związku z art. 56 § 1 k.p., pole-
gające na ich błędnym zastosowaniu. Jej zdaniem zasadnicze znaczenie dla inter-
pretacji art. 97 ust. 2 ustawy ma zbadanie prawidłowości postępowania dyscyplinar-
nego wyłącznie do momentu prawomocnego wygaśnięcia stosunku pracy. Ozna-
czałoby to, że z punktu widzenia oceny tego zdarzenia, nie powinny być brane pod
uwagę orzeczenia wydane po tej chwili. W oparciu o tak sformułowane zarzuty po-
zwana Politechnika wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu
Rejonowego i oddalenie powództwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Obie kasacje nie zasługują na uwzględnienie, gdyż ich podstawy okazały się
nieusprawiedliwione. Problem, do którego na tle ustaleń faktycznych ocenianych
przez pryzmat obowiązującego porządku prawnego, sprowadza się istota niniejszego
sporu polega na rozstrzygnięciu, czy dopuszczalne jest oddalenie przez sąd pracy
powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy i zarazem przywrócenie pracownika
do pracy w sytuacji, w której stosunek pracy wygasł na skutek prawomocnego orze-
czenia komisji dyscyplinarnej przy Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego, które Sąd
Najwyższy uchylił następnie na podstawie art. 135 ust. 4 ustawy. Zgodnie z art. 95
ust. 1 pkt 3 ustawy stosunek pracy z mianowanym nauczycielem akademickim wy-
gasa z mocy prawa w razie prawomocnego ukarania karą dyscyplinarną wydalenia z
zawodu nauczycielskiego. W przeciwieństwie do ustania stosunku pracy w wyniku
rozwiązania umowy o pracę, wygaśnięcie następuje bez potrzeby składania przez
pracodawcę jakiegokolwiek oświadczenia woli. Podstawą ustania stosunku pracy jest
4
bowiem wystąpienie określonego zdarzenia, z którym ustawa wiąże wspomniany
skutek. W przedmiotowej sprawie takim zdarzeniem jest prawomocne ukaranie karą
wydalenia z zawodu orzeczoną przez komisję dyscyplinarną przy Radzie Głównej
Szkolnictwa Wyższego. Zarządzenie przez rektora pozwanej Politechniki wykonania
niniejszej kary miało zatem wyłącznie znaczenie deklaratoryjne.
Zgodnie z art. 97 ust. 2 ustawy w zakresie roszczeń mianowanego nauczy-
ciela akademickiego z tytułu stwierdzenia wygaśnięcia stosunku pracy stosuje się
odpowiednio przepisy działu drugiego, rozdziału II, oddziału 6 Kodeksu pracy. Z kolei
według art. 135 ust. 4 ustawy od prawomocnego orzeczenia komisji dyscyplinarnej
przy Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego dopuszczalne jest złożenie odwołania
do Sądu Najwyższego. W świetle zarzutów sformułowanych przez powoda, omówie-
nia wymaga wzajemny stosunek obu regulacji. O ile odwołanie do Sądu Najwyższe-
go należy uznać za szczególny środek zaskarżenia kary orzeczonej przez komisję
dyscyplinarną, o tyle postępowanie wszczęte na podstawie art. 97 ust. 2 w związku z
art. 56 - 61 k.p. służy wyłącznie realizacji roszczeń przysługujących uprawnionemu w
związku z zakończeniem postępowania dyscyplinarnego. Dlatego do czasu zakoń-
czenia tego postępowania, wystąpienie z powództwem do sądu powszechnego na-
leży uznać co najmniej za przedwczesne. Jeżeli jednak, jak stało się w niniejszej
sprawie, postępowanie w Sądzie Rejonowym wszczęto przed zakończeniem postę-
powania odwoławczego przed Sądem Najwyższym, który w jego trakcie uchylił orze-
czenie komisji dyscyplinarnej przy Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego, a strona
pozwana nie składała wniosku o zawieszenie prowadzonego postępowania, to na-
leży uznać, że Sąd pierwszej instancji prawidłowo przyjął, iż w dacie wyrokowania
„odpadła” podstawa wygaśnięcia stosunku pracy. Jeśli zaś chodzi o skutki, jakie wy-
wiera uchylenie przez Sąd Najwyższy orzeczenia komisji dyscyplinarnej przy Radzie
Głównej Szkolnictwa Wyższego, to nie prowadzi ono ex tunc do automatycznej re-
stytucji stosunku pracy. Wprawdzie z tezy i uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego
z dnia 5 grudnia 2002 r., PKN 620/01 (OSNP 2004 nr 11, poz. 192), można by wno-
sić, że uchylenie orzeczenia komisji dyscyplinarnej o wydaleniu z nauczycielskiego
zawodu prowadzi do restytucji stosunku pracy i umożliwia żądanie ustalenia jego
nieprzerwanego istnienia, lecz wyrok ten zapadł w sprawie o odszkodowanie z tytułu
szkody majątkowej i niemajątkowej powstałej na skutek wydania orzeczenia dyscy-
plinarnego, następnie uchylonego. Z tego też względu przeprowadzone tam wywody
pozostawały poza istotą rozstrzygnięcia. Powoływanie się przez powoda na orzecze-
5
nie Trybunału Konstytucyjnego, SK 15/99 (OTK 1999 nr 7, poz. 169) dotyczący
uchylenia orzeczenia komisji dyscyplinarnej w przedmiocie relegowania studenta z
uczelni, nie uwzględnia zaś interpretacji i stosowania norm prawnych mających
szczególny charakter. Tymczasem zgodnie z przyjętą w teorii prawa podstawową
regułą wykładni, wyjątki nie mogą być interpretowane w sposób rozszerzający
(exceptiones non sunt extendendae). Nie jest również dopuszczalna rozszerzająca
wykładnia szczegółowej normy prawnej. W niniejszej sprawie nie bez znaczenia po-
zostają również okoliczności związane z uchyleniem przedmiotowego orzeczenia.
Sąd Najwyższy nie zajął bowiem merytorycznego stanowiska w sprawie zasadności
orzeczenia kary o wydaleniu z zawodu, poprzestając na zbadaniu przesłanek formal-
nych, które nie zostały spełnione przez komisję dyscyplinarną drugiej instancji. W
tym kontekście żądanie ustalenia nieprzerwanego trwania stosunku pracy należało
oddalić.
Co się zaś tyczy podniesionego przez powoda zarzutu niewłaściwego zasto-
sowania art. 97 ust. 2 ustawy, co miało polegać na zastosowaniu przepisów art. 56 -
61 k.p., nieznajdujących rzekomo zastosowania, to opiera się on na błędnym zało-
żeniu o możliwości restytucji stosunku pracy wskutek uchylenia kary dyscyplinarnej.
Jednakże wymóg „odpowiedniego” stosowania przepisów powszechnego ustawo-
dawstwa pracy w celu umożliwienia domagania się przez poszkodowanego określo-
nych roszczeń, oznacza w tym wypadku konieczność zrekonstruowania normy praw-
nej uwzględniającej osobliwości dotyczące ustania stosunku pracy mianowanego
nauczyciela akademickiego oraz zasady ich dochodzenia według Kodeksu pracy. W
przypadku roszczeń mianowanego nauczyciela akademickiego związanych z wyga-
śnięciem stosunku pracy nie jest możliwe zastosowanie wprost przepisów art. 56 - 61
k.p., ponieważ nie uregulowano w nich problematyki roszczeń przysługujących pra-
cownikowi w takim przypadku. Analiza omawianych przepisów prowadzi do wniosku,
że norma prawna wyrażająca w niniejszym stanie faktycznym uprawnienia mianowa-
nego nauczyciela akademickiego powinna prima facie mieć następujące brzmienie:
„w razie stwierdzenia wygaśnięcia stosunku pracy mianowanemu nauczycielowi aka-
demickiemu przysługuje roszczenie o przywrócenie do pracy albo o odszkodowanie.”
Taka ogólna norma dotyczyłaby jednak każdego stwierdzenia wygaśnięcia stosunku
pracy, co w praktyce prowadziłoby do ustanowienia dla pracownika prawa do swo-
istej odprawy. Byłoby to zaś nie do pogodzenia z istotą normy wyrażonej w art. 97
ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym w związku z art. 56 § 1 k.p. Poza tym w oma-
6
wianych przepisach nie chodzi - wbrew ich dosłownemu brzmieniu - o stwierdzenie
wygaśnięcia, ale raczej o towarzyszące mu okoliczności, które uzasadniałyby wska-
zane roszczenia i miałyby znaczenie dla prawnej oceny tego zdarzenia. Jeśli więc, w
niniejszej sprawie roszczenie o przywrócenie do pracy, względnie o odszkodowanie
może być zgłoszone wyłącznie w związku z okolicznościami wpływającymi na ocenę
wygaśnięcia stosunku pracy mianowanego nauczyciela akademickiego, to podsta-
wową sytuacją, w której byłoby ono uzasadnione jest następcze „odpadnięcie” jego
prawnej podstawy, do czego prowadzi na przykład uchylenie przez Sąd Najwyższy
kary wydalenia z nauczycielskiego zawodu. Skutkiem byłoby - podobnie jak w przy-
padku stwierdzenia bezprawności rozwiązania umowy o pracę - odmówienie takiemu
zdarzeniu prawnej doniosłości. W ustalonym stanie faktycznym i prawnym należało
zatem orzec o przywróceniu do pracy. Zgodnie z art. 57 § 4 w związku z art. 48 § 1
k.p. przedmiotowe rozstrzygnięcie wywoływałoby materialny skutek dopiero od daty
zgłoszenia przez pracownika gotowości niezwłocznego podjęcia pracy.
W powyższym świetle oczywiście chybiony jest również zarzut naruszenia
przepisów art. 378 § 1 oraz 382 k.p.c., podniesiony przez powoda w kontekście rze-
komego błędu w ustaleniu skutków, jakie należy wiązać w sferze stosunku pracy z
przedmiotowym orzeczeniem Sądu Najwyższego.
Jeśli chodzi o kasację strony pozwanej, to przedstawione przez nią zarzuty
także nie mogą zostać uwzględnione. Podniosła ona, że dla oceny wygaśnięcia sto-
sunku pracy nie powinny być brane pod uwagę orzeczenia wydawane po tym zda-
rzeniu. W prawie pracy jest jednak zasadą, że nawet wadliwe rozwiązanie umowy o
pracę wywiera skutek w postaci ustania stosunku pracy, co nie wyklucza dochodze-
nia z tego tytułu określonych roszczeń przez poszkodowanego. Skoro więc postępo-
wanie dyscyplinarne w drugiej instancji, nawet wadliwe pod względem procedural-
nym, doprowadziło do wygaśnięcia stosunku pracy, to przywrócenie pracownika do
pracy, gdy w wyniku postępowania odwoławczego przed Sądem Najwyższym
przedmiotowe orzeczenie zostało uchylone, było w pełni uzasadnione. Kasacja
strony pozwanej podlegała zatem również oddaleniu.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
k.p.c. orzekł
jak w sentencji.
========================================