Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 21 września 2004 r.
II PK 18/04
Powoływanie się na naruszenie prawa w sprawie zakończonej prawo-
mocnym wyrokiem oddalającym powództwo nie uzasadnia zarzutu, że świad-
czenie wyegzekwowane na podstawie klauzuli wykonalności nadanej nieprawo-
mocnemu wyrokowi czyni zadość zasadom współżycia społecznego (art. 411
pkt 2 k.c.).
Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jerzy Kwaśniewski, Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 21 września 2004 r.
sprawy z powództwa Domów Towarowych Centrum SA w W. przeciwko Elżbiecie J.,
Małgorzacie T.-M., Hannie P. i Paulinie N. o zapłatę, na skutek kasacji pozwanych od
wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z
dnia 12 września 2003 r. [...]
1. o d d a l i ł kasację,
2. zasądził od pozwanych Elżbiety J. 600 zł, Małgorzaty T.-M. 600 zł, Hanny
P. 600 zł, Pauliny N. 600 zł na rzecz powoda tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 25 marca 2003 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy Ubezpieczeń
Społecznych w Poznaniu zasądził na rzecz powoda Domów Towarowych Centrum
SA w W. od pozwanej Elżbiety J. 24.072,10 zł, od pozwanej Małgorzaty T.-M.
22.574,15 zł, od pozwanej Hanny P. 20.528,73 zł i od pozwanej Pauliny N. 21.011,53
zł z odsetkami i kosztami procesu. Sąd ustalił, że wymienione kwoty zostały wyegze-
kwowane przez pozwane od powoda na podstawie wyroku zaocznego Sądu Okrę-
gowego w Poznaniu z dnia 17 kwietnia 2002 r. zaopatrzonego klauzulą wykonalności
w sprawie o odszkodowanie i odprawę. Na skutek sprzeciwu powoda wyrok zaoczny
2
został uchylony wyrokiem Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 10 lipca 2002 r. i
powództwo zostało w całości oddalone. Ten ostatni wyrok uprawomocnił się 31 paź-
dziernika 2002 r. wobec oddalenia apelacji pozwanych. Sąd uznał, że pozwane uzy-
skały od powoda korzyść majątkową bez podstawy prawnej i egzekwując należności
zasądzone na ich rzecz nieprawomocnym wyrokiem zaocznym powinny liczyć się z
możliwością negatywnego dla nich rozstrzygnięcia, zwłaszcza że w procesie były
reprezentowane przez fachowego pełnomocnika. Nie ma zatem zastosowania prze-
pis art. 409 k.c., mimo zużycia otrzymanych korzyści na bieżące potrzeby. Sąd nie
podzielił stanowiska pozwanych, że uzyskanie kwot będących przedmiotem procesu
czyni zadość zasadom współżycia społecznego. Powołują się one na to, że pracow-
nice będące w analogicznej sytuacji otrzymały po 33.780 zł na podstawie porozumie-
nia z powodem. Jednak pozwane nie zgodziły się na zawarcie porozumienia.
W apelacji od tego wyroku pozwane, powołując się na zasady współżycia
społecznego, podniosły, iż nie wzięto pod uwagę, że z powodu szykan i dyskrymina-
cji zostały zmuszone do rozwiązania umów o pracę w trybie art. 55 § 11
k.p. Gdyby
powód nie nadużył prawa i rozwiązał z pozwanymi stosunki pracy z własnej inicjaty-
wy, musiałby wypłacić wynagrodzenie i odszkodowanie na podstawie art. 32 ust. 1
ustawy o związkach zawodowych w kwotach przewyższających uzyskaną korzyść.
Wyrokiem z dnia 12 września 2003 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Poznaniu oddalił apelację. Sąd Okręgowy uznał za bezzasadne
powoływanie się na nadużycie prawa i zasady współżycia społecznego. Skoro po-
zwane nie zgodziły się na proponowaną przez powoda ugodę i roszczeń o odszko-
dowanie dochodziły na drodze sądowej, to dokonały tego z własnego wyboru. Nie
ma zatem zastosowania przepis art. 411 pkt 2 k.c. Pozwane nie mogą także sku-
tecznie bronić się zarzutem, że uzyskaną korzyść zużyły, gdyż przepis art. 409 k.c.
wyklucza wygaśnięcie obowiązku zwrotu korzyści w sytuacji, gdy wzbogacony powi-
nien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Egzekwując należność na podstawie nie-
prawomocnego wyroku zaocznego pozwane powinny liczyć się z obowiązkiem
zwrotu, zwłaszcza że po wniesieniu sprzeciwu od wyroku zaocznego Sąd Okręgowy
w Poznaniu postanowieniem z dnia 28 maja 2002 r. wstrzymał egzekucję. Wydanie
postanowienia, a następnie wyroku z dnia 10 lipca 2002 r. oddalającego powództwo,
powinno wywołać u pozwanych stan niepewności co do rozstrzygnięcia sporu,
zwłaszcza, że pozwane są osobami wykształconymi i korzystały z pomocy profesjo-
nalnego pełnomocnika. Z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 1967 r., III
3
PZP 42/66 (OSNCP 1967 nr 7-8, poz. 124), wynika, że przeświadczenie strony egze-
kwującej świadczenie zasądzone natychmiast wykonalnym wyrokiem o tym, iż należy
się jej to świadczenie, wyłącza jej złą wiarę i obowiązek naprawienia szkody prze-
kraczającej wartość wyegzekwowanego świadczenia, ale nie wyłącza obowiązku
zwrotu wyegzekwowanego świadczenia jako nienależnego, gdy odpadła podstawa
tego świadczenia wskutek oddalenia powództwa (art. 410 § 2 k.c.). Dobra wiara nie
chroni od obowiązku zwrotu wyegzekwowanej sumy. Nawet przy założeniu, że poz-
wane były przekonane o zasadności swego roszczenia i pomyślnym dla nich zakoń-
czeniu sporu, są one zobowiązane do zwrotu wyegzekwowanych należności.
Wyrok ten zaskarżyły kasacją pozwane i opierając kasację na podstawie na-
ruszenia prawa materialnego przez niezastosowanie art. 411 pkt 2 k.c. wniosły „o
zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa”. W uzasadnieniu kasacji wy-
wodzą, że odszkodowanie, którego dochodziły w sprawie pracowniczej należało się
im przynajmniej do wysokości przyznanej innym pracownikom, a rozwiązanie umowy
o pracę na podstawie art. 55 § 11
k.p. nie może pozbawiać ich prawa do odszkodo-
wania. „Zastosowanie art. 55 § 3 k.p. wydawało się oczywistą przesłanką prawa do
odszkodowania, gdyż ciężkie naruszenie obowiązków pracodawcy wobec pracowni-
ków nie powinno pogarszać ich sytuacji prawnej i pozbawiać świadczeń przewidzia-
nych w prawie pracy. W powyższej sytuacji pozwane miały podstawy do przekona-
nia, iż wyrok zaoczny zasądzający na ich rzecz odszkodowanie zostanie utrzymany
w mocy.” Egzekwowanie zasądzonego odszkodowania uzasadniała również zła sy-
tuacja finansowa pracodawcy. Zdaniem pozwanych istnieją pełne podstawy do za-
stosowania art. 411 pkt 2 k.c. Nastąpiło bowiem spełnienie świadczenia w drodze
egzekucji „w warunkach, gdy powód powinien był wypłacić pozwanym odszkodowa-
nia z tytułu rozwiązania stosunków pracy, bądź też nie dopuszczać do ciężkiego na-
ruszenia obowiązków wobec pozwanych, co umożliwiłoby im otrzymanie wynagro-
dzenia za pracę co najmniej do listopada 2003 r. w ramach ochrony przed zwolnie-
niem przewidzianym w art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych”. W takiej sy-
tuacji spełnienie świadczenia przez powoda czyniło zadość zasadom współżycia
społecznego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Jedynym zarzutem podniesionym w kasacji jest niezastosowanie przepisu art.
411 pkt 2 k.c., który to przepis wyłącza obowiązek zwrotu świadczenia. Stanowi on,
że nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełnienie świadczenia czyni zadość
zasadom współżycia społecznego. Przepis ten odnosi się do świadczenia spełnione-
go w warunkach określonych w art. 410 § 2 k.c., czyli świadczenia nienależnego,
spełnionego mimo braku zobowiązania, czy też - jak w tym przypadku - gdy podsta-
wa prawna świadczenia odpadła. Powoływanie się przez pozwane na przepis art.
411 pkt 2 k.c. oznacza przyznanie faktu, że otrzymały one świadczenie nienależne,
gdyż w przeciwnym wypadku przepis ten nie miałby zastosowania. Tymczasem uza-
sadnienie zarzutu zmierza do wykazania, że powód był zobowiązany do odszkodo-
wania. Zostały także wskazane przepisy stanowiące zdaniem skarżących podstawę
prawną tego zobowiązania. Słusznie Sąd Okręgowy nie rozpoznawał tych zarzutów,
gdyż brak podstawy prawnej został stwierdzony prawomocnym wyrokiem oddalają-
cym powództwo o odszkodowanie. Prawidłowość stanowiska prawnego zaprezento-
wanego w prawomocnym wyroku nie może być kwestionowana wobec jego mocy
wiążącej (art. 365 § 1 k.p.c.).
Przepis art. 411 pkt 2 k.c. ma zastosowanie w sytuacji, gdy ten, kto spełnił
świadczenie, nie był prawnie zobowiązany lecz można mu przypisać moralny obo-
wiązek wobec przyjmującego świadczenie. W takiej sytuacji spełnienie świadczenia
czyni zadość zasadom współżycia społecznego. W sprawach ze stosunku pracy Sąd
Najwyższy przyjmował za czyniące zadość zasadom współżycia społecznego speł-
nienie świadczenia nienależnego w okolicznościach takich, jak wypłacanie bez pod-
stawy prawnej podwyższonego wynagrodzenia (wyrok z dnia 26 września 2000 r., I
PKN 42/00, OSNAPiUS 2002 nr 8, poz. 188), lub udzielenie pomocy pracownikowi,
który znalazł się w szczególnej sytuacji losowej (wyrok z dnia 18 marca 1981 r., IV
PR 59/81, OSNCP 1981 nr 9, poz. 179). Pozwane nie powołały się w kasacji na tego
rodzaju okoliczności. Powołują się jedynie na podstawę prawną zobowiązania do
świadczenia, a ich zarzuty zmierzają do wykazania, że wyrok oddalający powództwo
zapadł z naruszeniem prawa materialnego. Powoływanie się na naruszenie prawa w
sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem oddalającym powództwo nie uzasad-
nia zarzutu, że świadczenie wyegzekwowane na podstawie klauzuli wykonalności
nadanej nieprawomocnemu wyrokowi czyni zadość zasadom współżycia społecz-
nego.
5
Kasacja okazała się pozbawiona usprawiedliwionych podstaw i z tych przy-
czyn Sąd Najwyższy w oparciu o przepis art.39312
k.p.c. orzekł jak w sentencji wy-
roku.
========================================