Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 24 września 2004 r.
II PK 27/04
Pakiet gwarancji pracowniczych ma moc wiążącą nie tylko w sferze zbio-
rowego prawa pracy, ale także w sferze indywidualnych roszczeń pracowni-
czych. Spółka powstała w wyniku komercjalizacji przedsiębiorstwa państwo-
wego jest obowiązana dotrzymać gwarancji zatrudnienia określonych w pakie-
cie gwarancji pracowniczych zawartym ze związkami zawodowymi przez to
przedsiębiorstwo.
Przewodniczący SSN Maria Tyszel, Sędziowie SN: Jadwiga Skibińska-
Adamowicz, Andrzej Wróbel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 września 2004 r.
sprawy z powództwa Andrzeja H. przeciwko Kopalni Węgla Brunatnego „A.” SA w T.
o zapłatę, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Po-
znaniu z dnia 23 października 2003 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Powód Andrzej H. był pracownikiem Kopalni Węgla Brunatnego od 16 listopa-
da 1970 r. do 31 grudnia 2002 r., to jest przez okres 32 lat. Ostatnio pracował na
stanowisku głównego inżyniera do spraw rozwoju, z miesięcznym wynagrodzeniem
w kwocie 7.439,82 zł. Pozwana Kopalnia powstała w wyniku komercjalizacji byłego
przedsiębiorstwa państwowego.
W dniu 4 maja 1999r. został podpisany Pakiet Gwarancji Pracowniczych za-
pewniający zatrudnienie w okresie ochronnym. Sankcją za złamanie tego nakazu jest
obowiązek pracodawcy wypłaty odprawy, której wysokość została uzależniona od
okresu zatrudnienia. W dniu 31 stycznia 2002 r., w trakcie konferencji prasowej, po-
wód przedstawił stanowisko zarządu co do opłacalności eksploatacji złoża „D.”. W
ocenie powoda i ówczesnego zarządu wydobywanie węgla z tego złoża byłoby nie-
2
opłacalne. W dniu 15 lutego 2002 r. doszło do zmiany zarządu w pozwanej Spółce.
Nowo wybrany zarząd prezentował odmienne stanowisko co do opłacalności eksplo-
atacji złoża „D.”. W marcu 2002 r. został opracowany przez powoda dokument „Kon-
cepcja Eksploatacji złoża D.”.
Pismem z dnia 29 marca 2002 r. zaproponowano powodowi nowe warunki
pracy i płacy - nadsztygara w dziale BHP i z dniem 1 kwietnia 2002 r. powierzono mu
na okres 3 miesięcy stanowisko starszego inspektora BHP, przy czym w okresie od
12 kwietnia do 7 września 2002 r. powód przebywał na zwolnieniu lekarskim.
Pismem z dnia 6 września 2002 r. dokonano wypowiedzenia zmieniającego
warunki pracy i płacy. Po okresie wypowiedzenia powód miał pracować jako starszy
inspektor w dziale BHP, z wynagrodzeniem zasadniczym 1.933 zł miesięcznie. Po-
wód odmówił przyjęcia zaproponowanych warunków, wobec czego umowa o pracę
uległa rozwiązaniu 31 grudnia 2002 r.
Powód, powołując się na treść § 14 „Pakietu Gwarancji Pracowniczych”, wy-
stąpił w dniu 6 stycznia 2003 r. do pozwanej Kopalni o wypłacenie mu należnej od-
prawy. Wniosek ten został odrzucony.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu-Ośrodek
Zamiejscowy w Koninie wyrokiem z dnia 18 lipca 2003 r. [...] uwzględnił ponad żąda-
nie pozwu roszczenie powoda Andrzeja H. i zasądził na jego rzecz od pozwanej Ko-
palni Węgla Brunatnego „A.” SA w T. kwotę 295.885,80 zł tytułem odprawy oraz
orzekł o kosztach procesu.
Sąd pierwszej instancji uznał, że rozwiązanie z powodem umowy o pracę na-
ruszyło gwarancje zatrudnienia określone w Pakiecie, a to rodzi obowiązek wypłaty
odprawy. Według oceny Sądu pierwszej instancji, w przedmiotowej sprawie strona
pozwana starała się wykazać, że do rozwiązania umowy o pracę doszło na skutek
utraty zaufania do powoda, związanej z jego publicznymi wypowiedziami dotyczą-
cymi dalszego rozwoju pozwanej. Biorąc jednak pod uwagę ustalone w sprawie oko-
liczności, Sąd uznał, że do rozwiązania umowy o pracę z powodem nie doszło z
przyczyn wskazanych w § 11 ust. 2 pkt 4 i 5 Pakietu, a więc na skutek zawinionego
naruszenia przez powoda obowiązków pracowniczych. Z uwagi zaś na naruszenie
przez pozwaną § 11 ust. 2 Pakietu, Sąd był zobligowany do zastosowania jego prze-
pisu § 14, który w takiej sytuacji przyznawał zwalnianemu pracownikowi uprawnienie
do żądania odprawy w wysokości ustalonej zgodnie z treścią tego przepisu.
3
Apelację od powyższego wyroku wniosła strona pozwana. Ponadto, strona
pozwana złożyła dwa pisma procesowe: z 15 października 2003 r. i 17 października
2003 r., w których kwestionowała skuteczność Pakietu Gwarancji Pracowniczych
jako źródła zobowiązania pracodawcy wobec pracownika. Apelująca wywodziła, że
taka „umowa” nie jest źródłem prawa pracy w rozumieniu przepisu art. 9 § 1 k.p.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem
z 23 października 2003 r. [...] zmienił zaskarżony wyrok w pkt 1 o tyle, że na miejsce
kwoty 295.885,80 zł zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 238.074,24 zł, w
pozostałym zakresie apelację oddalił i zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę
5.400 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.
Sąd Apelacyjny uznał rację apelującego, że w rozpoznawanej sprawie nie było
podstaw do orzekania ponad żądanie pozwu. Sąd drugiej instancji wyjaśnił, że w
przedmiotowej sprawie Pakiet Gwarancji Pracowniczych zawarty w dniu 4 maja 1999
r. pomiędzy dyrekcją Przedsiębiorstwa Państwowego - Kopalnie Węgla Brunatnego
„A.” a związkami zawodowymi jest źródłem indywidualnych zobowiązań pracowni-
czych, a zatem powód może skutecznie domagać się wypłaty odprawy, o której
mowa w § 14 Pakietu. Według Sądu, należy uznać, że powyższa umowa została za-
warta pomiędzy przyszłym pracodawcą a związkami zawodowymi jako przedstawi-
cielami pracowników. Wniosek ten bowiem wynika z § 2 i § 11 ust. 1 Pakietu. W za-
kresie skutków prawnych wypowiedzenia zmieniającego warunki pracy i płacy, Sąd
Apelacyjny stwierdził, że powodowi zaproponowano nowe warunki pracy i płacy, któ-
rych nie mógł zaakceptować, gdyż powodowały one jego degradację w strukturach
zakładu pracy. Ponadto należało zauważyć, że forma wypowiedzenia zmieniającego
nie jest wymieniona w § 11 ust. 2 Pakietu jako sposób rozwiązania umowy nienaru-
szający gwarancji zatrudnienia.
Od powyższego wyroku kasację wniosła strona pozwana, zarzucając naru-
szenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie
przepisu art. 9 § 1 k.p., polegające na uznaniu, że Pakiet Gwarancji Pracowniczych
w Kopalni Węgla Brunatnego A. z dnia 4 maja 1999 r. jest źródłem prawa pracy, a
tym samym przyjęcie, że § 14 w związku § 11 ust. 2 tego Pakietu może stanowić
podstawę zasądzenia roszczeń na rzecz powoda; lub na wypadek, gdyby Sąd Naj-
wyższy nie uznał zarzutu, o którym mowa w pkt 1, naruszenie przepisu art. 9 § 1 k.p.
w związku z § 11 ust. 2 i § 14 wymienionego Pakietu przez błędną ich wykładnię,
polegającą na przyjęciu, że w związku z ustaniem stosunku pracy powoda na skutek
4
odmowy przyjęcia wypowiedzenia zmieniającego, doszło do naruszenia przez po-
zwaną gwarancji zatrudnienia w rozumieniu § 11 ust. 2 Pakietu, uzasadniającego
wypłatę powodowi odprawy, o której mowa w § 14 Pakietu; a także naruszenie prze-
pisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, w postaci narusze-
nia przepisu art. 382 k.p.c. w związku z art. 233 § 1 k.p.c. polegające na zaniechaniu
wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego co do
zasadności roszczenia dochodzonego przez powoda.
Skarżący wniósł o zmianę lub uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyj-
nego w Poznaniu z dnia 23 października 2003 r. [...] w części uwzględniającej rosz-
czenie powoda i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyj-
nemu w Poznaniu oraz o zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego, w tym
kosztów zastępstwa procesowego.
Jako okoliczności uzasadniające rozpoznanie kasacji pozwany, po powołaniu
się na szereg orzeczeń Sądu Najwyższego, wskazał, że w niniejszej sprawie zaist-
niał problem prawny, który wymaga rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy, albowiem
stan faktyczny zawiera istotne różnice w stosunku do stanów, które stanowiły pod-
stawy dotychczasowych orzeczeń. W szczególności Pakiet wykracza daleko poza
granice standardu ochrony pracowników wyznaczone przez praktykę, a nadto stwa-
rza ochronę, w której brak jest typowej dla paktu społecznego podstawy w postaci
zagrożenia interesów pracowniczych - ponieważ z komercjalizacji wynika tylko
zmiana formy prawnej podmiotu gospodarczego (z przedsiębiorstwa państwowego
na spółkę akcyjną), a nie zachodzi tu zmiana właściciela przedsiębiorstwa. Nie jest
też dokonywana żadna restrukturyzacja związana z trudną sytuacją przedsiębior-
stwa. Z uwagi na te okoliczności zachodzi uzasadnione podejrzenie, że postanowie-
nia Pakietu są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, albowiem naruszają
słuszny interes pracodawcy, i nie powinny stanowić podstawy indywidualnych rosz-
czeń. Nadto, zachodzą także wątpliwości natury podmiotowej co do tego, czy po-
zwana jest w ogóle związana postanowieniami Pakietu, a także istotne błędy w oce-
nie charakteru prawnego Pakietu, popełnione przez Sądy pierwszej i drugiej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw. Powód domagał się odprawy na
podstawie § 14 Pakietu Gwarancji Pracowniczych w Kopalni Węgla Brunatnego „A.”
5
Spółka Akcyjna w T., zawartego w dniu 14 maja 1999 r., który przewidywał, że w
przypadku niedotrzymania gwarancji zatrudnienia, o której mowa w § 11 ust. 2, pra-
codawca wypłaci odprawę w wysokości 1-miesięcznego wynagrodzenia za każdy rok
pracy w Przedsiębiorstwie i KWB „A.”, obliczonego jak za urlop wypoczynkowy. Z
kolei przepis § 11 ust. 2 Pakietu Gwarancji Pracowniczych stanowił, że zarząd KWB
„A.” SA do dnia 31 grudnia 2010 r. nie rozwiąże umowy o pracę z żadnym pracowni-
kiem zatrudnionym w dniu przekształcenia Przedsiębiorstwa w jednoosobową spółkę
Skarbu Państwa, z przyczyn innych niż: 1) porozumienie stron, 2) wypowiedzenie
umowy o pracę przez pracownika, 3) przejście pracownika na rentę lub emeryturę, 4)
określonych w art. 52 Kodeksu pracy, 5) rozwiązanie umowy o pracę z winy pracow-
nika określonej w regulaminie pracy.
Nie jest trafny zarzut kasacji, że pozwane przedsiębiorstwo dotrzymało gwa-
rancji zatrudnienia przewidzianych w § 11 ust. 2 Pakietu Gwarancji Pracowniczych.
W świetle niekwestionowanych ustaleń Sądów orzekających, że powodowi wręczono
w dniu 6 września 2002 r. wypowiedzenie zmieniające warunki pracy i płacy, a po-
wód odmówił ich przyjęcia, w związku z czym umowa o pracę uległa rozwiązaniu z
dniem 31 grudnia 2002 r., nie może budzić wątpliwości, iż pracodawca rozwiązał z
powodem umowę o pracę z innych przyczyn, niż wymienione taksatywnie w § 11 ust.
2 Pakietu Gwarancji Pracowniczych, a zatem nie dotrzymał gwarancji zatrudnienia w
rozumieniu tego przepisu. Ze względu na treść i cel przepisu art. 42 k.p. nie można
bowiem przyjąć, że odmowa przyjęcia przez pracownika wypowiedzenia zmieniają-
cego jest równoznaczna z wypowiedzeniem umowy o pracę przez tego pracownika.
Trafny jest odmienny pogląd, że w takim wypadku rozwiązanie umowy o pracę jest
równoznaczne z wypowiedzeniem umowy o pracę przez pracodawcę. Wynika to nie
tylko z celu, treści i systematyki przepisu art. 42 k.p., lecz także z istoty wypowiedze-
nia zmieniającego, jako jednostronnej czynności prawnej dokonywanej przez praco-
dawcę, której celem głównym jest zmiana treści stosunku pracy, natomiast celem
ewentualnym i ubocznym jest rozwiązanie stosunku pracy.
Nie jest trafny zarzut naruszenia art. 9 § 1 k.p. W ocenie Sądu Najwyższego
dla rozpoznania niniejszej sprawy nie jest przesądzające to, czy Pakiet Gwarancji
Pracowniczych był źródłem prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 k.p. Najistotniejsze
jest bowiem to, czy pracodawca był związany porozumieniem z dnia 4 maja 1999 r.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjął się prawidłowy pogląd, że każda z kon-
strukcji prawnych pakietu gwarancji pracowniczych (źródło prawa pracy, umowa na
6
rzecz osoby trzeciej i umowa kształtująca treść indywidualnych stosunków pracy)
prowadzi do przyjęcia mocy wiążącej pakietu nie tylko w sferze zbiorowego prawa
pracy, ale także w sferze indywidualnych roszczeń pracowniczych (uzasadnienie wy-
roku Sądu Najwyższego z dnia 29 lipca 2003 r., I PK 270/02).
Związanie pracodawcy przepisami Pakietu Gwarancji Pracowniczych wynika
zarówno z treści Pakietu, jak i z przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o ko-
mercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. Nr 118, poz. 561 ze
zm.). Niewątpliwie z treści przepisu § 2 ust. 3 w związku z § 11 ust. 2 Pakietu wynika
jednoznacznie, że jego postanowieniami było związane dotychczasowe przedsiębior-
stwo państwowe, jak i spółka powstała w wyniku komercjalizacji tego przedsiębior-
stwa. Zgodnie zaś z przepisem art. 1 ust. 1 zdanie drugie ustawy o komercjalizacji i
prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, jeżeli przepisy ustawy nie stanowią ina-
czej, spółka ta wstępuje we wszystkie stosunki prawne, których podmiotem było
przedsiębiorstwo państwowe, bez względu na charakter prawny tych stosunków. Je-
żeli zatem przedsiębiorstwo państwowe przed komercjalizacją zawarło w dniu 4 maja
1999 r. porozumienie - Pakiet Gwarancji Pracowniczych, które „obowiązuje i jest wią-
żące dla Stron z chwilą jego podpisania” (§ 34 Pakietu Gwarancji Pracowniczych), to
z tym dniem stało się ono podmiotem stosunków prawnych ukształtowanych tym pa-
kietem, w tym przewidzianym w § 11 ust. 2 Pakietu zobowiązaniem do nierozwiązy-
wania umów o pracę. Spółka powstała z przekształcenia dotychczasowego przedsię-
biorstwa państwowego wstąpiła w te stosunki prawne, a zatem była obowiązana do-
trzymywać gwarancji zatrudnienia na zasadach określonych w Pakiecie Gwarancji
Pracowniczych.
Sąd Najwyższy nie rozważał zarzutu sprzeczności Pakietu Gwarancji Pracow-
niczych z zasadami współżycia społecznego, ponieważ wykracza to poza granice
zaskarżenia niniejszą kasacją i jej podstawy (art. 39311
k.p.c.).
Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================