Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 października 2004 r.
I PK 694/03
Pracownikowi samorządowemu nie przysługuje odprawa emerytalna, je-
żeli wiek emerytalny osiągnął po rozwiązaniu stosunku pracy, choćby w czasie
pobierania zasiłku chorobowego.
Przewodniczący SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Jadwiga
Skibińska-Adamowicz, Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 6 października 2004 r.
sprawy z powództwa Antoniego P. przeciwko Urzędowi Gminy w P. o odprawę eme-
rytalną, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z
dnia 24 września 2003 r. [...]
z m i e n i ł zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił apelację powoda od
wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 26
czerwca 2003 r. [...], nie obciążając powoda kosztami postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powód Antoni P. domagał się zasądzenia od pozwanego Urzędu Gminy w P.
kwoty 35.190 zł tytułem odprawy emerytalnej. Wyrokiem z dnia 26 czerwca 2003 r.,
[...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi oddalił powódz-
two. Sąd Okręgowy ustalił, że powód był zatrudniony od dnia 30 czerwca 1999 r. do
dnia 19 listopada 2002 r. na podstawie stosunku pracy z wyboru na stanowisku wójta
gminy. W dniu 10 listopada 2002 r. w wyniku wyborów bezpośrednich wyłoniony zo-
stał nowy wójt gminy, który formalnie objął swe obowiązki w dniu 19 listopada 2002 r.
z chwilą złożenia ślubowania. Od dnia wyborów do dnia ślubowania nowego wójta,
powód pełnił nadal funkcję wójta. W okresie od dnia 18 listopada 2002 r. do dnia 5
marca 2003 r. powód z powodu choroby był nieprzerwanie niezdolny do pracy. Po
ustaniu stosunku pracy, pobierał zasiłek chorobowy. W dniu 5 marca 2003 r. powód
ukończył 65 lat. Decyzją z dnia 4 marca 2003 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych -
2
Oddział w Ł. przyznał powodowi prawo do emerytury od dnia 5 marca 2003 r., tj. od
daty zaprzestania pobierania zasiłku chorobowego. Powód posiada 39-letni staż
pracy, przy czym 36 lat przepracował w administracji państwowej i samorządowej.
Nie otrzymał dotychczas odprawy rentowej ani emerytalnej. Jego średnie miesięczne
wynagrodzenie wynosiło 5.879,68 zł.
Sąd Okręgowy uznał, że zgodnie z art. 29a ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o
samorządzie gminnym (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.) w
związku z art. 100 ustawy z dnia 20 czerwca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta,
burmistrza i prezydenta miasta (Dz.U. Nr 113, poz. 984 ze zm.), stosunek pracy po-
woda nie wygasł automatycznie w dniu wyborów, tj. 10 listopada 2002 r., a nastąpiło
to dopiero z chwilą złożenia ślubowania przez nowego wójta, czyli w dniu 19 listo-
pada 2002 r. Sąd pierwszej instancji uznał, że powodowi nie przysługuje prawo do
odprawy rentowej, bowiem przejście na emeryturę lub rentę powinno nastąpić równo-
cześnie z rozwiązaniem z tej przyczyny stosunku pracy. Zdaniem Sądu, konieczne
jest, aby między uzyskaniem świadczenia emerytałnego lub rentowego a rozwiąza-
niem stosunku pracy istniał ścisły związek czasowy. Taka sytuacja nie wystąpiła,
gdyż powód najpierw zaprzestał pracy w urzędzie, a dopiero w późniejszym czasie
nastąpiło nabycie uprawnień emerytalno-rentowych. Powód osiągnął wymagany
przepisami prawa wiek emerytalny dopiero w dniu 5 marca 2003 r., a więc blisko 4
miesiące po wygaśnięciu mandatu wójta.
Sąd Apelacyjny w Łodzi wyrokiem z dnia 24 września 2003 r. [...] zmienił wy-
rok Sądu pierwszej instancji i zasądził na rzecz powoda kwotę 35.190 zł tytułem od-
prawy emerytalnej. Sąd drugiej instancji stwierdził, że zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy
o pracownikach samorządowych, pracownikom przysługuje jednorazowa odprawa
przy przechodzeniu na rentę inwalidzką lub emeryturę. Przepis ten odsyła do odpo-
wiedniego stosowania art. 28 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracowni-
kach urzędów państwowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm.),
zgodnie z którym urzędnikowi państwowemu przechodzącemu na emeryturę lub
rentę inwalidzką przysługuje jednorazowa odprawa uzależniona od stażu pracy (po
20 latach pracy w urzędach w wysokości 6-miesięcznego wynagrodzenia). Sąd Ape-
lacyjny uznał, że art. 28 ustawy o pracownikach urzędów państwowych nie określa
momentu przejścia na emeryturę ani też nie uzależnia prawa do odprawy od ustania
stosunku pracy. Jest to uregulowanie odmienne od art. 921
§ 1 k.p., który przyznaje
prawo do odprawy pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty inwa-
3
lidzkiej lub emerytury, którego stosunek ustał w związku z przejściem na rentę lub
emeryturę. Z zestawienia tych przepisów wynika, że uregulowanie sytuacji pracowni-
ków urzędów państwowych oraz pracowników samorządowych jest korzystniejsze od
regulacji zawartej w art. 921
k.p. Sąd drugiej instancji uznał za wadliwe stanowisko
Sądu Okręgowego, że dla nabycia uprawnień do odprawy emerytalnej przez powoda
konieczne było ścisłe powiązanie przejścia na emeryturę z ustaniem stosunku pracy.
Kasację od tego wyroku wniosła strona pozwana, zarzucając naruszenie art.
21 ust. 1 ustawy o pracownikach samorządowych oraz art. 28 ust. 1 i 3 ustawy o pra-
cownikach urzędów państwowych przez przyjęcie, że byłemu wójtowi, którego „ka-
dencja wygasła" z dniem wyboru nowego wójta przysługuje odprawa emerytalna,
chociaż wiek emerytalny uzyskał dopiero po upływie trzech miesięcy od daty wyga-
śnięcia stosunku pracy. Strona pozwana uważa, że art. 28 ustawy o pracownikach
urzędów państwowych wyraźnie stanowi, iż odprawa przysługuje urzędnikowi prze-
chodzącemu na emeryturę lub rentę. W dniu przejścia na emeryturę powód nie był
już jednak urzędnikiem. Zdaniem strony pozwanej, przejściem na emeryturę jest „za-
miana statusu pracownika na status wyłącznie emeryta". Następuje ona „zawsze i
tylko przez rozwiązanie stosunku pracy". Pracownikowi samorządowemu przysługuje
jednorazowa odprawa przy przechodzeniu na emeryturę. Trudno mówić o związku
rozwiązania stosunku pracy powoda z jego przejściem na emeryturę skoro wygaśnię-
cie stosunku pracy nastąpiło z mocy prawa na skutek upływu kadencji, a kilka mie-
sięcy później powód przeszedł na emeryturę w związku z nabyciem uprawnień eme-
rytalnych. „Pracownik z wyboru" kończy zatrudnienie na skutek upływu kadencji i nie
przechodzi na emeryturę bo nie jest pracownikiem „przechodzącym na emeryturę", a
tylko pracownikiem, którego stosunek pracy zakończył się z mocy prawa. Przepisy
płacowe w stosunku do osób pełniących funkcje publiczne powinny być interpreto-
wane w sposób dosłowny, a nie rozszerzający. Chodzi bowiem o wynagrodzenie wy-
płacane ze środków, do których mają zastosowanie przepisy o finansach publicz-
nych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy o pracownikach samorządowych, pracownikom
samorządowym przysługuje jednorazowa odprawa przy przechodzeniu na rentę in-
walidzką lub emeryturę. Stosuje się wówczas odpowiednio art. 28 ust. 1 ustawy o
4
pracownikach urzędów państwowych. Według tego przepisu, urzędnikowi państwo-
wemu przechodzącemu na emeryturę lub rentę inwalidzką przysługuje jednorazowa
odprawa w wysokości zależnej od stażu pracy w urzędach. W wykładni utrwalonej w
orzecznictwie przyjmuje się, że urzędnikowi państwowemu przechodzącemu na eme-
ryturę przysługuje jednorazowa odprawa, także w przypadku wygaśnięcia stosunku
pracy (wyrok z dnia 16 listopada 2001 r., I PKN 670/00, OSNP 2003 nr 19, poz. 465;
por. też wyrok z dnia 28 lipca 1999 r., I PKN 174/99, OSNAPiUS 2000 nr 21, poz.
786). Utrwalony jest też pogląd, że pracownik samorządowy nabywa prawo do od-
prawy pieniężnej przy przechodzeniu na emeryturę (art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 22
marca 1990 r. o pracownikach samorządowych w związku z art. 28 ust. 1 ustawy z
dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych), co znaczy, że do
nabycia tego prawa wystarczające jest przejście na emeryturę pozostające w
związku czasowym z ustaniem zatrudnienia (wyrok z dnia 9 stycznia 2001 r., I PKN
172/00, OSNAPiUS 2002 nr 16, poz. 380). Przejściem na emeryturę jest zamiana
statusu pracownika lub pracownika-emeryta na status wyłącznie emeryta. Następuje
ono zawsze i tylko przez rozwiązanie (wygaśnięcie) stosunku pracy. Dopóki bowiem
trwa stosunek pracy, osoba pobierająca emeryturę nie przestaje być pracownikiem.
Odprawa przewidziana w art. 28 ustawy o pracownikach urzędów państwowych przy-
sługuje więc także, gdy rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło w związku z przejściem
pracownika na emeryturę, choćby ją wcześniej pobierał (wyrok z dnia 6 czerwca
2000 r., I PKN 700/99, OSNAPiUS 2001 nr 15, poz. 486; OSP 2001 nr 12, poz. 173 z
glosą J. Wratnego; por. też wyrok z dnia 13 kwietnia 1999 r., I PKN 654/98,
OSNAPiUS 2000 nr 13, poz. 502). Przesłankami nabycia prawa do odprawy emery-
talnej przez urzędnika państwowego (pracownika samorządowego) jest więc ustanie
(rozwiązanie, wygaśnięcie) stosunku pracy i pozostające z nim w związku czasowym
uzyskanie „statusu emeryta". Powstaje jednak problem prawny, czy można uznać za
„przechodzącego na emeryturę" pracownika samorządowego, który w dacie ustania
stosunku pracy nie osiągnął jeszcze wieku emerytalnego, a więc nie spełniał wa-
runku nabycia prawa do emerytury, a wiek ten osiągnął w czasie pobierania zasiłku
chorobowego po rozwiązaniu stosunku pracy. Jak wyżej wskazano, odprawa emery-
talna przysługuje bowiem „urzędnikowi państwowemu przechodzącemu na emery-
turę".
W dotychczasowym orzecznictwie, co do podobnego problemu, wypowie-
dziano pogląd, że odprawa emerytalna z art. 28 ust. 1 ustawy o pracownikach urzę-
5
dów państwowych przysługuje również pracownikowi, który prawo do emerytury na-
był w okresie pobierania świadczenia pieniężnego określonego w art. 131
tej ustawy
w związku z wygaśnięciem stosunku pracy (wyrok z dnia 26 listopada 2002 r., I PKN
656/01, OSNP 2004 nr 11, poz. 189). W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy
przyjął, że świadczenie pieniężne z art. 131
ustawy o pracownikach urzędów pań-
stwowych ma, podobnie jak zasiłek chorobowy, charakter substytutu wynagrodzenia
za pracę za okres wypowiedzenia i z tego wywiódł, że osiągnięcie wieku emerytal-
nego w czasie pobierania tego świadczenia i uzyskanie prawa do emerytury, jest
„przejściem na emeryturę" w rozumieniu art. 28 ust. 1 ustawy o pracownikach urzę-
dów państwowych. Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę tego
poglądu nie podziela, w każdym razie co do pobierania zasiłku chorobowego po usta-
niu stosunku pracy. Z pewnością taki zasiłek nie jest „substytutem wynagrodzenia za
pracę za okres wypowiedzenia". Inne są przesłanki tego świadczenia i inna jego
funkcja. Podkreślenia wymaga, że we wskazanym wyroku z dnia 26 listopada 2002 r.
odwołano się do wykładni przyjętej w innym orzeczeniu, a mianowicie w wyroku z
dnia 30 marca 1994 r., I PRN 10/94 (OSNAPiUS 1994 nr 1, poz. 12), według którego
na podstawie art. 28 ust. 1 ustawy o pracownikach urzędów państwowych, pracownik
nabywa prawo do odprawy emerytalnej także wtedy, gdy złożył wniosek o przejście
na emeryturę w czasie nieprzerwanego pobierania zasiłku chorobowego po ustaniu
stosunku pracy, a prawo do emerytury nabył bezpośrednio po wyczerpaniu okresu
zasiłkowego. Wyrok ten zapadł jednak w innej sytuacji faktycznej, gdyż dotyczył zło-
żenia wniosku o emeryturę w czasie pobierania zasiłku chorobowego po rozwiązaniu
stosunku pracy, ale przesłanka osiągnięcia wieku emerytalnego była spełniona wcze-
śniej.
W utrwalonym orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że pracowni-
kowi samorządowemu zatrudnionemu w ramach stosunku pracy z wyboru, który w
czasie trwania zatrudnienia stał się niezdolny do pracy z powodu choroby i pobierał
zasiłek chorobowy, a bezpośrednio potem przeszedł na rentę inwalidzką, przysługuje
prawo do jednorazowej odprawy na podstawie art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 22 marca
1990 r. o pracownikach samorządowych w związku z art. 28 ustawy z dnia 16 wrze-
śnia 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (wyrok z dnia 20 czerwca 2001
r., I PKN 477/00, OSNP 2003 nr 10, poz. 241; por. też wyrok z dnia 17 lutego 1998 r.,
I PKN 528/97, OSNAPiUS 1999 nr 2, poz. 55; uchwała z dnia 4 czerwca 1991 r., I
PZP 17/91, OSNCP 1992 nr 3, poz. 37; uchwała z dnia 7 stycznia 2000 r., III ZP
6
18/99, OSNAPiUS 2000 nr 24, poz. 888). Zwrócić jednak należy uwagę na istotne
różnice w stanach faktycznych i prawnych względem rozpatrywanej sprawy. Wska-
zane orzeczenia dotyczą bowiem odprawy rentowej (a nie emerytalnej) i wynika z
nich jednoznacznie, że przesłanki nabycia prawa do renty inwalidzkiej (z tytułu nie-
zdolności do pracy) były w nich spełnione przed rozwiązaniem stosunku pracy. Pra-
cownik stał się bowiem niezdolny do pracy w czasie zatrudnienia, a tylko ze względu
na pobieranie zasiłku chorobowego po rozwiązaniu stosunku pracy nie dochodziło do
wypłaty renty. Zasadne było w tej sytuacji uznanie, że „przejście na rentę" następo-
wało w wyniku rozwiązania stosunku pracy. Podobnej wykładni nie można jednak
przyjąć względem sytuacji, w której w momencie rozwiązania stosunku pracy pra-
cownik nie spełnia warunku nabycia prawa do emerytury w postaci osiągnięcia odpo-
wiedniego wieku. W takim stanie pobieranie zasiłku chorobowego nie ma żadnego
związku z nabyciem prawa do emerytury, które następuje wprawdzie w pewnym
związku czasowym z rozwiązaniem stosunku pracy, ale jest to związek całkowicie
przypadkowy. Taki przypadkowy związek czasowy między ustaniem stosunku pracy,
a nabyciem prawa do emerytury nie może być potraktowany jako „przejście na eme-
ryturę" w rozumieniu art. 28 ust. 1 ustawy o pracownikach urzędów państwowych.
Podobny pogląd (wprawdzie dotyczący innego stanu prawnego i dlatego inaczej uza-
sadniony) przedstawił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 3 marca 1989 r., III PZP 7/89
(OSNCP 1990 nr 6, poz. 77), według której rozwiązanie umowy o pracę na mocy po-
rozumienia stron przed osiągnięciem przez pracownika wieku emerytalnego nie jest
rozwiązaniem stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę w zakresie
uprawnień pracownika do odprawy emerytalnej.
Wobec powyższego, na podstawie art. 39315
§ 1 k.p.c., należało zmienić za-
skarżony wyrok i oddalić apelację powoda od wyroku Sądu pierwszej instancji.
========================================