Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 23 listopada 2004 r.
I UK 15/04
1. Sąd oddala odwołanie od decyzji organu rentowego, uznając, że nie
wystąpiły wskazane w niej podstawy odmowy przyznania prawa do świadcze-
nia w wyniku jego ponownego ustalenia (art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grud-
nia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), jeżeli w postępowaniu
sądowym zostały ujawnione inne okoliczności, istniejące przed wydaniem de-
cyzji, uzasadniające brak prawa do świadczenia.
2. Ujawnienie, że stanowisko pracy wskazane w zaświadczeniu praco-
dawcy jako wymienione w Dziale III wykazu B stanowiącego załącznik do roz-
porządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytal-
nego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczegól-
nym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) nie figuruje w tym wykazie, jest
podstawą odmowy prawa do wcześniejszej emerytury, przyznanego uprzednio
w oparciu o to zaświadczenie.
Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk (sprawozdawca), Andrzej Kijowski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 23 listopada 2004 r.
sprawy z wniosku Eugeniusza K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w C. o prawo do wcześniejszej emerytury, na skutek kasacji wniosko-
dawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 18 września 2003 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 15 listopada 2001 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych w C.
wstrzymał wypłatę emerytury przyznanej uprzednio wnioskodawcy Eugeniuszowi K. i
odmówił przyznania mu prawa do tego świadczenia stwierdzając brak wymaganego
2
okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach, do którego nie wlicza się
okresu pracy w „I.” Spółce z o.o. niebędącej pracodawcą powstałym w wyniku prze-
kształcenia przedsiębiorstwa państwowego.
Odwołanie wnioskodawcy od tej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie z dnia 31
stycznia 2002 r. [...]. Sąd ustalił, że wnioskodawca był zatrudniony w Hutniczym
Przedsiębiorstwie Remontowym w C., a następnie od lipca 1992 r. do 21 czerwca
1999 r. w spółce „I.” na stanowisku murarza pieców przemysłowych. W świadec-
twach pracy pracodawcy ci stwierdzili wykonywanie pracy w szczególnych warun-
kach na stanowiskach wymienionych w Dziale III poz. 15 wykazu B, stanowiącego
załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szcze-
gólnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Wiek 55 lat wnioskodawca osiągnął
26 lipca 1999 r., a więc po ustaniu zatrudnienia na wymienionym stanowisku. Jed-
nym z warunków wymaganych przepisem § 7 powołanego rozporządzenia jest wy-
konywanie pracy na stanowiskach wymienionych w wykazie B. Tymczasem wykaz
ten nie zawiera stanowiska „murarz pieców przemysłowych”, które to stanowisko za-
mieszczone jest w wykazie A dziale XIV pkt 10. Wykonywanie prac wymienionych w
wykazie A daje możliwość obniżenia wieku emerytalnego o 5 lat, a wnioskodawca
nie osiągnął takiego wieku.
Po rozpoznaniu apelacji wnioskodawcy od tego wyroku Sąd Apelacyjny-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyrokiem z dnia 18 września 2003
r. [...] oddalił apelację. Sąd Apelacyjny skorygował ustalenia Sądu pierwszej instancji
o tyle, że wnioskodawca osiągnął wiek 55 lat w ostatnim dniu zatrudnienia w spółce
„I.”. Okoliczność ta jednak pozostaje bez znaczenia dla ubiegania się o prawo do
wcześniejszej emerytury z osiągnięciem tego wieku. Trafnie bowiem Sąd Okręgowy
stwierdził, że stanowisko, na którym pracował wnioskodawca, nie jest wymienione w
wykazie B załącznika do powołanego w zaskarżonym wyroku rozporządzenia. Treść
świadectwa pracy w szczególnych warunkach nie odpowiada postanowieniom rozpo-
rządzenia i wykazom zamieszczonym w załączniku. Dział III wykazu B - Prace go-
rące w hutach żelaza i stali oraz hutach metali nieżelaznych - liczy jedynie 13 pozycji
i nie jest wśród nich wymieniona praca murarza pieców przemysłowych. Prace mu-
rarskie przy naprawie na gorąco pieców przemysłowych wymienione są w wykazie A,
jednak prace wymienione w tym wykazie stosownie do § 4 ust. 1 rozporządzenia
3
uprawniają do uzyskania wcześniejszej emerytury z osiągnięciem wieku 60 lat. Za-
rządzenie nr 3 Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z dnia 30 marca 1985 r.
w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych wa-
runkach (Dziennik Urzędowy Ministerstwa Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego Nr
1-3, poz. 1 ze zm.) uściśla wykaz stanowisk, co w przypadku murarza pieców prze-
mysłowych dotyczyło wykazu A. Wnioskodawca nie osiągnął wieku 60 lat, zatem nie
ma prawa do wcześniejszej emerytury.
Wyrok ten wnioskodawca zaskarżył kasacją i opierając ją na podstawie naru-
szenia prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art.
32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach Funduszu Ubez-
pieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) oraz § 2 i 7 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej
instancji i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Częstochowie do ponownego
rozpoznania. W uzasadnieniu kasacji podniósł, że przepis art. 32 ust. 2 ustawy o
emeryturach i rentach w brzmieniu obowiązującym w dacie ustalenia prawa wniosko-
dawcy do emerytury dla uznania wykonywania pracy w szczególnych warunkach nie
wymagał zatrudnienia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk usta-
lone na podstawie przepisów dotychczasowych. W toku postępowania organ rentowy
nie kwestionował faktu wykonywania przez wnioskodawcę pracy w szczególnych
warunkach, kwestionował jedynie wiek wnioskodawcy oraz status podmiotu, w któ-
rym wnioskodawca był zatrudniony. W świadectwach pracy w szczególnych warun-
kach wystawionych przez obu pracodawców wnioskodawcy powołany został Dział III
wykazu B oraz zarządzenie Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z dnia 30
marca 1985 r. Zgodnie z § 2 powołanego rozporządzenia okresy pracy w szczegól-
nych warunkach stwierdza zakład pracy na podstawie posiadanej dokumentacji.
Wnioskodawca nie rozwiązałby stosunku pracy, gdyby nie uzasadnione przekonanie
o uzyskaniu prawa do emerytury, potwierdzone uzyskanymi świadectwami pracy w
warunkach szczególnych. W części wstępnej uzasadnienia wyroku z dnia 9 listopada
1999 r., II UKN 187/99 (OSNAPiUS 2001 nr 4, poz. 121) Sąd Najwyższy uznał pracę
na stanowisku murarza pieców i urządzeń przemysłowych za pracę na stanowisku
wymienionym w Dziale III wykazu B. Wnioskodawca działał w zaufaniu do wystawio-
nych przez pracodawcę dokumentów, tym bardziej że organ rentowy ich nie kwestio-
4
nował. Według wnioskodawcy jego staż pracy i warunki wykonywania pracy upraw-
niają go do emerytury na podstawie § 7 rozporządzenia. Jest dla niego niezrozumia-
łe, dlaczego jego świadczenia zostały wstrzymane, natomiast w przypadku innych
pracowników w zbliżonym stanie faktycznym nie zachodziły przesłanki do wstrzyma-
nia wypłaty świadczeń.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Organ rentowy odmówił przyznania wnioskodawcy prawa do emerytury po
przeprowadzeniu w trybie art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emerytu-
rach i rentach Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (obecnie jednolity tekst: Dz.U. z
2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) postępowania o ponowne ustalenie prawa do świad-
czeń, wobec ujawnienia okoliczności, że podmiot, u którego wnioskodawca wykony-
wał pracę w szczególnych warunkach, nie należy do zakładów pracy wymienionych
w § 1 ust.2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szcze-
gólnym charakterze, zatem wnioskodawca nie wykonywał u tego pracodawcy pracy
określonej w art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach. Sąd Apelacyjny, podobnie
jak Sąd pierwszej instancji, nie podzielił zaprezentowanego w decyzji organ rentowy
poglądu prawnego i stwierdził, że praca na stanowiskach wymienionych w wykazach
stanowiących załącznik do powołanego rozporządzenia, także w spółce, która nie
powstała z przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego, uważana jest za pracę
wykonywaną w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 ust. 2 ustawy o eme-
ryturach i rentach. Powołał się przy tym na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 13
lutego 2002 r., III ZP 30/01 (OSNAPiUS 2002 nr 10, poz. 243), podzielając wyrażony
w niej pogląd. W tej sytuacji zarzut naruszenia przez Sąd przepisu art. 32 ust. 2
ustawy o emeryturach i rentach jest nieuzasadniony.
Rozpoznając odwołanie Sąd pierwszej instancji uznał, że istniały podstawy do
ponownego ustalenia prawa do świadczeń, chociaż były to inne podstawy od tych,
które organ rentowy powołał w decyzji. Nie chodzi tu przy tym tylko o inną podstawę
prawną, ale również o inną podstawę faktyczną. Dopiero w postępowaniu sądowym
zostało bowiem ujawnione, że stanowisko pracy wykonywanej w szczególnych wa-
runkach nie figuruje w wykazie B, jak zapisano w świadectwie pracy, lecz w wykazie
A, w związku z czym inne są warunki wymagane do skorzystania z prawa do wcze-
5
śniejszej emerytury. Kontroli sądu podlega prawidłowość rozstrzygnięcia zawartego
w decyzji, niezależnie od uzasadnienia tego rozstrzygnięcia - wskazania podstawy
faktycznej i prawnej. Uznając, że nie wystąpiły wskazane w decyzji organu rentowe-
go podstawy do odmowy przyznania prawa do świadczeń w wyniku jego ponownego
ustalenia, sąd oddala odwołanie od tej decyzji, jeżeli w postępowaniu sądowym zo-
stały ujawnione inne, istniejące przed uprawomocnieniem się decyzji, okoliczności
uzasadniające brak prawa do świadczeń. Rozstrzygnięcie oparte na zanegowaniu
dowodów, których organ rentowy nie kwestionował, jest określone w uzasadnieniu
kasacji jako uchybienie. Jednakże skarżący nie przytoczył jako podstawy kasacji na-
ruszenia art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach rentach i w związku z tym ten zarzut,
jako wykraczający poza podstawy kasacji (art. 39311
§ 1 k.p.c.), nie odniósłby skutku,
nawet gdyby był uzasadniony.
Okolicznością ujawnioną w toku postępowania sądowego był błąd w świadec-
twach pracy, polegający na określeniu stanowiska pracy wnioskodawcy jako figurują-
cego w wykazie B części III poz. 15, podczas gdy wykaz B część III zawiera tylko 13
pozycji i w żadnej z nich nie jest wymienione stanowisko murarza pieców i urządzeń
przemysłowych. Po skorygowaniu tego błędu okazało się, że wnioskodawca nie
spełnia warunków do przyznania emerytury w wieku 55 lat na podstawie § 7 powoła-
nego rozporządzenia, do których należy wykonywanie w hutnictwie prac w szczegól-
nych warunkach wymienionych w Dziale III wykazu B przez co najmniej 15 lat. Pod-
niesiony w kasacji zarzut naruszenia tego przepisu jest nieuzasadniony, skoro usta-
lenia faktyczne wskazują, że wnioskodawca nie pracował w warunkach w nim wy-
mienionych. Powołany w kasacji wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 1999 r.,
II UKN 187/99, dotyczył prawa pracownika do emerytury na podstawie § 7 rozporzą-
dzenia, który legitymował się świadectwem wykonywania pracy w szczególnych
warunkach na stanowisku murarza pieców i urządzeń przemysłowych wymienionych
w dziale III wykazu B. W uzasadnieniu wyroku Sąd Najwyższy przytoczył treść świa-
dectwa pracy przy powoływaniu ustaleń wyroku zaskarżonego kasacją, jednak nie
ustosunkowywał się do tej kwestii, gdyż żądanie przyznania wcześniejszej emerytury
nie zostało uwzględnione z innych przyczyn, a mianowicie z powodu niespełnienia
warunku osiągnięcia wieku emerytalnego w czasie wykonywania pracy w szczegól-
nych warunkach. Sąd Najwyższy uznał, że ubiegający się o emeryturę pracownik
warunku tego nie spełnia, przy czym tylko ta kwestia była przedmiotem postępowa-
nia kasacyjnego. Sąd Najwyższy w ogóle nie badał czy zapis w świadectwie pracy
6
odpowiada wykazom, nie można zatem twierdzić, że w omawianym wyroku uznano
stanowisko murarza pieców i urządzeń przemysłowych za wymienione w Dziale III
wykazu B.
Nieuzasadniony jest także zarzut naruszenia przepisu § 2 powołanego rozpo-
rządzenia , który stanowi, że okresy pracy w szczególnych warunkach stwierdza za-
kład pracy na podstawie posiadanej dokumentacji. Z treści tego przepisu nie wynika,
aby stwierdzenie zakładu pracy w tym przedmiocie miało charakter wiążący i nie
podlegało kontroli organów przyznających świadczenia uzależnione od wykonywania
pracy w szczególnych warunkach. Świadectwo wykonywania pracy w szczególnych
warunkach nie jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 § 1 i 2 k.p.c.,
gdyż podmiot wydający to świadectwo nie jest organem państwowym ani organem
wykonującym zadania z zakresu administracji państwowej. Tylko dokumenty wysta-
wione przez te organy stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświad-
czone. Natomiast omawiane świadectwo traktuje się w postępowaniu sądowym jako
dokument prywatny w rozumieniu art. 245 k.p.c., który stanowi dowód tego, że
osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Dokument
taki podlega kontroli zarówno co do prawdziwości wskazanych w nim faktów jak i co
do prawidłowości wskazanej podstawy prawnej. Sąd nie mógł zatem dokonać usta-
leń opartych na dokumencie zawierającym dane, które okazały się niezgodne z
prawdą. Ujawnienie okoliczności, że wskazane w zaświadczeniu pracodawcy stano-
wisko pracy wykonywanej w szczególnych warunkach nie figuruje w wykazie powo-
łanym w tym zaświadczeniu, jest podstawą do odmowy przyznania prawa do wcze-
śniejszej emerytury, przyznanego uprzednio w oparciu o to zaświadczenie.
Prawo do świadczeń powstaje tylko wówczas, gdy spełnione zostały wszystkie
warunki wymagane do nabycia tego prawa (art. 100 ust. 1 ustawy o emeryturach i
rentach). Inne okoliczności nie mają wpływu na powstanie prawa do świadczeń, je-
żeli którykolwiek z wymaganych warunków nie został spełniony. Dlatego wniosko-
dawca nie może skutecznie powoływać się na zaufanie do pracodawcy wystawiają-
cego świadectwo ani na fakt, że innym pracownikom, będącym w podobnej sytuacji,
przyznano prawo do świadczeń.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy w oparciu o przepis art. 39312
k.p.c. oddalił
kasację jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw.
========================================