Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 3 GRUDNIA 2004 R.
III KK 97/04
W wypadku stwierdzenia, że sprawca wyrabiał, przetwarzał, groma-
dził, posiadał, posługiwał się lub handlował przedmiotami wymienionymi
przed spójnikiem „lub” użytym w treści art. 171 § 1 k.k., to ustalanie poten-
cjalnych możliwości sprowadzenia „niebezpieczeństwa dla życia lub zdro-
wia wielu osób albo mienia w wielkich rozmiarach” nie jest konieczne.
Ustawodawca przyjął bowiem domniemanie, że przedmioty te są zawsze
niebezpieczne z natury rzeczy, i w związku z tym nie uzależnił penalizacji
zachowania sprawcy od tego, w jakich ilościach określoną substancję lub
przyrząd sprawca wyrabiał, przetwarzał, gromadził, posiadał, posługiwał się
lub nią handlował.
Przewodniczący: sędzia SN D. Rysińska.
Sędziowie SN: A. Deptuła, P. Hofmański (sprawozdawca).
Prokurator Prokuratury Krajowej: M. Staszak.
Sąd Najwyższy w sprawie Mirosława B. i innych, oskarżonych z art.
171, art. 258 k.k. i innych, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w
dniu 3 grudnia 2004 r. kasacji, wniesionych przez prokuratora na nieko-
rzyść oskarżonych oraz obrońców od wyroku Sądu Okręgowego w S. z
dnia 28 października 2003 r., zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w S.
z dnia 21 października 2002 r.,
1. o d d a l i ł jako oczywiście bezzasadne kasację obrońcy Mirosława B.
oraz kasację obrońcy Karola Z. i Pawła R. (...)
2
2. w uwzględnieniu kasacji prokuratora u c h y l i ł zaskarżony wyrok a
także zmieniony nim wyrok Sądu Rejonowego w S. w częściach doty-
czących:
- Mirosława B. w zakresie zarzutów opisanych w punktach II i V aktu
oskarżenia,
- Grzegorza W., Karola Z., Krzysztofa P., Mariusza Ł. i Bartosza Ż. w
zakresie zarzutu opisanego w punkcie VIII aktu oskarżenia,
- Pawła R. w zakresie zarzutu opisanego w punkcie XVII aktu oskar-
żenia,
- Pawła T. w zakresie zarzutu opisanego w punkcie XVIII aktu oskar-
żenia,
- Jana Z. w zakresie zarzutu opisanego w punkcie XXII aktu oskarże-
nia, oraz
- Andrzeja W. w zakresie zarzutu opisanego w punkcie XXV aktu
oskarżenia
i w tym zakresie sprawę p r z e k a z a ł Sądowi Rejonowemu w S. do
ponownego rozpoznania (...).
Z u z a s a d n i e n i a:
(...) Prokurator zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego w S. w częściach
dotyczących Mirosława B. w zakresie zarzutów opisanych w pkt II i V aktu
oskarżenia, w częściach dotyczących Grzegorza W., Karola Z., Krzysztofa
P., Mariusza Ł. i Bartosza Ż. w zakresie zarzutu opisanego w punkcie VIII
aktu oskarżenia, w części dotyczącej Pawła R. w zakresie zarzutu opisa-
nego w punkcie XVII aktu oskarżenia, w części dotyczącej Pawła T. w za-
kresie zarzutu opisanego w punkcie XXII aktu oskarżenia oraz w części do-
tyczącej Andrzeja W. w zakresie zarzutu opisanego w punkcie XXV aktu
3
oskarżenia. W wszystkich tych wypadkach chodzi o rozstrzygnięcia unie-
winniające oskarżonych od zarzucanych im czynów kwalifikowanych przez
oskarżyciela z art. 171 § 1 k.k., przy czym w odniesieniu do czynów opisa-
nych w akcie oskarżenia w punktach V, VIII, XVII, XVIII i XXV Sąd Okrę-
gowy utrzymał w mocy wyrok uniewinniający oskarżonych od zarzucanych
im czynów, zaś w zakresie czynów opisanych w punktach II i XXII Sąd
Okręgowy zmienił wyrok Sądu Rejonowego, który uznał Mirosława B. i Ja-
na Z. za winnych zarzucanych im czynów kwalifikowanych jako przestęp-
stwa określone w art. 171 § 1 k.k.
Zbiorcze potraktowanie całego tego zakresu zaskarżenia usprawie-
dliwione jest tym, że w kasacji prokuratora podniesiono zarzuty odnoszące
się do wszystkich wyżej wskazanych rozstrzygnięć zawartych w wyroku
Sądu Okręgowego w S. Zarzucono w niej:
I. rażące naruszenie przepisów prawa, a to art. 171 § 1 k.k., mające
istotny wpływ na treść orzeczenia, a polegające na wyrażeniu błęd-
nego poglądu prawnego, że urządzenia, którymi dysponowali oskar-
żeni, a w przypadku Jana Z., które były przez niego wytwarzane, mi-
mo zawierania w sobie materiału wybuchowego oraz elementów, któ-
re umożliwiały ich detonację, nie stanowią przyrządów wybuchowych
w rozumieniu tego przepisu, a nadto, że niezbędne jest ustalenie
właściwości przyrządu wybuchowego, z których musi wynikać, iż mo-
gą one wywołać zagrożenie dla życia lub zdrowia wielu osób lub
mienia w wielkich rozmiarach, w sytuacji gdy określenie to, zawarte w
przepisie art. 171 § 1 k.k., odnosi się do znamienia opisanego jako
„inny przedmiot lub substancja”, przy jednoczesnym zupełnym pomi-
nięciu tego, że do znamion przestępstwa z art. 171 § 1 k.k. należą
również substancje wybuchowe, którymi niewątpliwie są wymienione
w zarzucanych oskarżonym czynach: plastyczny materiał wybuchowy
C-4, kwas pikrynowy, pentryt, proch nitrocelulozowy oraz mieszaniny
4
pirotechniczne, co w konsekwencji doprowadziło do niesłusznego
uniewinnienia oskarżonych Mirosława B. i Jana Z. oraz do utrzyma-
nia w mocy wyroku uniewinniającego oskarżonych Mirosława B.,
Grzegorza W., Karola Z., Krzysztofa P., Mariusza Ł. i Bartosza Ż.,
Pawła R., Pawła T., Jana Z. i Andrzeja W. od stawianych im zarzutów
z art. 171 § 1 k.k.; (...)
Sąd Okręgowy w S. zmienił wyrok Sądu Rejonowego w S. i oskarżo-
nych Mirosława B. i Jana Z. uniewinnił od stawianych im zarzutów. Tak ro-
zumiany zarzut III kasacji jest niezasadny. Sąd Okręgowy sprostał, we
wskazanym zakresie, wymaganiom wynikającym z art. 424 § 1 k.p.k.,
wskazał na jakich opiera się ustaleniach faktycznych i dlaczego zachowa-
nia oskarżonych nie uznaje za wyczerpujące znamion przestępstwa art.
171 § 1 k.k.
Uznanie zarzutów obrazy prawa procesowego za bezzasadne stawia
Sąd Najwyższy przed koniecznością ustosunkowania się do zarzutu obrazy
prawa materialnego, to jest art. 171 § 1 k.k., oznaczonego w kasacji jako I.
Prokurator twierdzi, że Sąd odwoławczy obraził art. 171 § 1 k.k. interpretu-
jąc go wadliwie. Nie można – zdaniem prokuratora – twierdzić, że substan-
cje lub przyrządy wybuchowe jedynie wtedy mogą być przedmiotem prze-
stępstwa przewidzianego w tym przepisie, jeśli mogą sprowadzić niebez-
pieczeństwo dla życia lub zdrowia wielu osób albo mienia w wielkich roz-
miarach. To zamieszczone w końcowej części przepisu zastrzeżenie odno-
si się, zdaniem prokuratora, jedynie do „innych przedmiotów lub substan-
cji”, które wymieniono po spójniku „lub” w treści art. 171 § 1 k.k. Uznanie za
trafne takiej interpretacji prowadziłoby do uznania, ze w wypadku stwier-
dzenia, iż sprawca wyrabiał, przetwarzał, gromadził, posiadał, posługiwał
się lub handlował przedmiotami wymienionymi przed spójnikiem „lub” uży-
tym w treści art. 171 § 1 k.k. (to jest substancją lub przyrządem wybucho-
wym, materiałem radioaktywnym, urządzeniem emitującym promienie joni-
5
zujące), ustalanie potencjalnych możliwości sprowadzenia „niebezpieczeń-
stwa dla życia lub zdrowia wielu osób albo mienia w wielkich rozmiarach”
nie jest konieczne. Ustawodawca przyjął bowiem domniemanie, że przed-
mioty te są niebezpieczne „jako takie” i w związku z tym nie uzależnił pena-
lizacji zachowania sprawcy od tego, w jakich ilościach określoną substan-
cję lub przyrząd sprawca wyrabiał, przetwarzał, gromadził, posiadał albo
posługiwał się nią lub handlował.
Z zaprezentowanym przez prokuratora poglądem co do interpretacji
art. 171 § 1 k.k. Sąd Najwyższy zgadza się w całej rozciągłości. Wykładnia
taka narzuca się przy zastosowaniu reguł semantycznych i brak jest racjo-
nalnych powodów, dla których należałoby sięgać do innych, niż literalna,
metod wykładni, w celu uzasadnienia racji przemawiających za interpreta-
cją odmienną. Wbrew pozorom, taka interpretacja art. 171 § 1 k.k. wcale
nie prowadzi do nadmiernego rozszerzenia pola kryminalizacji (co zdają się
sugerować obrońcy oskarżonych), albowiem skutecznie zawężają je prze-
pisy szczególne określające wymóg posiadania zezwolenia na wyrabianie,
handlowanie, czy posiadanie określonych przyrządów lub substancji. Jest
wszak rzeczą oczywistą, że nie może popełnić przestępstwa określonego
w art. 171 § 1 k.k. ktoś, kto wyrabia lub posiada przyrząd wybuchowy lub
substancję, na których wyrabianie lub posiadanie prawo nie wymaga ze-
zwolenia. Z tego więc powodu nie popełnia przestępstwa posiadacz np.
kapiszona lub naboju do korkowca, choć w procesie jego produkcji używa
się substancji wybuchowych. Jak więc widać, wprawdzie wśród znamion
przestępstwa określonego w art. 171 § 1 k.k. nie ma znamion „ilościowych”
uzależniających kryminalizację od tego, w jakiej ilości sprawca wyrabia,
przetwarza, gromadzi, posiada, posługuje się lub handluje substancjami
lub przyrządami wymienionymi w tym przepisie, to jednak de facto o krymi-
nalizacji mogą współdecydować kryteria ilościowe z uwagi na znamię „bez
wymaganego zezwolenia lub wbrew jego warunkom”. Typizując przestęp-
6
stwo określone w art. 171 § 1 k.k. ustawodawca był przy tym konsekwent-
ny, odnosząc znamię „bez wymaganego zezwolenia” jedynie do przedmio-
tów taksatywnie wymienionych w tym przepisie, nie zaś do „innych przed-
miotów lub substancji”. Właśnie dlatego, że brak jest możliwości sformuło-
wania kryteriów udzielania zezwoleń na posiadanie, wyrabianie, czy prze-
wożenie takich przedmiotów lub substancji, ustawodawca zrezygnował z
odniesienia do nich określenia wymienionego w zespole znamion jako
pierwsze, a zakres kryminalizacji ograniczył poprzez sformułowanie wyma-
gania, aby owe „inne przedmioty lub substancje” mogły sprowadzić niebez-
pieczeństwo dla życia lub zdrowia wielu osób albo mienia w znacznych
rozmiarach. Zaprezentowane stanowisko dominuje także w piśmiennictwie
prawniczym (por. R.A.Stefański: Kodeks karny. Komentarz pod red. A. Wą-
ska, t. 2, Warszawa 2004, s. 473; A. Marek: Kodeks karny. Komentarz.
Warszawa 2004, s. 422).
Prokurator prezentował ten pogląd już w apelacji, zarzucając wyro-
kowi Sądu Rejonowego w S. obrazę art. 171 § 1 k.k. Stanowisko Sądu
Okręgowego w S. jest w tej kwestii co najmniej niejasne. Z jednej bowiem
strony Sąd ten stwierdza w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że „po-
dzielił stanowisko apelującego prokuratora w zakresie definicji substancji
wybuchowej i materiału wybuchowego oraz co do tego, że dla bytu tego
przestępstwa nie jest wymagane realne sprowadzenie niebezpieczeństwa
dla życia i zdrowia ludzi, albo mienia w znacznych rozmiarach”. Z drugiej
jednak strony przyjął, że „z samych właściwości substancji lub przyrządu
wybuchowego musi wynikać, iż mogą one wywołać zagrożenie powszech-
ne”. W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że w każdym wypadku ko-
nieczne jest ustalenie, iż „rodzaj i ilość materiału wybuchowego i konstruk-
cja przyrządu wybuchowego zawierającego ten materiał są tego rodzaju,
że mogą spowodować wybuch wywołujący stan niebezpieczeństwa po-
wszechnego”. Ta ostatnia konstatacja przekonuje o tym, że Sąd Okręgowy,
7
choć to zadeklarował, jednak poglądu prawnego prokuratora w pełni nie
podzielił. W konsekwencji doszedł do wniosku, że wobec stanu dowodów w
sprawie i braku jakichkolwiek perspektyw na uzupełnienie materiału dowo-
dowego w tym zakresie, z zastosowaniem reguły in dubio pro reo, trzeba
oskarżonych od zarzutów popełnienia przestępstw kwalifikowanych z art.
171 § 1 k.k. uniewinnić.
Z powyższych względów wyrok Sądu Okręgowego w S. należało, w
uwzględnieniu kasacji prokuratora, uchylić w częściach dotyczących czy-
nów określonych w akcie oskarżenia nr II, V, VIII, XVII, XVIII, XXII i XXV.
Zagadnieniem samym w sobie jest zaś treść rozstrzygnięcia następ-
czego. Sąd Najwyższy zdecydował o uchyleniu także wyroku Sądu Rejo-
nowego w S. i przekazaniu sprawy temu sądowi – w uchylonym zakresie –
do ponownego rozpoznania w pierwszej instancji. Wprawdzie w odniesie-
niu do czynów opisanych w pkt II i XXII rozstrzygniecie to wydawać się mo-
że mało konsekwentne, to jednak celowe jest ponowne całościowe rozwa-
żenie zasadności zarzutów dotyczących przestępstw kwalifikowanych w
akcie oskarżenia, jako przestępstw wyczerpujących znamiona określone w
art. 171 § 1 k.k. Przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
odwoławczemu w zakresie czynów oznaczonych w akcie oskarżenia jako
V, VIII, XVI, XVII, XVIII i XXV ograniczałoby swobodę sądu odwoławczego,
z powodu treści art. 454 § 1 k.p.k., konstytuującego jedną z reguł ne peius.
Sąd Okręgowy związany zakazem wynikającym z tego przepisu miałby do
wyboru jedynie utrzymanie w mocy zaskarżonego wyroku w częściach do-
tyczących tych zarzutów lub przekazanie sprawy do ponownego rozpozna-
nia Sądowi Rejonowemu. Sąd Najwyższy uznał więc za konieczne ponow-
ne ustosunkowanie się do zarzutów oskarżenia w postępowaniu przed są-
dem pierwszej instancji, który z mocy art. 442 § 3 w zw. z art. 518 k.p.k.
związany będzie jedynie zapatrywaniem prawnym wyrażonym w niniejszym
wyroku.
8