Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 grudnia 2004 r.
I PK 103/04
Przejście części zakładu pracy na nowego pracodawcę powoduje przeję-
cie zatrudnionych w niej pracowników (art. 231
§ 1 k.p.), wobec tego nie docho-
dzi do likwidacji ich stanowisk pracy, a były pracodawca nie może wypowie-
dzieć im umów o pracę.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Zbigniew
Hajn, Zbigniew Myszka (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 grudnia 2004 r. sprawy
z powództwa Elżbiety S., Bernadety B., Bożeny B., Bogusławy C., Rozalii P., Wie-
sławy M., Agaty S., Justyny O., Barbary P., Zofii K., Heleny M., Doroty G., Elżbiety
A., Janiny W., Danuty W., Wiesławy L., Iwony O., Danuty K., Teresy N., Zofii J., Ja-
niny M. przeciwko Szpitalowi Powiatowemu w L., Ż.S. Spółce z o.o. w M. o przywró-
cenie do pracy, na skutek kasacji powódek od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z dnia 13 listopada 2003 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok w pkt I i sprawę przekazał Sądowi Okręgowe-
mu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń w Krakowie do ponownego rozpoznania, pozosta-
wiając temu Sądowi orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Krakowie wyrokiem z dnia 13 listopada 2003 r.
oddalił apelację powódek Elżbiety S., Bernadety B., Bożeny B., Bogusławy C., Roza-
lii P., Wiesławy M., Agaty S., Justyny O., Barbary P., Zofii K., Heleny M., Doroty G.,
Elżbiety A., Janiny W., Danuty W., Wiesławy L., Iwony O., Danuty K., Teresy N., Zofii
J., Janiny M. od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Limanowej z dnia 18 lute-
go 2003 r., w stosunku do pozwanego Szpitala Powiatowego w L., a także uchylił
wyrok tego Sądu Rejonowego w stosunku do pozwanej Ż.S. Spółki z o.o. w M. i umo-
rzył przeciwko niej postępowanie.
2
W sprawie tej ustalono, że powódki były zatrudnione na podstawie umów o
pracę na czas nieokreślony jako salowe w pozwanym Szpitalu Powiatowym w L. Dą-
żąc do poprawy organizacji pracy pozwany Szpital ogłosił przetarg na całodobowe
usługi utrzymania czystości, dezynfekcji w pomieszczeniach i obsługę terenów ze-
wnętrznych w ramach ogrodzenia, a także wewnątrzzakładowy transport. Przetarg
ten wygrała pozwana firma „Ż.”, która zaproponowała powódkom zatrudnienie od
chwili przystąpienia do świadczenia usług objętych przedmiotem przetargu, ale po
uprzednim rozwiązaniu przez powódki umów o pracę z pozwanym Szpitalem. Między
stronami miały być zawarte umowy o pracę na czas nieokreślony na dotychczaso-
wych stanowiskach pracy. Oferta ta była elementem umowy zawartej pomiędzy stro-
nami pozwanymi, w której postanowiono, że zatrudnienie powódek miało nastąpić na
warunkach nie gorszych niż u dotychczasowego pracodawcy (pozwanego Szpitala).
Pismem z dnia 16 maja 2002 r. pozwany Szpital zwrócił się do powódek z in-
formacją, że w przypadku odmowy podjęcia zatrudnienia na warunkach oferowanych
przez pozwaną firmę „Ż.” będzie zmuszony dokonać wypowiedzeń umów o pracę ze
względu na likwidację ich stanowisk pracy. Następnie w dniu 3 czerwca 2002 r. zo-
stała podpisana umowa pomiędzy stronami pozwanymi. W międzyczasie prowadzo-
ny był spór zbiorowy w sprawie formy dalszego zatrudnienia salowych w Szpitalu,
który został zakończony podpisaniem w dniu 2 lipca 2002 r. porozumienia ustalają-
cego, że pracownicy rozwiążą ze Szpitalem umowy o pracę za porozumieniem stron
z przyczyn dotyczących tego pracodawcy i w oparciu o ustawę z dnia 28 grudnia
1989 r. o zwolnieniach grupowych. Z tego uzgodnienia skorzystały 23 salowe, które
rozwiązały stosunki pracy na mocy porozumienia stron, a następnie podpisały
umowy o pracę z pozwaną firmą „Ż.”. Natomiast powódki nie wyraziły zgody na takie
rozwiązanie. Pozwana firma „Ż.” wykonywanie usług objętych umową „przetargową”
z dnia 3 czerwca 2002 r. rozpoczęła faktyczne od dnia 16 sierpnia 2002 r. i w tym
samym dniu powódki otrzymały wypowiedzenia umów o pracę, zwalniające je z obo-
wiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia.
Na podstawie takich ustaleń Sądy obu instancji uznały, że zawarta przez po-
zwanych umowa z dnia 3 czerwca 2002 r. nie spowodowała przejęcia części pozwa-
nego Szpitala przez pozwaną firmę „Ż.” w trybie art. 231
k.p., a stanowiska powódek
zostały zlikwidowane w pozwanym Szpitalu, który po rozwiązaniu stosunków pracy z
salowymi nie zatrudnia na tych stanowiskach żadnych pracowników. Część obowiąz-
ków salowych dotyczących opieki nad chorymi została przydzielona pielęgniarkom, a
3
pozostałą część (funkcje związane z utrzymaniem czystości) przekazano do wyko-
nania podmiotowi zewnętrznemu, tj. Spółce „Ż.S.”. Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że
zawód salowej jest zawodem medycznym „zawierającym zarówno czynności pomoc-
nicze związane z opieką pacjenta, jak i obowiązki stricte porządkowe”. Zawarta w
dniu 3 czerwca 2002 r. pomiędzy pozwanymi stronami umowa przewidywała w § 2,
że jej przedmiotem jest „całodobowe utrzymanie czystości, transport wewnątrzzakła-
dowy, obsługa terenów zewnętrznych, a także zaopatrywanie w środki czystości”.
Tak więc tylko ta ostatnia część obowiązków salowych nie obejmująca usług
medycznych, została objęta zadaniami firmy „Ż.S.”. Tym samym czynności sprząta-
nia i dezynfekcji wykonywane przez pracowników pozwanej Spółki nie są tożsame z
obowiązkami ciążącymi na salowych w pozwanym Szpitalu, co wykluczało zastoso-
wanie art. 231
k.p. Takiej oceny nie zmienia zawarta pomiędzy pozwanymi w dniu 3
czerwca 2002 r. umowa najmu pomieszczeń biurowych, socjalnych, magazynowych,
szatni oraz garażu o łącznej powierzchni 94,24 m2
. Powódki bowiem nie były zwią-
zane z organizacyjnie wyodrębnioną w ten sposób częścią majątku, ponieważ „ich
praca była wykonywana w różnych oddziałach szpitala, a więc w wyodrębnionym
oddziale, czy komórce organizacyjnej”. Zdaniem Sądu Okręgowego, tylko w przy-
padku przejścia wyodrębnionych składników materialnych, mogących stanowić sa-
modzielną placówkę zatrudnienia dla realizowania określonych zadań przez pracow-
ników tam zatrudnionych, można by mówić o przejściu takiej części zakładu pracy na
nowego pracodawcę. „Pomieszczenia pomocnicze wynajęte przez szpital na rzecz
spółki, nie dają możliwości samodzielnej realizacji zadań określonych w umowie i nie
stanowią zorganizowanej całości w ramach wyodrębnionej komórki organizacyjnej,
lecz nie związane ze sobą części mienia”. Skoro nie wystąpiły podstawy do zastoso-
wania art. 231
k.p., to zasadne było wypowiedzenie powódkom umów o pracę, bo-
wiem ich stanowiska pracy zostały zlikwidowane, co prowadziło do oddalenia apelacji
w stosunku do pozwanego Szpitala. Wobec cofnięcia powództw w stosunku do poz-
wanej Spółki, Sąd Okręgowy uchylił wobec niej zaskarżony wyrok i umorzył postę-
powanie.
W kasacji powódek, skierowanej przeciwko wyrokowi Sądu Okręgowego w
części dotyczącej oddalenia apelacji w stosunku do Szpitala Powiatowego w L.,
skarżące podniosły zarzut błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania art. 231
k.p., domagając się „ w tym zakresie” przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania i zasądzenia na rzecz powódek „solidarnie” kosztów postę-
4
powania według norm przepisanych. W uzasadnieniu kasacji wskazano, że w dzia-
łalności szpitala aspekt majątkowy odgrywa rolę uboczną. Zawód salowej jest zawo-
dem medycznym, „w związku z tym bardzo logiczne jest stwierdzenie, że przejęcie
zadań salowych jest przejęciem zadań realizowanych przez pozwanego - szpital”.
Przejęcie zadań w tym zakresie nie prowadziło do likwidacji zawodu salowej, który -
jak pisze Sąd w swoim uzasadnieniu – „łączyła w sobie obie (chociaż nieformalnie)
funkcje firma Ż.”, która przejęła świadczenie usług medycznych (zadania) salowych,
dodatkowo wydzierżawiając pomieszczenia o łącznej powierzchni około 94 m2
oraz
50 szafek, co mogło służyć do samodzielnej i pełnej realizacji zadań salowych. W
konsekwencji „wyrok Sądu Okręgowego jest całkowicie bezzasadny i wydany wbrew
bezwzględnie obowiązującym art. 231
k.p. „bez względu na to, że firma „Ż.” nie wy-
konuje dokładnie tych samych czynności w szpitalu co powódki”, skoro „zadania po-
wódek stanowią główny trzon wszystkich zadań realizowanych przez pozwanego ad.
2 na rzecz pozwanego ad. 1”. W świetle powyższego należy uznać, że „w sprawie
zachodzi istotne zagadnienie prawne w postaci dokonanego przez Sąd Okręgowy
nadmiernego zawężenia pojęcia ‘zakładu pracy’ (art. 231
k.p.)”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest oczywiście uzasadniona. Z miarodajnych i wiążących Sąd Naj-
wyższy ustaleń faktycznych wynika, że pozwany Szpital w umowie z dnia 3 czerwca
2002 r. przekazał pozwanej firmie usługowej „Ż.” zakres zadań o istotnym znaczeniu
dla każdej placówki medycznej, tj. obowiązki całodobowego utrzymania czystości i
dezynfekcji w pomieszczeniach Szpitala Powiatowego w L., transport wewnątrzszpi-
talny i obsługę terenów zewnętrznych w ramach ogrodzenia, a także zabezpieczenie
środków czystości i dezynfekcji niezbędnych do realizacji tych zadań. Nie mogło
podlegać jakiejkolwiek kwestii, że większość przekazanych zadań, którym towarzy-
szyło ponadto przekazanie umową najmu z tej samej daty pomieszczeń biurowych,
socjalnych, magazynowych, szatni oraz garażu o łącznej powierzchni 94,24 m2
, a
także 50 szafek, wykonywały w pozwanym Szpitalu salowe, które wcześniej (15 maja
2002 r.) były powiadomione o prowadzonych negocjacjach przetargowych i gwaran-
cjach przejęcia ich przez pozwaną firmę „Ż.” „na warunkach nie gorszych od dotych-
czasowych”. Obawy powódek przed akceptacją zmiany pracodawcy mogły powodo-
wać ustalenia stron w umowie cywilnoprawnej z dnia 3 czerwca 2002 r. dotyczące
5
pojęcia „niepogorszenia warunków pracy”, zawarte w załączniku nr 91
, które obej-
mowały dotychczasowy 40-godzinny tygodniowy czas pracy, miejsce pracy, rodzaj
umowy o pracę - na czas nieokreślony - oraz warunki płacy „(średnia z ostatnich
trzech miesięcy zamawiającego)”, równocześnie bowiem strony tej umowy przyjęły,
że „zmiana organizacji pracy i sposobu świadczenia pracy nie stanowi pogorszenia
warunków pracy”. Ten niedookreślony zakres uzgodnienia przejęcia wskazanych
przez pozwany Szpital pracowników przez firmę „Ż.”, obie strony pozwane połączyły
z warunkiem uprzedniego rozwiązania przez powódki umowy o pracę z pozwanym
Szpitalem z przyczyn dotyczących tego pracodawcy.
Na gruncie takich ustaleń Sądy obu instancji istotnie zawęziły rozumienie po-
jęcia automatycznej sukcesji prawnej po stronie pozwanych pracodawców, którzy w
rozumieniu art. 231
k.p., (tj. ex lege) przekazywali pomiędzy sobą istotną część za-
dań i środków materialnych służących zabezpieczeniu realizacji celów medycznych
przez pozwany Szpital, który bez zapewnienia czystości i dezynfekcji pomieszczeń
nie mógłby prawidłowo realizować swoich podstawowych zadań. Powinno być rzeczą
oczywistą, że przekazywanie innemu podmiotowi („zewnętrznemu”) istotnej części
zadań pracodawcy, bez których prowadzone przez obu tych pracodawców zakłady
pracy (w znaczeniu przedmiotowym) nie mogłyby funkcjonować, prowadzi do pod-
miotowego „przekształcenia pracodawców” w rozumieniu art. 231
k.p., bez względu
na to, czy dotychczas wykonujący te zadania pracownicy (salowe) byli zatrudnieni w
wyodrębnionej samodzielnej placówce zatrudnienia. Sądy obu instancji bezzasadnie
ograniczyły normatywne oddziaływanie art. 231
k.p. tylko do przypadków, w których
przejściu części zakładu pracy na nowego pracodawcę towarzyszy wyłącznie prze-
kazanie wyodrębnionych składników materialnych mogących tworzyć samodzielną
placówkę zatrudnienia, w której realizowane byłyby samodzielnie i w całości dotych-
czasowe zadania przez przejmowanych pracowników. Tymczasem taka zasada nie
przekreśla podmiotowej sukcesji po stronie pracodawców, którzy przekazują pomię-
dzy sobą istotną sferę zadań lub kompetencji, bez których prowadzone przez nich
zakłady pracy w znaczeniu przedmiotowym nie mogą się obyć. Tak było w rozpo-
znawanej sprawie, w której przekazanie przez pozwany Szpital firmie „Ż.” zadań w
zakresie utrzymania czystości i dezynfekcji (higieny) pomieszczeń Szpitala, było nie-
zbędne dla utrzymania i realizowana funkcji medycznych pozwanego Szpitala, wyko-
nywanych przez jego nowego kontrahenta i nowego pracodawcę powódek (salo-
wych), a równocześnie wykonywanie tych zadań było istotą działalności firmy usłu-
6
gowej „Ż.”. Dla zakresu automatyzmu prawnego oddziaływania art. 231
k.p. pozostaje
bez istotnego znaczenia fakt, czy nowy pracodawca wykonuje identyczną, czy jedy-
nie zbliżoną działalność do zadań realizowanych przez powódki (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 3 czerwca 1998 r., I PKN 159/98, OSNAPiUS 1999 nr 11, poz.
363).
Ponadto Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślał, że normatywne oddziaływa-
nie art. 231
k.p. następuje z mocy prawa, co oznacza, że strony umowy cywilnopraw-
nej nie mogą modyfikować automatyzmu prawnego w zakresie niezmienialności sto-
sunków pracy przejmowanych pracowników realizujących obowiązki pracownicze w
przejętej części zakładu pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 lutego 2000 r.,
I PKN 508/99, OSNAPiUS 2001 nr 12, poz. 412). Żadne okoliczności dotyczące ne-
gocjowania i zawierania umowy cywilnoprawnej pomiędzy dotychczasowym i nowym
pracodawcą nie mogą wpływać na negatywną ocenę legalności lub zasadności wy-
powiadania stosunków pracy w związku z przejściem zakładu pracy lub jego części
na innego pracodawcę. Taka jest aktualna regulacja zawarta w art. 231
§ 6 k.p., która
wynika nie tylko z przejęcia obowiązujących standardów wspólnotowego prawa
pracy, ale miała oparcie już we wcześniejszym orzecznictwie Sądu Najwyższego
(por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 września 1990 r., I PR 251/90, OSNCP
1991 nr 10-11, poz. 130). Dodatkowo dostępna w rozpoznawanej sprawie cała pi-
semna korespondencja kierowana do powódek przez pozwanych zawierała klasycz-
ne normatywne elementy zamiaru ich przekazania przez pozwany Szpital oraz prze-
jęcia przez firmę „Ż.” w okolicznościach objętych automatyzmem prawnym z art. 231
k.p., którego normatywne oddziaływanie obie strony pozwane próbowały nielegalnie
zmodyfikować w zawartej umowie cywilnoprawnej.
W świetle powyższych wywodów zdumienie budzi zatem fakt, że w przedmio-
towej sprawie przewijało się liczne i bogate orzecznictwo Sądu Najwyższego doty-
czące wykładni rozmaitych prawnych aspektów stosowania art. 231
k.p, które Sądy
obu instancji powoływały obszernie w uzasadnieniach wydanych orzeczeń, a na-
stępnie, „podzielając” sygnalizowane stanowiska najwyższej instancji sądowej, cał-
kowicie rozminęły się z prezentowanym w nich kierunkiem interpretacji art. 231
k.p.
Z drugiej strony istotne jest jednak to, że automatyzm prawny z art. 231
k.p.
obejmuje także pracowników, którzy mogą go nie zaakceptować wyłącznie w drodze
wcześniejszego rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia za siedmiodniowym
uprzedzeniem (art. 231
§ 4 k.p.). Skutek z art. 231
§ 1 k.p. jest niezależny od tego,
7
czy pracownik podjął pracę u nowego pracodawcy (por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 22 września 1999 r., I PKN 264, OSNAPiUS 2001 nr 2, poz. 37), ponieważ na
zmianę pracodawcy (art. 231
§ 1 KP) nie jest wymagana zgoda pracownika, który nie
skorzystał z możliwości rozwiązania stosunku pracy w trybie art. 231
§ 4 k.p. (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 września 2001 r. ,I PKN 596/00, OSNP 2003 nr
16, poz. 382). Tymczasem z okoliczności sprawy, w tym z faktu cofnięcia powództw
w stosunku do firmy „Ż.”, co doprowadziło do uchylenia w tej części wyroku Sądu
pierwszej instancji i umorzenia postępowania w stosunku do tej pozwanej, a także
zarzutów i wniosków kasacji, które nie dotyczyły zawartego w zaskarżonym wyroku
postanowienia o umorzeniu postępowania w stosunku do firmy „Ż.”, może wynikać,
że powódki nigdy nie godziły się na zatrudnienie u nowego pracodawcy (firmy Ż.) i
nie pozostawały w gotowości do pracy w tej firmie, co może przekładać się na
ewentualną ocenę ich roszczeń na gruncie art. 81 § 1 k.p. Równocześnie przejęcie
przez pozwaną firmę „Ż.” zadań w zakresie utrzymania czystości i higieny pracy w
pozwanym Szpitalu nastąpiło wraz z wykonującymi te zadania pracownikami Szpita-
la, co w żadnym razie nie stanowiło likwidacji ich stanowisk pracy w Szpitalu, które
istniały dalej u nowego pracodawcy w ujęciu normatywnym art. 231
§ 1 k.p., a przeto
była to oczywiście pozorna oraz nieprawdziwa przyczyna wypowiedzenia powódkom
umów o pracę i to przez podmiot nieuprawniony, ponieważ dotychczasowy praco-
dawca utracił przymiot strony stosunków pracy, które ex lege łączą przejętych pra-
cowników z nowym pracodawcą. Skoro bowiem przejście części zakładu pracy (okre-
ślonych zadań) na nowego pracodawcę powoduje automatyczne przejęcie zatrud-
nionych w tej części pracowników (art. 231
§ 1 k.p.), to nie występuje likwidacja ich
stanowisk pracy, a były pracodawca nie może wypowiedzieć umów o pracę pracow-
nikom przejętym przez nowego pracodawcę.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy niezbędne jest wyjaśnienie następują-
cych okoliczności. Po pierwsze, konieczne jest precyzyjne ustalenie daty przejęcia
przez firmę „Ż.” części zadań od pozwanego Szpitala na podstawie umowy z dnia 3
czerwca 2002 r., która przewidywała w § 15, że termin realizacji jej przedmiotu „okre-
śla się od dnia 1 lipca 2002 r.”, podczas gdy Sądy przyjęły, że firma ta rozpoczęła
faktyczne wykonywanie usług objętych tą umową w dniu 16 sierpnia 2002 r. i w tym
samym dniu powódki otrzymały „wypowiedzenia wraz ze zwolnieniem z obowiązku
świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia”. Precyzyjne ustalenie skutku z art. 231
§ 1 k.p. ma znaczenie dla ewentualnej potrzeby oceny, czy wypowiedzenia powód-
8
kom stosunków pracy nastąpiły przed przejściem zadań (części zakładu pracy) na
nowego pracodawcę, czy już po podmiotowym „przekształceniu pracodawców”. Je-
żeli nastąpiło to przed skutkiem wynikającym z powołanego przepisu, to roszczenia
skierowane przeciwko dotychczasowemu pracodawcy były skuteczne wobec jego
sukcesora prawnego w ramach stosunków pracy o dotychczasowej treści, tyle że
przekształconych podmiotowo ze względu na osobę innego (nowego) pracodawcy.
Jeżeli natomiast wypowiedzenia zostały dokonane już po przejściu części zakładu
pracy na nowego pracodawcę, to nie mogły wywołać skutku rozwiązującego stosunki
pracy łączące powódki już z nowym pracodawcą. W szczególności Sąd Najwyższy
sygnalizuje w tym zakresie pogląd wyrażony w wyroku z dnia 17 listopada 2004 r., II
PK 69/04 (dotychczas niepublikowany), w którym sformułowano myśl, że wypowie-
dzenie umowy o pracę w imieniu podmiotu niebędącego już pracodawcą pracownika,
który został przejęty z mocy prawa przez nowego pracodawcę (art. 231
§ 1 k.p.), nie
prowadzi do rozwiązania stosunku pracy. Po drugie, dla oceny ewentualnych rosz-
czeń powódek istotne jest zasygnalizowane wcześniej ustalenie, czy pozostawały
one w gotowości do pracy w pozwanej firmie „Ż.”. Po trzecie, konieczne jest dokona-
nie oceny prawnej „rezygnacji” tej firmy z umowy cywilnoprawnej z pozwanym Szpi-
talem, co według treści zawartych w protokole rozprawy apelacyjnej spowodowało
„powroty do pracy” osób, które „poprzednio pracowały w szpitalu, podjęły pracę w
firmie Ż., a następnie powróciły do szpitala”, zważywszy że rozwiązanie umowy cy-
wilnoprawnej wywołującej na gruncie prawa pracy skutki określone w art. 23 1
§ 1 k.p.
z reguły powoduje „powrotne” przejęcie pracowników, którzy z mocy tego przepisu
byli pracownikami kontrahenta odstępującego od realizowania umowy cywilnopraw-
nej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 kutego 2003 r., I PK 67/02, OSNP-
wkładka 2003 nr 18).
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy uznał za uzasadniony zarzut
oczywistego naruszenia art. 231
k.p. i w konsekwencji wyrokował na podstawie art.
39312
k.p.c.
========================================