I PK 115/04
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
Wyrok z dnia 15 grudnia 2004 r.
I PK 115/04
Ustalenie dodatkowych wynagrodzeń prowizyjnych dla pracowników
firm ubezpieczeniowych, przysługujących w znacznym wymiarze procentowym
od składek na dodatkowe ubezpieczenia emerytalne, powoduje uszczuplenie
funduszów emerytalnych, zmniejszenie optymalnej ochrony ubezpieczeniowej
oraz zwiększa koszty obsługi ubezpieczeń emerytalnych w sposób mogący
sprzyjać powstawaniu negatywnych zjawisk społecznych.
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jadwiga Skibińska-Adamowicz, Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 grudnia 2004 r.
sprawy z powództwa Tomasza R. przeciwko Powszechnemu Zakładowi Ubezpie-
czeń Na Życie SA Inspektoratowi w K. o zapłatę, na skutek kasacji powoda od wyro-
ku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 9 grudnia 2003 r. [...]
o d d a l i ł kasację i zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej 2.700 zł
(dwa tysiące siedemset) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny w Krakowie wyrokiem z dnia 9 grudnia 2003 r. oddalił apelację
powoda Tomasza R. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy w Kielcach z dnia 4
lipca 2003 r. oddalającego powództwo o zapłatę kwoty 604.256, 35 zł od strony po-
zwanej Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Na Życie SA w W. In-
spektoratu w K. oraz zasądzającego od powoda na rzecz pozwanej kwotę 4.500 zł
tytułem zwrotu kosztów procesu, a ponadto zasądził od powoda na rzecz pozwanej
kwotę 5.400 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego. W sprawie tej
ustalono, że powód pracuje u strony pozwanej od 1995 r., a od 1999 r. jest pracow-
nikiem etatowym. W okresie, którego dotyczy spór, powód był zatrudniony na stano-
wisku kierownika ubezpieczeń grupowych, który uczestniczył w negocjacjach prowa-
2
dzonych przez pozwaną z Elektrownią P. w sprawie zawarcia umowy grupowego
ubezpieczenia na życie. Przygotowania do zawarcia tej umowy trwały kilkanaście
miesięcy. Początkowo w 2000 r. Elektrownia nie była zainteresowana zawarciem
pracowniczego programu emerytalnego w ramach realizacji pakietu socjalnego, ale
w pierwszej połowie 2001 r. zaprosiła ponownie pozwaną do rokowań dotyczących
zawarcia grupowego ubezpieczenia na życie. W imieniu Elektrowni rozmowy prowa-
dził zespół negocjacyjny powołany przez związki zawodowe, które były przez Zarząd
Elektrowni upoważnione do wyboru najkorzystniejszej oferty. Z ustaleń tego Zarządu
i związków zawodowych wynikało, że podpisze on umowę grupowego ubezpieczenia
na życie z firmą ubezpieczeniową, którą wskażą związki zawodowe. Nasilenie roko-
wań nastąpiło w październiku i listopadzie 2001 r., ponieważ zawieranie umów gru-
powego ubezpieczenia emerytalnego „Pogodna Jesień” na warunkach promocyjnych
było możliwe do 30 listopada 2001 r., a ponadto dochody z takich umów były zwol-
nione z tzw. „podatku Belki”.
Do dnia 29 listopada 2001 r. wszystkie związki zawodowe, poza NSZZ „Soli-
darność”, wybrały ofertę pozwanego. Tylko ten związek prowadził negocjacje w dniu
29 listopada 2001 r., w których wynegocjował obniżenie prowizji, wpłatę dodatkowej
kwoty na rzecz przyzakładowej przychodni, a także na rzecz promocji niektórych
związkowych imprez przez pozwaną. Po dokonaniu tych ustaleń również NSZZ „So-
lidarność” wybrał ofertę strony pozwanej. W tym samym dniu został sporządzony i
zawieziony przez powoda do Centrali PZU Na Życie w W. wniosek Elektrowni o za-
warcie umowy grupowego ubezpieczenia „Pogodna Jesień”, a także wykaz jej pra-
cowników do tego ubezpieczenia. Równocześnie dyrektor pozwanej prowadził na
bieżąco telefoniczne uzgodnienia negocjowanych warunków umowy.
Umowa Generalna została spisana w dniu 29 listopada 2001 r., i w tym sa-
mym dniu lub w dniu następnym została przesłana pozwanej drogą elektroniczną, a
następnie przekazana Elektrowni P. Przy realizacji zawartej umowy zastosowano
warunki promocji ubezpieczenia określone uchwałą Zarządu PZU Na Życie z dnia 14
listopada 2001 r., w tym z dniem 29 listopada 2001 r. ubezpieczyciel przekazał na
rachunki udziałów każdego ubezpieczonego kwotę 1,80 zł tytułem pierwszej promo-
cyjnej wpłaty, co dało łączną sumę 3.393,80 zł za 2.186 ubezpieczonych pracowni-
ków. Ponadto od dnia 30 listopada 2001 r., tj. od następnego dnia po wpłynięciu
pierwszej składki na konto PZU, którą należało uznać za promocyjną wpłatę składek
ze środków ubezpieczyciela, PZU Na Życie przyjął pełną odpowiedzialność ubezpie-
3
czeniową wynikającą z treści zawartej umowy. Potwierdzeniem przyjęcia takiego
zakresu ochrony ubezpieczeniowej była wypłata świadczenia dla uprawnionego
członka rodziny pracownika Elektrowni zmarłego w dniu 13 marca 2002 r.
Następnie z datą 15 stycznia 2002 r. zostało podpisane przez przedstawicieli
związków zawodowych i dyrekcję Elektrowni porozumienie w sprawie realizacji klau-
zuli VII Pakietu Socjalnego z dnia 9 lutego 2000 r. Po tej dacie przedstawiciele ubez-
pieczyciela przystąpili do spisywania indywidualnych deklaracji pracowników przy-
stępujących do ubezpieczenia, za których Elektrownia dokonała wpłaty składki w wy-
sokości 2.155.663,14 zł w dniu 11 marca 2002 r., realizując postanowienia Pakietu
Socjalnego. PZU Na Życie przekazało Elektrowni P. polisę zawartego grupowego
ubezpieczenia emerytalnego „Pogodna Jesień” w dniu 30 kwietnia 2002 r.
Swoje żądanie powód oparł na treści § 22 ust. 10 pkt 2b w związku z § 22 ust.
12 zarządzenia nr 5/2002 Prezesa Zarządu Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Na
Życie Spółki Akcyjnej z dnia 19 lutego 2002 r., które weszło w życie z dniem 1 stycz-
nia 2002 r. Zgodnie z treścią § 22 ust. 1 pkt 1 tego zarządzenia, wynagrodzenie pro-
wizyjne w pionie sprzedaży oblicza się w oparciu o wynagrodzenie, dla którego pod-
stawę naliczania stanowią zmiany wielkości portfela umów zawartych z przydzielo-
nymi zakładami oraz wielkość umów podstawowych i dodatkowych zawieranych jed-
nocześnie z zakładami, z którymi umowa danego ubezpieczenia podstawowego jest
zawierana po raz pierwszy lub po raz kolejny po upływie przynajmniej 12 miesięcy od
rozwiązania ostatniej umowy odpowiedniego ubezpieczenia, pod warunkiem, że za-
warcie nowej umowy nie jest wynikiem zamiany obowiązującej umowy na nową.
Natomiast według § 22 ust. 10 pkt 2b zarządzenia, Kierownik Ubezpieczeń Grupo-
wych w Inspektoracie otrzymuje wynagrodzenie prowizyjne - z nowej sprzedaży - za
grupowe ubezpieczenia inwestycyjne w wysokości 15% należnej i zainkasowanej
składki przez okres miesiąca poprzedzającego miesiąc wypłaty wynagrodzenia za-
sadniczego, w przydzielonym portfelu zakładów. Wysokość wynagrodzenia prowizyj-
nego Kierownika Ubezpieczeń Grupowych z nowej sprzedaży grupowych ubezpie-
czeń inwestycyjnych w miesiącu wypłaty wynagrodzenia zasadniczego ulega po-
dwojeniu w przypadku, gdy wynagrodzenie prowizyjne z portfela w miesiącu wypłaty
wynagrodzenia zasadniczego jest większa od zera (§ 22 ust. 13 zarządzenia).
W ramach takich ustaleń Sąd Okręgowy wskazał, że powód był jedynie jed-
nym z negocjatorów zawartej umowy grupowego ubezpieczenia na życie, który
działał w imieniu pozwanego pracodawcy. Okoliczności negocjowania tej umowy
4
wskazywały na zgodny zamiar stron zawarcia jej do końca listopada 2001 r. Nie ma
zatem znaczenia, że polisa grupowego ubezpieczenia została dostarczona do Elek-
trowni dopiero w dniu 30 kwietnia 2002 r., ponieważ polisa jest w art. 809 k.c. tylko
jednym z przykładowo wskazanych dokumentów ubezpieczenia. W rozpatrywanej
sprawie za taki dokument zależało uznać umowę generalną z dnia 29 listopada 2001
r., która dostatecznie potwierdzała zawarcie umowy ubezpieczenia (art. 72 k.c.).
Umowa ta miała strategiczne znaczenie dla strony pozwanej i nie była typową
umową adhezyjną, lecz powstała w drodze wielomiesięcznych rokowań, w wyniku
których poczyniono wiele odstępstw od ogólnych warunków ubezpieczenia. Ubezpie-
czyciel przyjął pełną odpowiedzialność za ryzyka ubezpieczeniowe od dnia 29 listo-
pada 2001 r., w którym dostarczono imienny wykaz pracowników przystępujących do
ubezpieczenia, nie mając pewnosci, że nie wszystkie osoby przystąpią do tego ubez-
pieczenia. Przy tego rodzaju ubezpieczeniu nie było zatem istotne spisanie deklaracji
pracowników w styczniu 2002 r., ani podpisanie w dniu 15 stycznia 2002 r. przez dy-
rekcję Elektrowni ze związkami zawodowymi porozumienia w sprawie realizacji Pa-
kietu Socjalnego, co pozwalało na uruchomienie środków przeznaczonych w tym
Pakiecie na tzw. kwoty posagowe dla ubezpieczonych pracowników. W tym stanie
rzeczy Sąd Okręgowy przyjął, że nie było podstaw do uznania umowy grupowego
ubezpieczenia emerytalnego „Pogodna Jesień” pracowników Elektrowni P. za
umowę zawartą w ramach „nowej sprzedaży” w rozumieniu § 22 ust. 10 pkt 2b w
związku z § 22 ust. 13 zarządzenia nr 5/2002.
Stanowisko takie potwierdził Sąd Apelacyjny podnosząc dodatkowo, że w ak-
tualnym stanie prawnym wzorce umów, o jakich stanowi art. 384 § 1 k.c., mają cha-
rakter „nienormatywny”, co oznacza, iż nie mają mocy obowiązującej vigore proprio
(takiej jak przepisy prawa), ale obowiązują z mocy zgodnej woli stron zawierających
umowę. W konsekwencji w zakresie wykładni wzorców umów należy stosować dy-
rektywy dotyczące wykładni oświadczeń woli (art. 65 § 1 i 2 k.c.). Dlatego Sąd pierw-
szej instancji miał postawy do zbadania wykładni oświadczeń woli zawartych w
umowie generalnej, zwłaszcza na tle niejasnego odesłania do ogólnych warunków
grupowego ubezpieczenia emerytalnego „Pogodna Jesień” w zakresie daty zawarcia
umowy ubezpieczenia, tym bardziej że umowa generalna była zawarta w dniu 29
listopada 2001 r., a wystawiona w dniu 30 kwietnia 2002 r. polisa grupowego ubez-
pieczenia na życie określała datę zawarcia umowy na 30 listopada 2001 r. Potwier-
dza to stanowisko, że wolą stron umowy ubezpieczenia było jej zawarcie w dniu 29
5
listopada 2001 r. oraz przyjęcie odpowiedzialności przez ubezpieczyciela od 30 listo-
pada 2001 r., zważywszy że wszelkie negocjacje pomiędzy stronami zakończyły się
29 listopada 2001 r. (art. 72 k.c.), a zawarcie umowy w ramach promocyjnej sprze-
daży ubezpieczenia „Pogodna Jesień” było możliwe do dnia 30 listopada 2001 r. Po-
wód, który nie był stroną tej umowy, nie może podważać tak ustalonej daty zawarcia
tego ubezpieczenia.
Ponadto polisa jako dokument ubezpieczenia stanowi jedynie dowód zawarcia
umowy ubezpieczenia w rozumieniu art. 74 k.c. w związku z art. 809 § 1 k.c., ale nie
jest niezbędnym warunkiem ważności takiej umowy, skoro w art. 809 § 2 k.c. usta-
wodawca ustanowił domniemanie chwili zawarcia umowy ubezpieczenia, która może
poprzedzać doręczenie dokumentu potwierdzającego zawarcie takiej umowy. Tak też
było z polisą grupowego ubezpieczenia na życie z dnia 30 kwietnia 2002 r., która
potwierdzała zawarcie umowy ubezpieczenia z dniem 29 listopada 2001 r., czego
strony tej umowy nie kwestionowały. Wpłacona ze środków PZU Na Życie kwota
1,80 na każdego z ubezpieczonych pracowników Elektrowni P. w istocie stanowiła
składkę ubezpieczeniową, co wynika ze złożonej w dniu 14 listopada 2001 r. oferty
promocyjnej sprzedaży ubezpieczenia „Pogodna Jesień”, a także postanowień
umowy generalnej, oraz pisma ubezpieczyciela z dnia 19 grudnia 2002 r. Ponadto
wpłacona przez Elektrownię P. w dniu 7 marca 2002 r. kwota 2.155.663,14 zł stano-
wiła jednorazową wpłatę na rzecz jej ubezpieczonych pracowników za cały 5-letni
okres obowiązywania tego ubezpieczenia. Trudno zatem uznać, że była to należna
składka w rozumieniu § 22 zarządzenia regulującego nowe zasady wynagradzania
pracowników strony pozwanej.
Zawarta umowa ubezpieczenia nie była „nową sprzedażą” w rozumieniu za-
rządzenia nr 5/2002, które za takie uznawały umowy zawarte po dniu 1 stycznia
2002 r. oraz umowy sprzedaży zawarte przed tą datą, dla których nie nastąpiła
wpłata pierwszej składki. Powód sam przyznał, że gdyby do zawarcia umowy ubez-
pieczenia doszło w 2001 r., to przysługiwałoby mu wynagrodzenie na podstawie
przepisów płacowych obowiązujących do dnia 31 grudnia 2001 r., które przewidywały
znacznie niższą prowizję niż regulacje obowiązujące po dniu 1 stycznia 2002 r.
W kasacji powoda podniesiono następujące zarzuty: 1. niezastosowania art.
384 § 1 k.c. w sytuacji, „ gdy w ustalonym stanie faktycznym, sąd nie miał podstaw
do pominięcia ogólnych warunków umów (Ogólnych warunków grupowego ubezpie-
czenia emerytalnego Pogodna Jesień) przyjętych przez strony wraz z Umową Gene-
6
ralną”, 2. niewłaściwego zastosowania art. 65 § 1 i 2 k.c. z uwagi na „jednoznaczne,
nie budzące żadnych wątpliwości odesłanie zawarte w Umowie generalnej z dnia 29
listopada 2001 roku oraz w polisie grupowego ubezpieczenia emerytalnego Pogodna
Jesień z dnia 30 listopada 2001 roku do stosowania o.w.u.” tego ubezpieczenia, któ-
rego postanowienie § 13 pkt 1 w zakresie terminu zawarcia przez strony umowy gru-
powego ubezpieczenia emerytalnego jest „równie jasne” i w pełni wiążące, 3. niewła-
ściwego zastosowania art. 72 k.c. , który miałby zastosowanie tylko w przypadku
nieuzgodnienia innego terminu zawarcia umowy niż wynikający z postanowień
o.w.u., 4. błędnej wykładni art. 809 § 2 k.c., z uwagi na to, że ustanowione tym prze-
pisem domniemanie dotyczy przypadków, w których „strony umowy ubezpieczenia
nie uzgodniły innego momentu zawarcia umowy”, 5. przekroczenia przez Sąd Apela-
cyjny granic swobodnej oceny dowodów przez uznanie, a) że „dokumentem ubezpie-
czenia jest sama Umowa Generalna i w związku z tym jej doręczenie przez zakład
ubezpieczeń ubezpieczającemu w oparciu o art. 809 § 2 k.c. powoduje skutek w po-
staci zawarcia umowy grupowego ubezpieczenia emerytalnego”, b) „z uwagi na nie-
właściwą odmowę uznania mocy dowodowej zapisów Umowy Generalnej jak i
o.w.u.” co do terminu zawarcia umowy ubezpieczenia emerytalnego „Pogodna Je-
sień”, c) przez przyjęcie, że „kwota 1,80 zł wpłacona przez PZU na Życie S.A. stano-
wiła pierwszą składkę ubezpieczeniową", w sytuacji gdy tego rodzaju interpretacja
nie wynikała z oferty promocyjnej ani z treści Umowy Generalnej.
Na takich podstawach skarżący domagał się zmiany zaskarżonego wyroku i
orzeczenie co do istoty sprawy poprzez zasądzenie na rzecz powoda kwoty
604.256,35 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 2 maja 2002 r. do dnia zapłaty,
alternatywnie wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku „w całości lub w części” i
przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania wraz z orze-
czeniem o kosztach postępowania kasacyjnego. Ponadto domagał się zasądzenia od
pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa przez radcę prawnego za
wszystkie instancje według norm przepisanych. Zdaniem skarżącego, w sprawie wy-
stępują istotne zagadnienia prawne, a także istnieje potrzeba wykładni przepisów
prawa „budzących poważne wątpliwości oraz wywołujące rozbieżności w orzecznic-
twie”, a w szczególności: 1. potrzeba wykładni art. 384 § 1 k.c. - „czy w związku z tym
niezastosowanie odpowiednich postanowień ogólnych umów przez sąd w danym
stanie faktycznym jest naruszeniem postanowień nienormatywnych, do jakich zali-
czają się wzorce, czy w istocie stanowi to naruszenie prawa materialnego (niezasto-
7
sowanie się do nakazu ich stosowania) zawartego w art. 384 § 1 k.c.”, 2. „czy zasto-
sowanie art. 384 § 1 k.c. i ustalenie na jego podstawie wiążącego charakteru ogól-
nych warunków umów obliguje Sąd do zastosowania odpowiednich postanowień tam
zawartych”, 3. „czy można zastosować art. 65 § 1 i 2 k.c. w przypadku gdy treść
umowy jest jasna i nie budzi żadnych wątpliwości („clara non sunt interpretanda”),
czy dyrektywy wykładni oświadczeń woli zawarte w art. 65 § 1 i mają zastosowanie
tylko wówczas, gdy treść oświadczenia woli jest niejasna i wieloznaczna”, a także
„czy w związku z tym reguła interpretacji prawa może zostać zastosowana w zakre-
sie oświadczeń woli stron”.
W odpowiedzi na kasację strona pozwana wniosła o jej oddalenie i zasądzenie
od powoda kosztów postępowania według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wszystkie dokumenty dotyczące zawarcia umowy grupowego ubezpieczenia
emerytalnego „Pogodna Jesień” wskazują, że tego rodzaju ubezpieczenie pracowni-
ków Elektrowni P. zostało uzgodnione i sfinalizowane podpisaniem umowy ubezpie-
czenia w dniu 29 listopada 2001 r., która uwzględniała promocyjne warunki tego
ubezpieczenia obowiązujące do dnia 30 listopada 2001 r. Promocja tego ubezpie-
czenia polegała między innymi na opłaceniu przez ubezpieczyciela - w imieniu i za
ubezpieczającego pracodawcę - symbolicznych wpłat po 1,80 zł za każdego ubez-
pieczonego (zgłoszonego do objęcia tym ubezpieczeniem) pracownika Elektrowni P.
Zawarcie do określonego terminu tego rodzaju ubezpieczenia miało ponadto na celu
ominięcie (uniknięcie) tzw. „podatku Belki”, wprowadzanego z zamiarem opodatko-
wywania podatkiem dochodowym także rozmaitego rodzaju lokat inwestycyjnych.
Istotnie, miarodajny dla oceny terminu zawarcia i początku objęcia oraz okresu
obowiązywania zawartej umowy ubezpieczenia był interes pracowników, którym za-
warta umowa ubezpieczenia gwarantowała ochronę ubezpieczeniową już od 30 lis-
topada 2001 r. Ważne było przede wszystkim to, że zawarta - na wniosek ubezpie-
czającej Elektrowni P. z dnia 29 listopada 2001 r. - tzw. umowa generalna grupo-
wego ubezpieczenia emerytalnego jej pracowników została zawarta w tym samym
dniu, w wyniku zakończenia negocjacji prowadzonych przez zakładowe organizacje
związkowe, i „wraz z polisami” stanowiła ona dokument ubezpieczenia w rozumieniu
przepisów Kodeksu cywilnego (§ 8 umowy generalnej). Zawarcie umowy generalnej
8
pomiędzy ubezpieczycielem a Elektrownią P. przewidywało jej potwierdzenie poli-
sami wystawionymi przez Inspektorat Centralny PZU na Życie SA (§ 7 umowy gene-
ralnej). Wprawdzie stosowna polisa została wystawiona przez ubezpieczyciela „bez
daty” i doręczona ubezpieczającemu, a ściśle sygnowana przezeń w dacie 30 kwiet-
nia 2002 r., ale równocześnie została ona wystawiona na wniosek ubezpieczyciela z
dnia 29 listopada 2001 r., „stanowiący integralną część umowy generalnej z dnia 29
listopada 2001 r.”. Ponadto wpłata promocyjnej pierwszej składki, wprawdzie w sym-
bolicznej wysokości 1,80 zł za każdego pracownika Elektrowni P. wskazanego w
imiennym wykazie dołączonym do wniosku o objęcie ubezpieczeniem, również na-
stąpiła w dniu 29 listopada 2001 r.
Wszystkie zasygnalizowane wyżej okoliczności nie pozostawiały żadnych
wątpliwości, że umowa grupowego ubezpieczenia emerytalnego pracowników Elek-
trowni P. została zawarta w dniu 29 listopada 2001 r. Takiej prawidłowej oceny fak-
tycznej i prawnej nie podważają twierdzenia kasacji, że przyjęte przez Sąd Apelacyj-
ny konstatacje stanowiły rzekome naruszenie unormowań zawartych w art. art. 65,
72, 384 § 1 lub 809 § 2 k.c. Wprost przeciwnie, zebrany w sprawie materiał dowodo-
wy wyraźnie potwierdzał, że w dnu 29 listopada 2001 r. strony zawartej umowy gru-
powego ubezpieczenia emerytalnego „Pogodna Jesień” zakończyły rokowania, tj.
doszły do porozumienia co do wszystkich postanowień tej negocjowanej umowy
grupowego ubezpieczenia emerytalnego, które były przedmiotem prowadzonych ro-
kowań (art. 72 k.c.). Pomiędzy stronami tej umowy (ubezpieczającym pracodawcą i
ubezpieczycielem) nie było nigdy, w tym w toku procesu, żadnych wątpliwości doty-
czących wykładni oświadczeń woli złożonych w dniu 29 listopada 2001 r. lub inter-
pretacji postanowień zawartej w tym samym dniu umowy ubezpieczenia, w szcze-
gólności odnoszących się do daty zawarcia, początku udzielenia ochrony ubezpie-
czeniowej i okresu obowiązywania umowy grupowego ubezpieczenia emerytalnego
pracowników Elektrowni P. (art. 65 k.c.).
Oczywiście chybiony okazał się ponadto kasacyjny zarzut naruszenia art. 384
§ 1 k.c., albowiem umowny wzorzec w postaci ogólnych warunków określonego ro-
dzaju warunków dobrowolnego ubezpieczenia osobowego (lub majątkowego) nie
określa waloru jego postanowień jako bezwzględnie obowiązujących, albowiem za-
wiera on regulacje dyspozytywne, od których strony umowy ubezpieczenia mogą
czynić odstępstwa, jeżeli nie są one sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi
przepisami prawa, nie mają na celu obejścia przepisów ustaw, a ponadto nie są
9
sprzeczne z zasadami współżycia społecznego lub ich wykonanie nie czyni całkowi-
cie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniom osób trzecich (por.
art. 56-65 k.c.). Takimi wadami nie była dotknięta umowa grupowego ubezpieczenia
emerytalnego zawarta w dniu 29 listopada 2001 r., ponieważ zawierała ona prawnie
dopuszczalne i korzystne modyfikacje niektórych postanowień wynikających z ogól-
nych warunków tego rodzaju ubezpieczenia, które zostały wynegocjowane w proce-
sie prowadzonych rokowań i wyraźnie zaakceptowane w zawartej umowie ubezpie-
czenia, a ta w niektórych innych postanowieniach odsyłała do wzorca umownego w
rozumieniu art. 384 § 1 k.c.
Oczywiście myli się skarżący, podnosząc zarzut naruszenia art. 809 § 2 k.c. i
twierdząc, że bez polisy wydanej w dniu zawarcia umowy grupowego ubezpieczenia
emerytalnego, ta ostatnia umowa nie mogła być ważnie zawarta. Tymczasem pod-
stawowym dokumentem ubezpieczenia, o którym mowa w art. 809 § 1 k.c., była za-
warta umowa generalna grupowego ubezpieczenia emerytalnego w dniu 29 listopada
2001 r., w wyniku zakończenia prowadzonych do tego dnia negocjacji dotyczących
jej zawarcia, co do których strony doszły do ostatecznego porozumienia w zakresie
wszystkich postanowień tej umowy grupowego ubezpieczenia emerytalnego, które
były wcześniej przedmiotem prowadzonych rokowań (art. 72 k.c.). W taki sposób
umowa ta była rozumiana przez jej strony, na dowód czego podnoszono, że ubez-
pieczyciel wypłacił w dniu 13 marca 2002 r. świadczenie ubezpieczeniowe przed
datą doręczenia w dniu 30 marca 2002 r. ubezpieczającemu - polisy potwierdzającej
zawarcie umowy grupowego ubezpieczenia, która przecież była określona jako „inte-
gralna część umowy generalnej z dnia 29 listopada 2001 r.”. Oznaczało to, że wy-
stawiona polisa miała charakter „wtórnego” dokumentu ubezpieczenia do zawartej
umowy generalnej, gdyż dodatkowo i „integralnie” potwierdzała zawarcie takiej
umowy grupowego ubezpieczenia w dniu 29 listopada 2001 r., uzupełniając jej po-
stanowienia o dwa różne numery ewidencyjne „dla grupy rachunków, na które wpła-
cane będą składki opłacane przez ubezpieczającego...” oraz „składki opłacane przez
ubezpieczonych pracowników”. Warto wreszcie sygnalizować, że ta umowa grupo-
wego ubezpieczenia emerytalnego miała charakter umowy zawartej na rzecz osób
trzecich w rozumieniu art. 808 k.c., co oznaczało, że indywidualne deklaracje po-
szczególnych pracowników dotyczące przystąpienia lub wystąpienia z tego ubezpie-
czenia nie miały przesądzającego znaczenia przy ocenie terminu zawarcia umowy
generalnej dotyczącej tego rodzaju grupowego ubezpieczenia.
10
Powyższe okoliczności nie pozostawiały wątpliwości co do prawidłowości są-
dowej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego (art. 233 § 1 k.p.c.), od-
noszącej się do zawarcia w dniu 29 listopada 2001 r. umowy grupowego ubezpie-
czenia emerytalnego. W konsekwencji powodowi, który - będąc kierownikiem ubez-
pieczeń grupowych u pozwanego pracodawcy - miał udział w jej zawarciu w 2001 r.
przysługiwało prowizyjne wynagrodzenie pracownicze według postanowień płaco-
wych pozwanego pracodawcy obowiązujących w roku nawiązania tego grupowego
stosunku ubezpieczenia emerytalnego. Z tego tytułu powód niekwestyjnie otrzymał
od pozwanego pracodawcy wynagrodzenie prowizyjne w łącznej kwocie 43.101,97
zł. Równocześnie oznaczało to, że umowa generalna z dnia 29 listopada 2001 r. nie
została rzecz jasna zawarta w 2002 r. w ramach tzw. „nowej sprzedaży”, od której -
zgodnie z § 22 ust. 10 pkt 2b zarządzenia Nr 5/2002 Prezesa Zarządu Powszechne-
go Zakładu Ubezpieczeń Na Życie Spółki Akcyjnej z dnia 19 lutego 2002 r. - kierow-
nikowi ubezpieczeń grupowych w Inspektoracie przysługiwałoby wynagrodzenie
prowizyjne w wysokości „15% składki należnej i zainkasowanej przez okres miesiąca
poprzedzającego miesiąc wypłaty wynagrodzenia zasadniczego w przydzielonym
portfelu zakładów”, które skarżący wyliczył sobie w wysokości 604.256,35 zł.
Na marginesie tej sprawy Sąd Najwyższy zauważył, że ustalanie dodatkowych
wynagrodzeń prowizyjnych przysługujących pracownikom firmy ubezpieczeniowej
zatrudnionych na rozmaitych stanowiskach pracy w znacznym wymiarze procento-
wym od wpłacanych składek na dodatkowe ubezpieczenia emerytalne, według zasad
i w wysokości określonych w powołanym wyżej zarządzeniu ubezpieczyciela z dnia
19 lutego 2002 r., tj. powoduje istotne uszczuplenie funduszów ubezpieczeniowych,
które przede wszystkim powinny służyć ochronie emerytalnej ubezpieczonych.
Praktyka tego rodzaju prowadzi do sytuacji, w których składki na dodatkowe ubez-
pieczenia emerytalne nie zapewniają optymalnej ochrony ubezpieczeniowej, ale bar-
dziej kreują nadzwyczajnie wysokie prowizje pracowników ubezpieczyciela, co po-
draża koszty „obsługi” ubezpieczeń emerytalnych w sposób mogący sprzyjać po-
wstawaniu coraz częściej ujawnianych korupcjogennych zjawisk społecznych, w
istotnym stopniu związanych z budzącym zdumienie rozdzielaniem i uzyskiwaniem
bardzo wysokich prowizji przez potencjalnych uczestników emerytalnych procedur
ubezpieczeniowych.
11
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił niemającą usprawiedli-
wionych podstaw kasację w zgodzie z art. 39312
k.p.c., orzekając o kosztach postę-
powania stosownie do art. 98 k.p.c.
========================================
I PK 115/04
Ustalenie dodatkowych wynagrodzeń prowizyjnych dla pracowników
firm ubezpieczeniowych, przysługujących w znacznym wymiarze procentowym
od składek na dodatkowe ubezpieczenia emerytalne, powoduje uszczuplenie
funduszów emerytalnych, zmniejszenie optymalnej ochrony ubezpieczeniowej
oraz zwiększa koszty obsługi ubezpieczeń emerytalnych w sposób mogący
sprzyjać powstawaniu negatywnych zjawisk społecznych.
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jadwiga Skibińska-Adamowicz, Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 grudnia 2004 r.
sprawy z powództwa Tomasza R. przeciwko Powszechnemu Zakładowi Ubezpie-
czeń Na Życie SA Inspektoratowi w K. o zapłatę, na skutek kasacji powoda od wyro-
ku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 9 grudnia 2003 r. [...]
o d d a l i ł kasację i zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej 2.700 zł
(dwa tysiące siedemset) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny w Krakowie wyrokiem z dnia 9 grudnia 2003 r. oddalił apelację
powoda Tomasza R. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy w Kielcach z dnia 4
lipca 2003 r. oddalającego powództwo o zapłatę kwoty 604.256, 35 zł od strony po-
zwanej Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Na Życie SA w W. In-
spektoratu w K. oraz zasądzającego od powoda na rzecz pozwanej kwotę 4.500 zł
tytułem zwrotu kosztów procesu, a ponadto zasądził od powoda na rzecz pozwanej
kwotę 5.400 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego. W sprawie tej
ustalono, że powód pracuje u strony pozwanej od 1995 r., a od 1999 r. jest pracow-
nikiem etatowym. W okresie, którego dotyczy spór, powód był zatrudniony na stano-
wisku kierownika ubezpieczeń grupowych, który uczestniczył w negocjacjach prowa-
2
dzonych przez pozwaną z Elektrownią P. w sprawie zawarcia umowy grupowego
ubezpieczenia na życie. Przygotowania do zawarcia tej umowy trwały kilkanaście
miesięcy. Początkowo w 2000 r. Elektrownia nie była zainteresowana zawarciem
pracowniczego programu emerytalnego w ramach realizacji pakietu socjalnego, ale
w pierwszej połowie 2001 r. zaprosiła ponownie pozwaną do rokowań dotyczących
zawarcia grupowego ubezpieczenia na życie. W imieniu Elektrowni rozmowy prowa-
dził zespół negocjacyjny powołany przez związki zawodowe, które były przez Zarząd
Elektrowni upoważnione do wyboru najkorzystniejszej oferty. Z ustaleń tego Zarządu
i związków zawodowych wynikało, że podpisze on umowę grupowego ubezpieczenia
na życie z firmą ubezpieczeniową, którą wskażą związki zawodowe. Nasilenie roko-
wań nastąpiło w październiku i listopadzie 2001 r., ponieważ zawieranie umów gru-
powego ubezpieczenia emerytalnego „Pogodna Jesień” na warunkach promocyjnych
było możliwe do 30 listopada 2001 r., a ponadto dochody z takich umów były zwol-
nione z tzw. „podatku Belki”.
Do dnia 29 listopada 2001 r. wszystkie związki zawodowe, poza NSZZ „Soli-
darność”, wybrały ofertę pozwanego. Tylko ten związek prowadził negocjacje w dniu
29 listopada 2001 r., w których wynegocjował obniżenie prowizji, wpłatę dodatkowej
kwoty na rzecz przyzakładowej przychodni, a także na rzecz promocji niektórych
związkowych imprez przez pozwaną. Po dokonaniu tych ustaleń również NSZZ „So-
lidarność” wybrał ofertę strony pozwanej. W tym samym dniu został sporządzony i
zawieziony przez powoda do Centrali PZU Na Życie w W. wniosek Elektrowni o za-
warcie umowy grupowego ubezpieczenia „Pogodna Jesień”, a także wykaz jej pra-
cowników do tego ubezpieczenia. Równocześnie dyrektor pozwanej prowadził na
bieżąco telefoniczne uzgodnienia negocjowanych warunków umowy.
Umowa Generalna została spisana w dniu 29 listopada 2001 r., i w tym sa-
mym dniu lub w dniu następnym została przesłana pozwanej drogą elektroniczną, a
następnie przekazana Elektrowni P. Przy realizacji zawartej umowy zastosowano
warunki promocji ubezpieczenia określone uchwałą Zarządu PZU Na Życie z dnia 14
listopada 2001 r., w tym z dniem 29 listopada 2001 r. ubezpieczyciel przekazał na
rachunki udziałów każdego ubezpieczonego kwotę 1,80 zł tytułem pierwszej promo-
cyjnej wpłaty, co dało łączną sumę 3.393,80 zł za 2.186 ubezpieczonych pracowni-
ków. Ponadto od dnia 30 listopada 2001 r., tj. od następnego dnia po wpłynięciu
pierwszej składki na konto PZU, którą należało uznać za promocyjną wpłatę składek
ze środków ubezpieczyciela, PZU Na Życie przyjął pełną odpowiedzialność ubezpie-
3
czeniową wynikającą z treści zawartej umowy. Potwierdzeniem przyjęcia takiego
zakresu ochrony ubezpieczeniowej była wypłata świadczenia dla uprawnionego
członka rodziny pracownika Elektrowni zmarłego w dniu 13 marca 2002 r.
Następnie z datą 15 stycznia 2002 r. zostało podpisane przez przedstawicieli
związków zawodowych i dyrekcję Elektrowni porozumienie w sprawie realizacji klau-
zuli VII Pakietu Socjalnego z dnia 9 lutego 2000 r. Po tej dacie przedstawiciele ubez-
pieczyciela przystąpili do spisywania indywidualnych deklaracji pracowników przy-
stępujących do ubezpieczenia, za których Elektrownia dokonała wpłaty składki w wy-
sokości 2.155.663,14 zł w dniu 11 marca 2002 r., realizując postanowienia Pakietu
Socjalnego. PZU Na Życie przekazało Elektrowni P. polisę zawartego grupowego
ubezpieczenia emerytalnego „Pogodna Jesień” w dniu 30 kwietnia 2002 r.
Swoje żądanie powód oparł na treści § 22 ust. 10 pkt 2b w związku z § 22 ust.
12 zarządzenia nr 5/2002 Prezesa Zarządu Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Na
Życie Spółki Akcyjnej z dnia 19 lutego 2002 r., które weszło w życie z dniem 1 stycz-
nia 2002 r. Zgodnie z treścią § 22 ust. 1 pkt 1 tego zarządzenia, wynagrodzenie pro-
wizyjne w pionie sprzedaży oblicza się w oparciu o wynagrodzenie, dla którego pod-
stawę naliczania stanowią zmiany wielkości portfela umów zawartych z przydzielo-
nymi zakładami oraz wielkość umów podstawowych i dodatkowych zawieranych jed-
nocześnie z zakładami, z którymi umowa danego ubezpieczenia podstawowego jest
zawierana po raz pierwszy lub po raz kolejny po upływie przynajmniej 12 miesięcy od
rozwiązania ostatniej umowy odpowiedniego ubezpieczenia, pod warunkiem, że za-
warcie nowej umowy nie jest wynikiem zamiany obowiązującej umowy na nową.
Natomiast według § 22 ust. 10 pkt 2b zarządzenia, Kierownik Ubezpieczeń Grupo-
wych w Inspektoracie otrzymuje wynagrodzenie prowizyjne - z nowej sprzedaży - za
grupowe ubezpieczenia inwestycyjne w wysokości 15% należnej i zainkasowanej
składki przez okres miesiąca poprzedzającego miesiąc wypłaty wynagrodzenia za-
sadniczego, w przydzielonym portfelu zakładów. Wysokość wynagrodzenia prowizyj-
nego Kierownika Ubezpieczeń Grupowych z nowej sprzedaży grupowych ubezpie-
czeń inwestycyjnych w miesiącu wypłaty wynagrodzenia zasadniczego ulega po-
dwojeniu w przypadku, gdy wynagrodzenie prowizyjne z portfela w miesiącu wypłaty
wynagrodzenia zasadniczego jest większa od zera (§ 22 ust. 13 zarządzenia).
W ramach takich ustaleń Sąd Okręgowy wskazał, że powód był jedynie jed-
nym z negocjatorów zawartej umowy grupowego ubezpieczenia na życie, który
działał w imieniu pozwanego pracodawcy. Okoliczności negocjowania tej umowy
4
wskazywały na zgodny zamiar stron zawarcia jej do końca listopada 2001 r. Nie ma
zatem znaczenia, że polisa grupowego ubezpieczenia została dostarczona do Elek-
trowni dopiero w dniu 30 kwietnia 2002 r., ponieważ polisa jest w art. 809 k.c. tylko
jednym z przykładowo wskazanych dokumentów ubezpieczenia. W rozpatrywanej
sprawie za taki dokument zależało uznać umowę generalną z dnia 29 listopada 2001
r., która dostatecznie potwierdzała zawarcie umowy ubezpieczenia (art. 72 k.c.).
Umowa ta miała strategiczne znaczenie dla strony pozwanej i nie była typową
umową adhezyjną, lecz powstała w drodze wielomiesięcznych rokowań, w wyniku
których poczyniono wiele odstępstw od ogólnych warunków ubezpieczenia. Ubezpie-
czyciel przyjął pełną odpowiedzialność za ryzyka ubezpieczeniowe od dnia 29 listo-
pada 2001 r., w którym dostarczono imienny wykaz pracowników przystępujących do
ubezpieczenia, nie mając pewnosci, że nie wszystkie osoby przystąpią do tego ubez-
pieczenia. Przy tego rodzaju ubezpieczeniu nie było zatem istotne spisanie deklaracji
pracowników w styczniu 2002 r., ani podpisanie w dniu 15 stycznia 2002 r. przez dy-
rekcję Elektrowni ze związkami zawodowymi porozumienia w sprawie realizacji Pa-
kietu Socjalnego, co pozwalało na uruchomienie środków przeznaczonych w tym
Pakiecie na tzw. kwoty posagowe dla ubezpieczonych pracowników. W tym stanie
rzeczy Sąd Okręgowy przyjął, że nie było podstaw do uznania umowy grupowego
ubezpieczenia emerytalnego „Pogodna Jesień” pracowników Elektrowni P. za
umowę zawartą w ramach „nowej sprzedaży” w rozumieniu § 22 ust. 10 pkt 2b w
związku z § 22 ust. 13 zarządzenia nr 5/2002.
Stanowisko takie potwierdził Sąd Apelacyjny podnosząc dodatkowo, że w ak-
tualnym stanie prawnym wzorce umów, o jakich stanowi art. 384 § 1 k.c., mają cha-
rakter „nienormatywny”, co oznacza, iż nie mają mocy obowiązującej vigore proprio
(takiej jak przepisy prawa), ale obowiązują z mocy zgodnej woli stron zawierających
umowę. W konsekwencji w zakresie wykładni wzorców umów należy stosować dy-
rektywy dotyczące wykładni oświadczeń woli (art. 65 § 1 i 2 k.c.). Dlatego Sąd pierw-
szej instancji miał postawy do zbadania wykładni oświadczeń woli zawartych w
umowie generalnej, zwłaszcza na tle niejasnego odesłania do ogólnych warunków
grupowego ubezpieczenia emerytalnego „Pogodna Jesień” w zakresie daty zawarcia
umowy ubezpieczenia, tym bardziej że umowa generalna była zawarta w dniu 29
listopada 2001 r., a wystawiona w dniu 30 kwietnia 2002 r. polisa grupowego ubez-
pieczenia na życie określała datę zawarcia umowy na 30 listopada 2001 r. Potwier-
dza to stanowisko, że wolą stron umowy ubezpieczenia było jej zawarcie w dniu 29
5
listopada 2001 r. oraz przyjęcie odpowiedzialności przez ubezpieczyciela od 30 listo-
pada 2001 r., zważywszy że wszelkie negocjacje pomiędzy stronami zakończyły się
29 listopada 2001 r. (art. 72 k.c.), a zawarcie umowy w ramach promocyjnej sprze-
daży ubezpieczenia „Pogodna Jesień” było możliwe do dnia 30 listopada 2001 r. Po-
wód, który nie był stroną tej umowy, nie może podważać tak ustalonej daty zawarcia
tego ubezpieczenia.
Ponadto polisa jako dokument ubezpieczenia stanowi jedynie dowód zawarcia
umowy ubezpieczenia w rozumieniu art. 74 k.c. w związku z art. 809 § 1 k.c., ale nie
jest niezbędnym warunkiem ważności takiej umowy, skoro w art. 809 § 2 k.c. usta-
wodawca ustanowił domniemanie chwili zawarcia umowy ubezpieczenia, która może
poprzedzać doręczenie dokumentu potwierdzającego zawarcie takiej umowy. Tak też
było z polisą grupowego ubezpieczenia na życie z dnia 30 kwietnia 2002 r., która
potwierdzała zawarcie umowy ubezpieczenia z dniem 29 listopada 2001 r., czego
strony tej umowy nie kwestionowały. Wpłacona ze środków PZU Na Życie kwota
1,80 na każdego z ubezpieczonych pracowników Elektrowni P. w istocie stanowiła
składkę ubezpieczeniową, co wynika ze złożonej w dniu 14 listopada 2001 r. oferty
promocyjnej sprzedaży ubezpieczenia „Pogodna Jesień”, a także postanowień
umowy generalnej, oraz pisma ubezpieczyciela z dnia 19 grudnia 2002 r. Ponadto
wpłacona przez Elektrownię P. w dniu 7 marca 2002 r. kwota 2.155.663,14 zł stano-
wiła jednorazową wpłatę na rzecz jej ubezpieczonych pracowników za cały 5-letni
okres obowiązywania tego ubezpieczenia. Trudno zatem uznać, że była to należna
składka w rozumieniu § 22 zarządzenia regulującego nowe zasady wynagradzania
pracowników strony pozwanej.
Zawarta umowa ubezpieczenia nie była „nową sprzedażą” w rozumieniu za-
rządzenia nr 5/2002, które za takie uznawały umowy zawarte po dniu 1 stycznia
2002 r. oraz umowy sprzedaży zawarte przed tą datą, dla których nie nastąpiła
wpłata pierwszej składki. Powód sam przyznał, że gdyby do zawarcia umowy ubez-
pieczenia doszło w 2001 r., to przysługiwałoby mu wynagrodzenie na podstawie
przepisów płacowych obowiązujących do dnia 31 grudnia 2001 r., które przewidywały
znacznie niższą prowizję niż regulacje obowiązujące po dniu 1 stycznia 2002 r.
W kasacji powoda podniesiono następujące zarzuty: 1. niezastosowania art.
384 § 1 k.c. w sytuacji, „ gdy w ustalonym stanie faktycznym, sąd nie miał podstaw
do pominięcia ogólnych warunków umów (Ogólnych warunków grupowego ubezpie-
czenia emerytalnego Pogodna Jesień) przyjętych przez strony wraz z Umową Gene-
6
ralną”, 2. niewłaściwego zastosowania art. 65 § 1 i 2 k.c. z uwagi na „jednoznaczne,
nie budzące żadnych wątpliwości odesłanie zawarte w Umowie generalnej z dnia 29
listopada 2001 roku oraz w polisie grupowego ubezpieczenia emerytalnego Pogodna
Jesień z dnia 30 listopada 2001 roku do stosowania o.w.u.” tego ubezpieczenia, któ-
rego postanowienie § 13 pkt 1 w zakresie terminu zawarcia przez strony umowy gru-
powego ubezpieczenia emerytalnego jest „równie jasne” i w pełni wiążące, 3. niewła-
ściwego zastosowania art. 72 k.c. , który miałby zastosowanie tylko w przypadku
nieuzgodnienia innego terminu zawarcia umowy niż wynikający z postanowień
o.w.u., 4. błędnej wykładni art. 809 § 2 k.c., z uwagi na to, że ustanowione tym prze-
pisem domniemanie dotyczy przypadków, w których „strony umowy ubezpieczenia
nie uzgodniły innego momentu zawarcia umowy”, 5. przekroczenia przez Sąd Apela-
cyjny granic swobodnej oceny dowodów przez uznanie, a) że „dokumentem ubezpie-
czenia jest sama Umowa Generalna i w związku z tym jej doręczenie przez zakład
ubezpieczeń ubezpieczającemu w oparciu o art. 809 § 2 k.c. powoduje skutek w po-
staci zawarcia umowy grupowego ubezpieczenia emerytalnego”, b) „z uwagi na nie-
właściwą odmowę uznania mocy dowodowej zapisów Umowy Generalnej jak i
o.w.u.” co do terminu zawarcia umowy ubezpieczenia emerytalnego „Pogodna Je-
sień”, c) przez przyjęcie, że „kwota 1,80 zł wpłacona przez PZU na Życie S.A. stano-
wiła pierwszą składkę ubezpieczeniową", w sytuacji gdy tego rodzaju interpretacja
nie wynikała z oferty promocyjnej ani z treści Umowy Generalnej.
Na takich podstawach skarżący domagał się zmiany zaskarżonego wyroku i
orzeczenie co do istoty sprawy poprzez zasądzenie na rzecz powoda kwoty
604.256,35 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 2 maja 2002 r. do dnia zapłaty,
alternatywnie wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku „w całości lub w części” i
przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania wraz z orze-
czeniem o kosztach postępowania kasacyjnego. Ponadto domagał się zasądzenia od
pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa przez radcę prawnego za
wszystkie instancje według norm przepisanych. Zdaniem skarżącego, w sprawie wy-
stępują istotne zagadnienia prawne, a także istnieje potrzeba wykładni przepisów
prawa „budzących poważne wątpliwości oraz wywołujące rozbieżności w orzecznic-
twie”, a w szczególności: 1. potrzeba wykładni art. 384 § 1 k.c. - „czy w związku z tym
niezastosowanie odpowiednich postanowień ogólnych umów przez sąd w danym
stanie faktycznym jest naruszeniem postanowień nienormatywnych, do jakich zali-
czają się wzorce, czy w istocie stanowi to naruszenie prawa materialnego (niezasto-
7
sowanie się do nakazu ich stosowania) zawartego w art. 384 § 1 k.c.”, 2. „czy zasto-
sowanie art. 384 § 1 k.c. i ustalenie na jego podstawie wiążącego charakteru ogól-
nych warunków umów obliguje Sąd do zastosowania odpowiednich postanowień tam
zawartych”, 3. „czy można zastosować art. 65 § 1 i 2 k.c. w przypadku gdy treść
umowy jest jasna i nie budzi żadnych wątpliwości („clara non sunt interpretanda”),
czy dyrektywy wykładni oświadczeń woli zawarte w art. 65 § 1 i mają zastosowanie
tylko wówczas, gdy treść oświadczenia woli jest niejasna i wieloznaczna”, a także
„czy w związku z tym reguła interpretacji prawa może zostać zastosowana w zakre-
sie oświadczeń woli stron”.
W odpowiedzi na kasację strona pozwana wniosła o jej oddalenie i zasądzenie
od powoda kosztów postępowania według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wszystkie dokumenty dotyczące zawarcia umowy grupowego ubezpieczenia
emerytalnego „Pogodna Jesień” wskazują, że tego rodzaju ubezpieczenie pracowni-
ków Elektrowni P. zostało uzgodnione i sfinalizowane podpisaniem umowy ubezpie-
czenia w dniu 29 listopada 2001 r., która uwzględniała promocyjne warunki tego
ubezpieczenia obowiązujące do dnia 30 listopada 2001 r. Promocja tego ubezpie-
czenia polegała między innymi na opłaceniu przez ubezpieczyciela - w imieniu i za
ubezpieczającego pracodawcę - symbolicznych wpłat po 1,80 zł za każdego ubez-
pieczonego (zgłoszonego do objęcia tym ubezpieczeniem) pracownika Elektrowni P.
Zawarcie do określonego terminu tego rodzaju ubezpieczenia miało ponadto na celu
ominięcie (uniknięcie) tzw. „podatku Belki”, wprowadzanego z zamiarem opodatko-
wywania podatkiem dochodowym także rozmaitego rodzaju lokat inwestycyjnych.
Istotnie, miarodajny dla oceny terminu zawarcia i początku objęcia oraz okresu
obowiązywania zawartej umowy ubezpieczenia był interes pracowników, którym za-
warta umowa ubezpieczenia gwarantowała ochronę ubezpieczeniową już od 30 lis-
topada 2001 r. Ważne było przede wszystkim to, że zawarta - na wniosek ubezpie-
czającej Elektrowni P. z dnia 29 listopada 2001 r. - tzw. umowa generalna grupo-
wego ubezpieczenia emerytalnego jej pracowników została zawarta w tym samym
dniu, w wyniku zakończenia negocjacji prowadzonych przez zakładowe organizacje
związkowe, i „wraz z polisami” stanowiła ona dokument ubezpieczenia w rozumieniu
przepisów Kodeksu cywilnego (§ 8 umowy generalnej). Zawarcie umowy generalnej
8
pomiędzy ubezpieczycielem a Elektrownią P. przewidywało jej potwierdzenie poli-
sami wystawionymi przez Inspektorat Centralny PZU na Życie SA (§ 7 umowy gene-
ralnej). Wprawdzie stosowna polisa została wystawiona przez ubezpieczyciela „bez
daty” i doręczona ubezpieczającemu, a ściśle sygnowana przezeń w dacie 30 kwiet-
nia 2002 r., ale równocześnie została ona wystawiona na wniosek ubezpieczyciela z
dnia 29 listopada 2001 r., „stanowiący integralną część umowy generalnej z dnia 29
listopada 2001 r.”. Ponadto wpłata promocyjnej pierwszej składki, wprawdzie w sym-
bolicznej wysokości 1,80 zł za każdego pracownika Elektrowni P. wskazanego w
imiennym wykazie dołączonym do wniosku o objęcie ubezpieczeniem, również na-
stąpiła w dniu 29 listopada 2001 r.
Wszystkie zasygnalizowane wyżej okoliczności nie pozostawiały żadnych
wątpliwości, że umowa grupowego ubezpieczenia emerytalnego pracowników Elek-
trowni P. została zawarta w dniu 29 listopada 2001 r. Takiej prawidłowej oceny fak-
tycznej i prawnej nie podważają twierdzenia kasacji, że przyjęte przez Sąd Apelacyj-
ny konstatacje stanowiły rzekome naruszenie unormowań zawartych w art. art. 65,
72, 384 § 1 lub 809 § 2 k.c. Wprost przeciwnie, zebrany w sprawie materiał dowodo-
wy wyraźnie potwierdzał, że w dnu 29 listopada 2001 r. strony zawartej umowy gru-
powego ubezpieczenia emerytalnego „Pogodna Jesień” zakończyły rokowania, tj.
doszły do porozumienia co do wszystkich postanowień tej negocjowanej umowy
grupowego ubezpieczenia emerytalnego, które były przedmiotem prowadzonych ro-
kowań (art. 72 k.c.). Pomiędzy stronami tej umowy (ubezpieczającym pracodawcą i
ubezpieczycielem) nie było nigdy, w tym w toku procesu, żadnych wątpliwości doty-
czących wykładni oświadczeń woli złożonych w dniu 29 listopada 2001 r. lub inter-
pretacji postanowień zawartej w tym samym dniu umowy ubezpieczenia, w szcze-
gólności odnoszących się do daty zawarcia, początku udzielenia ochrony ubezpie-
czeniowej i okresu obowiązywania umowy grupowego ubezpieczenia emerytalnego
pracowników Elektrowni P. (art. 65 k.c.).
Oczywiście chybiony okazał się ponadto kasacyjny zarzut naruszenia art. 384
§ 1 k.c., albowiem umowny wzorzec w postaci ogólnych warunków określonego ro-
dzaju warunków dobrowolnego ubezpieczenia osobowego (lub majątkowego) nie
określa waloru jego postanowień jako bezwzględnie obowiązujących, albowiem za-
wiera on regulacje dyspozytywne, od których strony umowy ubezpieczenia mogą
czynić odstępstwa, jeżeli nie są one sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi
przepisami prawa, nie mają na celu obejścia przepisów ustaw, a ponadto nie są
9
sprzeczne z zasadami współżycia społecznego lub ich wykonanie nie czyni całkowi-
cie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniom osób trzecich (por.
art. 56-65 k.c.). Takimi wadami nie była dotknięta umowa grupowego ubezpieczenia
emerytalnego zawarta w dniu 29 listopada 2001 r., ponieważ zawierała ona prawnie
dopuszczalne i korzystne modyfikacje niektórych postanowień wynikających z ogól-
nych warunków tego rodzaju ubezpieczenia, które zostały wynegocjowane w proce-
sie prowadzonych rokowań i wyraźnie zaakceptowane w zawartej umowie ubezpie-
czenia, a ta w niektórych innych postanowieniach odsyłała do wzorca umownego w
rozumieniu art. 384 § 1 k.c.
Oczywiście myli się skarżący, podnosząc zarzut naruszenia art. 809 § 2 k.c. i
twierdząc, że bez polisy wydanej w dniu zawarcia umowy grupowego ubezpieczenia
emerytalnego, ta ostatnia umowa nie mogła być ważnie zawarta. Tymczasem pod-
stawowym dokumentem ubezpieczenia, o którym mowa w art. 809 § 1 k.c., była za-
warta umowa generalna grupowego ubezpieczenia emerytalnego w dniu 29 listopada
2001 r., w wyniku zakończenia prowadzonych do tego dnia negocjacji dotyczących
jej zawarcia, co do których strony doszły do ostatecznego porozumienia w zakresie
wszystkich postanowień tej umowy grupowego ubezpieczenia emerytalnego, które
były wcześniej przedmiotem prowadzonych rokowań (art. 72 k.c.). W taki sposób
umowa ta była rozumiana przez jej strony, na dowód czego podnoszono, że ubez-
pieczyciel wypłacił w dniu 13 marca 2002 r. świadczenie ubezpieczeniowe przed
datą doręczenia w dniu 30 marca 2002 r. ubezpieczającemu - polisy potwierdzającej
zawarcie umowy grupowego ubezpieczenia, która przecież była określona jako „inte-
gralna część umowy generalnej z dnia 29 listopada 2001 r.”. Oznaczało to, że wy-
stawiona polisa miała charakter „wtórnego” dokumentu ubezpieczenia do zawartej
umowy generalnej, gdyż dodatkowo i „integralnie” potwierdzała zawarcie takiej
umowy grupowego ubezpieczenia w dniu 29 listopada 2001 r., uzupełniając jej po-
stanowienia o dwa różne numery ewidencyjne „dla grupy rachunków, na które wpła-
cane będą składki opłacane przez ubezpieczającego...” oraz „składki opłacane przez
ubezpieczonych pracowników”. Warto wreszcie sygnalizować, że ta umowa grupo-
wego ubezpieczenia emerytalnego miała charakter umowy zawartej na rzecz osób
trzecich w rozumieniu art. 808 k.c., co oznaczało, że indywidualne deklaracje po-
szczególnych pracowników dotyczące przystąpienia lub wystąpienia z tego ubezpie-
czenia nie miały przesądzającego znaczenia przy ocenie terminu zawarcia umowy
generalnej dotyczącej tego rodzaju grupowego ubezpieczenia.
10
Powyższe okoliczności nie pozostawiały wątpliwości co do prawidłowości są-
dowej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego (art. 233 § 1 k.p.c.), od-
noszącej się do zawarcia w dniu 29 listopada 2001 r. umowy grupowego ubezpie-
czenia emerytalnego. W konsekwencji powodowi, który - będąc kierownikiem ubez-
pieczeń grupowych u pozwanego pracodawcy - miał udział w jej zawarciu w 2001 r.
przysługiwało prowizyjne wynagrodzenie pracownicze według postanowień płaco-
wych pozwanego pracodawcy obowiązujących w roku nawiązania tego grupowego
stosunku ubezpieczenia emerytalnego. Z tego tytułu powód niekwestyjnie otrzymał
od pozwanego pracodawcy wynagrodzenie prowizyjne w łącznej kwocie 43.101,97
zł. Równocześnie oznaczało to, że umowa generalna z dnia 29 listopada 2001 r. nie
została rzecz jasna zawarta w 2002 r. w ramach tzw. „nowej sprzedaży”, od której -
zgodnie z § 22 ust. 10 pkt 2b zarządzenia Nr 5/2002 Prezesa Zarządu Powszechne-
go Zakładu Ubezpieczeń Na Życie Spółki Akcyjnej z dnia 19 lutego 2002 r. - kierow-
nikowi ubezpieczeń grupowych w Inspektoracie przysługiwałoby wynagrodzenie
prowizyjne w wysokości „15% składki należnej i zainkasowanej przez okres miesiąca
poprzedzającego miesiąc wypłaty wynagrodzenia zasadniczego w przydzielonym
portfelu zakładów”, które skarżący wyliczył sobie w wysokości 604.256,35 zł.
Na marginesie tej sprawy Sąd Najwyższy zauważył, że ustalanie dodatkowych
wynagrodzeń prowizyjnych przysługujących pracownikom firmy ubezpieczeniowej
zatrudnionych na rozmaitych stanowiskach pracy w znacznym wymiarze procento-
wym od wpłacanych składek na dodatkowe ubezpieczenia emerytalne, według zasad
i w wysokości określonych w powołanym wyżej zarządzeniu ubezpieczyciela z dnia
19 lutego 2002 r., tj. powoduje istotne uszczuplenie funduszów ubezpieczeniowych,
które przede wszystkim powinny służyć ochronie emerytalnej ubezpieczonych.
Praktyka tego rodzaju prowadzi do sytuacji, w których składki na dodatkowe ubez-
pieczenia emerytalne nie zapewniają optymalnej ochrony ubezpieczeniowej, ale bar-
dziej kreują nadzwyczajnie wysokie prowizje pracowników ubezpieczyciela, co po-
draża koszty „obsługi” ubezpieczeń emerytalnych w sposób mogący sprzyjać po-
wstawaniu coraz częściej ujawnianych korupcjogennych zjawisk społecznych, w
istotnym stopniu związanych z budzącym zdumienie rozdzielaniem i uzyskiwaniem
bardzo wysokich prowizji przez potencjalnych uczestników emerytalnych procedur
ubezpieczeniowych.
11
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił niemającą usprawiedli-
wionych podstaw kasację w zgodzie z art. 39312
k.p.c., orzekając o kosztach postę-
powania stosownie do art. 98 k.p.c.
========================================