Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 15 grudnia 2004 r.
I UK 109/04
Obowiązkiem rolnika jest zgłoszenie do ubezpieczenia społecznego nie
tylko siebie, ale również osób podlegających ubezpieczeniu z tytułu pracy w
jego gospodarstwie rolnym.
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie SN: Jadwiga Skibińska-
Adamowicz (sprawozdawca), Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 grudnia 2004 r.
sprawy z wniosku Afimii K. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-
Oddziału Regionalnego w A. o emeryturę, na skutek kasacji wnioskodawczyni od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 12 lutego 2004 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Białymstoku do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania ka-
sacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie wyrokiem z
dnia 7 października 2003 r. zmienił decyzję Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Spo-
łecznego-Oddziału Regionalnego w A. z dnia 5 lutego 2003 r. w ten sposób, że po-
cząwszy od dnia 15 stycznia 2003 r. przyznał Afimii K. prawo do renty rolniczej.
Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawczyni na podstawie dziedziczenia testa-
mentowego nabyła w 1/3 spadek po Natalii K. - siostrze przełożonej Klasztoru S. w
W. Spadek ten stanowiło gospodarstwo rolne o powierzchni 29.39 ha wraz z zabu-
dowaniami. Oprócz wnioskodawczyni spadek ten nabyli Helena S. i Leon L., także po
1/3 części każde z nich. Wnioskodawczyni, urodzona 23 listopada 1916 r., w wieku
16 lat została, jako sierota, przygarnięta przez siostry zakonne tego klasztoru i
utrzymywała się z pracy w nim. Siostry zakonne uprawiały ziemniaki, zboże, buraki,
warzywa. Hodowały też bydło i drób. Większość prac polowych wykonywały same.
2
Tylko do cięższych prac polowych zatrudniały mężczyzn. Wnioskodawczyni oprócz
pracy w polu i przy hodowli wykonywała także wiele czynności bezpośrednio w
klasztorze: prała, sprzątała, przygotowywała posiłki dla sióstr zakonnych i dla pra-
cowników najemnych zatrudnionych w sezonie cięższych prac polowych. Począwszy
od lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku siostrom zakonnym pomagał stale w pracach
polowych Leon L., zamieszkały w M., który następnie stał się w 1/3 części spadko-
biercą nieruchomości będącej w posiadaniu sióstr zakonnych. Wnioskodawczyni „w
zasadzie wykonywała obowiązki do 80-tego roku życia”. W 2001 r., na podstawie
aktu notarialnego z dnia 14 lutego 2001 r., wnioskodawczyni, Helena S. i Leon L.
przenieśli swoje udziały w spadku na rzecz Krzysztofa L. w zamian za dożywotnie
świadczenia w postaci między innymi wyżywienia, mieszkania, ubrania, pomocy le-
karskiej, pielęgnacji w chorobie, a przede wszystkim w zamian za przyjęcie jako do-
mowników.
Na podstawie przytoczonych ustaleń Sąd Okręgowy doszedł do wniosku, że
wnioskodawczyni przysługuje prawo do emerytury rolniczej. W myśl art. 19 ust. 1
ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity
tekst: Dz. U. z 1993 r. Nr 71, poz. 342 ze zm.), powyższe świadczenie przysługuje
ubezpieczonemu, który spełnia dwa warunki: osiągnął wiek emerytalny (kobiety - 60
lat, mężczyźni 65 lat) oraz podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez co
najmniej 100 kwartałów, z uwzględnieniem art. 20 ustawy. Przepis ten stanowi, że do
okresów ubezpieczenia wymaganych stosownie do art. 19 ust. 1 pkt 2 ustawy zalicza
się między innymi okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników indywidu-
alnych i członków ich rodzin w latach 1983-1990 oraz okresy prowadzenia gospodar-
stwa rolnego lub pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia przed
dniem 1 stycznia 1983 r. Sąd Okręgowy podniósł, że wnioskodawczyni ukończyła 60
lat w 1976 r. W tej dacie od 4 lat była w 1/3 części współwłaścicielką całego klasztoru
w W., tj. gospodarstwa rolnego o powierzchni 29.39 ha oraz wszystkich ruchomości i
obiektów należących do klasztoru. Nabycie własności części nieruchomości w 1972
r. nie zmieniło sytuacji faktycznej wnioskodawczyni, która nadal wraz z innymi za-
konnicami prowadziła działalność rolniczą we własnym imieniu i na własny rachunek.
Klasztor był ich domem, a praca w gospodarstwie rolnym - podstawą egzystencji. Z
zebranych w sprawie dowodów wynika, że wnioskodawczyni pracowała w gospodar-
stwie rolnym nie tylko do 1976 r., tj. do ukończenia 60 lat życia, ale także i później -
3
dopóki pozwalało jej na to zdrowie. Wszyscy świadkowie zeznali, że pracowała w
polu, w ogrodzie i w obejściu.
Sąd Okręgowy podniósł, że do 1976 r. nie było regulacji dotyczącej ubezpie-
czenia rolników, a obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie społeczne został
wprowadzony ustawą z dnia 27 października 1977 r. o zabezpieczeniu emerytalnym
oraz innych świadczeniach dla rolników (Dz. U. Nr 32, poz. 140). Wnioskodawczyni
spełnia warunek podlegania ubezpieczeniu społecznemu w okresie wymaganym w
art. 6 ust. 14 ustawy, gdyż zgodnie z tym przepisem przez okres podlegania ubez-
pieczeniu społecznemu rozumie się okresy, za które opłacono składki na ubezpie-
czenie, chyba że w myśl przepisów nie istniał obowiązek opłacania składek. Gdy
chodzi o wnioskodawczynię, to przed 1977 r. ukończyła 60 lat, przepracowała w go-
spodarstwie rolnym dłużej niż 100 kwartałów, nabyła zatem prawo do emerytury rol-
niczej na podstawie art. 19 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników.
Sąd Apelacyjny w Białymstoku, po rozpoznaniu apelacji rolniczego organu
rentowego, wyrokiem z dnia 12 lutego 2004 r. zmienił w ten sposób zaskarżony wy-
rok, że oddalił oddalenie. Uznał, że wnioskodawczyni nie spełnia warunków ustawo-
wych do przyznania emerytury rolniczej. Nigdy bowiem nie podlegała ubezpieczeniu
rolniczemu. Po wprowadzeniu od dnia 1 lipca 1977 r. takiego obowiązku była współ-
właścicielką przyklasztornego gospodarstwa rolnego aż do 2001 r., a mimo to nie
zgłosiła wniosku o objęcie ubezpieczeniem społecznym rolników. Nie można zatem
przyjąć, że udowodniła jakikolwiek z okresów wymaganych art. 19 ust. 1 pkt 2
ustawy. Należy natomiast podzielić stanowisko wyrażone przez Sąd Apelacyjny w
Łodzi w wyroku z dnia 5 maja 1992 r., III AUr 223/92 (OSA 1992 nr 9, poz. 49), z któ-
rego wynika, że okres pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia a
przed 1 lipca 1977 r. nie jest okresem, który samoistnie podlega zaliczeniu i rodzi
uprawnienia emerytalno-rentowe. Zgodnie z art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy o ubezpie-
czeniu społecznym rolników jest to okres, który zalicza się do okresu ubezpieczenia,
od którego zależy prawo do świadczenia. Tymczasem „jest bezsporne, że wniosko-
dawczyni nigdy nie podlegała ubezpieczeniu społecznemu rolników”, a ponadto „jest
wątpliwe, czy osobiście prowadziła działalność rolniczą”. Całe bowiem życie praco-
wała jako siła najemna, wykonując polecenia sióstr zakonnych i przełożonej, sama
nie będąc zakonnicą. Natomiast po 1977 r. nie przystąpiła do ubezpieczenia spo-
łecznego i już nie pracowała w gospodarstwie rolnym. Osobiste prowadzenie gospo-
4
darstwa rolnego jest zaś niezbędnym warunkiem nabycia prawa do emerytury, sto-
sownie do art. 6 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Od powyższego wyroku wnioskodawczyni złożyła kasację opartą na obu pod-
stawach przewidzianych w art. 3931
k.p.c. Zarzuciła w niej naruszenie prawa mate-
rialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 6 ust. 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990
r. o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie art. 6 pkt 14, art. 19 ust. 1 i art. 20 ust. 1 pkt 2 tej ustawy, a gdy chodzi
o przepisy postępowania - Sąd Apelacyjny z naruszeniem art. 382 k.p.c. ustalił od-
miennie niż Sąd Okręgowy, że wnioskodawczyni całe życie pracowała na rzecz
klasztoru, „który dał jej utrzymanie i możliwość odrobienia tego, co otrzymała”. Pomi-
nął natomiast to, że wnioskodawczyni wraz z siostrami zakonnymi i osobami świec-
kimi, tworząc zgromadzenie zakonne, pracowała w gospodarstwie rolnym osoby fi-
zycznej, nie będąc związana z nią stosunkiem pracy, a od 1972 r. odziedziczyła
część gospodarstwa rolnego i nadal w nim pracowała. Zarzut naruszenia przepisów
postępowania dotyczy także art. 233 § 1, art. 328 § 2 i art. 316 § 1 k.p.c. Skarżąca
wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyj-
nemu do ponownego rozpoznania albo o zmianę tego wyroku przez oddalenie ape-
lacji rolniczego organu emerytalno-rentowego - w każdym przypadku z zasądzeniem
kosztów postępowania za instancję kasacyjną. Zdaniem skarżącej okres ubezpie-
czenia definiuje art. 6 pkt 14 ustawy. Wynika z niego, że okresy nieopłacania składek
przed wejściem w życie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. są takimi samymi okresami
jak okresy, za które składki były uiszczane, ponadto z wymienionego przepisu nie
wynika, że okresy nieopłacania składek nie mogą być równe całemu okresowi ubez-
pieczenia. Powódka udowodniła, że przepracowała w gospodarstwie rolnym 44 lata
(ponad 100 kwartałów) i że wobec tego legitymuje się okresem ubezpieczenia wy-
maganym w art. 19 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 6 pkt 14 ustawy.
Jako okoliczność uzasadniającą rozpoznanie kasacji skarżąca podała wystę-
powanie zagadnienia prawnego i potrzeby wyjaśnienia przepisów art. 6 pkt 14, art.
19 ust. 1 i art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w takim
znaczeniu, czy „okresy, za które w myśl przepisów nie istniał obowiązek opłacania
składek, mogą samoistnie stanowić podstawę do przyznania emerytury rolniczej po
spełnieniu przez ubiegającego się pozostałych warunków z art. 19 ust. 1 ustawy”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
Kasacja ma usprawiedliwione podstawy, gdyż stanowisko Sądu Apelacyjnego,
według którego wnioskodawczyni nie nabyła prawa do emerytury rolniczej, jest
przedwczesne. Przepis art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpiecze-
niu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz. U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) sta-
nowi, że emerytura przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia następujące warunki:
1) osiągnął wiek emerytalny, przy czym wiek emerytalny mężczyzny wynosi 65 lat, a
kobiety 60 lat, oraz 2) podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co
najmniej 100 kwartałów, z uwzględnieniem art. 20 tej ustawy. Stosownie zaś do art.
20 (w jego brzmieniu obowiązującym w dacie zgłoszenia wniosku), do okresów
ubezpieczenia zalicza się - zgodnie z ustępem 1 pkt 2 - okresy prowadzenia gospo-
darstwa rolnego lub pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia
przed dniem 1 stycznia 1983 r. Tak więc, mimo że z art. 6 pkt 11 ustawy wynika, iż
przez „ubezpieczenie emerytalno-rentowe” należy rozumieć ubezpieczenie emerytal-
no-rentowe określone w ustawie, czyli w ustawie z dnia 20 grudnia 1990 r., to art. 19
ust. 1 pkt 1 ustawy dostarcza argumentu na rzecz tezy, że emerytura rolnicza przy-
sługuje również temu ubezpieczonemu, który „podlegał” ubezpieczeniu emerytalno-
rentowemu, to znaczy podlegał obowiązkowi ubezpieczenia kiedykolwiek, zatem
także w przeszłości, a nie tylko obecnie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19
listopada 1993 r., II URN 47/93, OSNCP 1994 nr 5, poz. 117). Wniosek ten doznaje
mocnego wsparcia w treści art. 20 ust. 1 ustawy, który zalicza do wymaganych okre-
sów ubezpieczenia między innymi okres prowadzenia gospodarstwa rolnego lub
pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia przed dniem 1 stycznia
1983 r. (pkt 2), czyli przed uchwaleniem ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków i przed jej wejściem w życie.
Podobnie nie można nadać samodzielnego znaczenia art. 6 pkt 14 ustawy,
stanowiącemu, że ilekroć w ustawie jest mowa o „okresach podlegania określonemu
ubezpieczeniu społecznemu” - należy przez to rozumieć tylko takie okresy, za które
opłacono przewidziane w odpowiednich przepisach składki na to ubezpieczenie,
chyba że w myśl tych przepisów nie istniał obowiązek opłacania składek. Wbrew za-
patrywaniu skarżącej, przepis ten, zawierający wyjaśnienie zamieszczonego w nim
pojęcia, nie stanowi wystarczającej podstawy materialno-prawnej do wniosku, że
prowadzenie gospodarstwa rolnego lub praca w gospodarstwie rolnym po ukończe-
niu 16 roku życia w okresie (okresach), gdy nie istniał obowiązek opłacania składek,
6
wystarczy do nabycia prawa do emerytury rolniczej. Ocena uprawnień wnioskodaw-
czyni do emerytury rolniczej musi nastąpić na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia
1990 r., zaś częścią regulacji dotyczącej tej emerytury jest art. 20 ust. 1 pkt 2, który
stanowi, że do okresu ubezpieczenia z art. 19 ust. 1 pkt 2, przewidującego owe (co
najmniej) „sto kwartałów” podlegania ubezpieczeniu społecznemu, zalicza się okresy
„prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w gospodarstwie rolnym”. Nie ulega
więc wątpliwości, że sam przepis art. 6 pkt 3 ustawy nie wystarczy do uznania, że
czas przepracowany przez wnioskodawczynię w gospodarstwie rolnym przed wpro-
wadzeniem przez ustawę obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne
rolników, tj. przed 1 lipca 1977 r., rodzi uprawnienia emerytalno-rentowe. Okres ten
ma natomiast znaczenie wtedy, gdy można go zaliczyć do okresu ubezpieczenia
przewidzianego w art. 19 ust. 1 pkt 2 ustawy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi
z dnia 5 maja 1992 r., III AUr 223/92, OSA 1992 nr 9, poz. 49).
Sąd Apelacyjny, uznając za trafną decyzję rolniczego organu emerytalno-ren-
towego odmawiającą stwierdzenia uprawnień wnioskodawczyni do emerytury rolni-
czej, wyszedł z dwóch założeń: po pierwsze - że „jest bezsporne, iż wnioskodaw-
czyni nigdy nie podlegała ubezpieczeniu społecznemu rolników” i po wtóre - że „wąt-
pliwości budzi również przyjęte przez Sąd I instancji stanowisko, iż wnioskodawczyni
osobiście prowadziła działalność rolniczą”.
Odnosząc się do pierwszej kwestii należy odwołać się do art. 16 ust. 1 ustawy.
Przepis ten stanowi, że ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu podlega z mocy
ustawy rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha
przeliczeniowego lub dział specjalny. Wyraża więc zasadę, że objęcie rolnika ubez-
pieczeniem społecznym emerytalno-rentowym następuje z mocy prawa. Decyduje o
tym fakt prowadzenia na własny rachunek działalności rolniczej w charakterze posia-
dacza (samoistnego albo zależnego) gospodarstwa rolnego położonego w granicach
Rzeczypospolitej Polskiej (art. 6 pkt 1 ustawy). Niemniej na rolniku, jak na każdej
osobie objętej obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowym, ciąży obo-
wiązek zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych nie tylko siebie, ale i innych osób
podlegających ubezpieczeniu w jego gospodarstwie (art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz. U. Nr 137, poz. 887
ze zm. w związku z art. 52 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz
art. 37 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r.). Decyzje w sprawach podlegania
ubezpieczeniu wydaje Prezes Kasy Rolniczego ubezpieczenia społecznego bądź
7
upoważnione przez niego osoby (art. 36 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników). Wymieniona decyzja rodzi obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie
społeczne w wysokości i w terminach wynikających z ustawy, a ponadto określa ro-
dzaj ubezpieczenia, początkową datę podlegania ubezpieczeniu, sposób obliczania
składek kwartalnych itp. (art. 39 ust. 2 i 3 wymienionej ustawy). Nieopłacone w termi-
nie składki, odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, dodatkowa opłata za nieopłace-
nie składek lub opłacenie ich w zaniżonej wysokości i opłata prolongacyjna, nazwane
„należnościami z tytułu składek”, podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postę-
powaniu egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sądowej (art. 24 ust. 1 i 2
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 52 ust. 1 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników). Należności z tytułu składek ulegają przedaw-
nieniu po upływie 10 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne (art. 24 ust. 4
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 52 ust. 1 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników).
Jak z przedstawionego uregulowania wynika, podleganie z mocy ustawy
ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu nie ustaje na skutek tego, że rolnik nie opłacał
składek na ubezpieczenie społeczne. Podleganie to istnieje bowiem tak długo, jak
długo chodzi o rolnika w rozumieniu art. 6 pkt 1 i art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy o ubez-
pieczeniu społecznym rolników. Nieopłacanie składek wpływa natomiast na możli-
wość ustalenia okresu 100 kwartałów, który stosownie do art. 19 ust. 1 ustawy jest
jednym z dwu niezbędnych warunków do powstania prawa do emerytury rolniczej.
Jeżeli zatem wnioskodawczyni przepracowała - jak twierdzi - 44 lata (ponad 100
kwartałów) w gospodarstwie rolnym i z tego faktu wywodzi prawo do emerytury rolni-
czej, to rolniczy organ rentowy powinien przeprowadzić postępowanie o objęcie jej
ubezpieczeniem społecznym, w którym ustali początkową datę podlegania ubezpie-
czeniu, nieprzedawniony okres, za który można domagać się składek, ich wysokość,
a w razie nieopłacenia składek - wystąpić o ich ściągnięcie w drodze postępowania
egzekucyjnego w administracji lub w drodze egzekucji sądowej.
Opisane wyżej postępowanie będzie uzasadnione w wypadku ustalenia, że po
1 lipca 1977 r. wnioskodawczyni prowadziła (współprowadziła) gospodarstwo rolne, a
posługując się wrażeniem ustawowym zawartym w art. 6 pkt 1 ustawy - „prowadziła
działalność rolniczą na własny rachunek jako posiadacz (samoistny albo zależny)
gospodarstwa rolnego”. I to jest druga kwestia, która wymaga rozważenia w sprawie.
8
W uchwale z dnia 1 kwietnia 1992 r., II UZP 7/92 (OSNCP 1992 nr 7-8, poz.
134) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że warunkiem nabycia prawa do emerytury rolniczej na
podstawie art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecz-
nym rolników (Dz. U. z 1991 r. Nr 7, poz. 24) jest osobiste prowadzenie działalności
rolniczej przez osobę ubiegającą się o taką emeryturę, z tym zastrzeżeniem, że nie
musi ono trwać do daty zgłoszenia wniosku. Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu zaskar-
żonego wyroku napisał, że jest w sprawie wątpliwe, czy wnioskodawczyni prowadziła
osobiście działalność rolniczą, a wątpliwość tę powziął w związku z tym, że wniosko-
dawczyni „całe życie pracowała na rzecz klasztoru, który dał jej utrzymanie i możli-
wości odrobienia tego, co otrzymała”, wykonując „jako najemna siła” polecenia sióstr
zakonnych i przełożonej. Poza tym po 1977 r. wnioskodawczyni nie przystąpiła do
ubezpieczenia i nie pracowała w gospodarstwie rolnym, co potwierdziła w oświad-
czeniu z dnia 26 marca 2003 r.
Stanowisko Sądu Apelacyjnego wzbudza poważne zastrzeżenia, przede
wszystkim gdy chodzi o kwestię pracy wnioskodawczyni w gospodarstwie rolnym.
We wniosku z dnia 15 stycznia 2003 r. wszczynającym postępowanie o objęcie rolni-
czym ubezpieczeniem społecznym skarżąca podała, że „zaprzestała prowadzenia
działalności rolniczej” w dniu 14 lutego 2001 r. i jako przyczynę tego stanu rzeczy
podała: „Akt not. [...]”, czyli zdarzenie, w wyniku którego nastąpiło przeniesienie
przez nią prawa współwłasności do nieruchomości na rzecz Krzysztofa L. Z pisem-
nych zeznań świadków Heleny S. i Ireny K. wynika, że wnioskodawczyni pracowała
w gospodarstwie rolnym przy Klasztorze S. w W. od 1 maja 1950 r. do 30 czerwca
1977 r. Jednak złożenie zeznań o przytoczonej treści było następstwem postawienia
tym osobom przez Placówkę Terenową (KRUS) w P. ściśle określonego pytania,
mianowicie, czy Afimia K. pracowała w gospodarstwie rolnym od 1 maja 1950 r. do
30 czerwca 1977 r. Zwracając na to uwagę, nie sposób nie zauważyć, że podany
przez świadków okres pracy wnioskodawczyni zamyka data bezpośrednio poprze-
dzająca wprowadzenie obowiązku płacenia składek na rolnicze ubezpieczenie spo-
łeczne, co może świadczyć o przyjęciu tej daty w celu uniknięcia obowiązku płacenia
składek po tej dacie. Sąd Apelacyjny, uznając jako wątpliwy fakt pracy skarżącej w
gospodarstwie rolnym po 1 lipca 1977 r., powołał się na jej oświadczenie na piśmie z
dnia 26 marca 2003 r., z którego wynika, że „od 1976 r. po ukończeniu 60 lat pod-
upadła na zdrowiu i nie świadczyła pracy w gospodarstwie rolnym”, jednak pominął
okoliczność, że powyższe oświadczenie sporządził obecny właściciel gospodarstwa
9
Krzysztof L., zobowiązany do dożywotniego utrzymania wnioskodawczyni, który
stwierdził zarazem, że „nie zgadza się na żadne ubezpieczenie z okresem wstecz-
nym”. Ponadto z zeznań Jolanty R. i Ireny K. złożonych w postępowaniu przed Są-
dem Okręgowym wynika, że po ukończeniu 80 lat skarżąca nie pracowała już w go-
spodarstwie rolnym (Jolanta R.) oraz że od około 10 lat nie było już jej widać w pracy
w gospodarstwie (Irena K.). Sam Krzysztof L. zeznał, że gdy w 1976 r. po studiach
przejął zarządzanie klasztorem, prowadził hodowlę bydła i uprawiał pasze, wniosko-
dawczyni „pomagała mu przy zbiorze siana, pojeniu owiec i bydła, pracowała także w
dużym ogrodzie”.
W świetle przytoczonych dowodów trafny jest zarzut skarżącej zawarty w ka-
sacji, że wydanie zaskarżonego wyroku nastąpiło z naruszeniem art. 233 § 1 k.p.c.
Sąd Apelacyjny nie rozważył bowiem całego materiału sprawy i pochopnie przyjął, iż
wnioskodawczyni nie prowadziła gospodarstwa rolnego po 1 lipca 1977 r., będąc
jego współwłaścicielką od 1972 r. Słusznie również wnioskodawczyni podniosła w
kasacji, że Sąd Apelacyjny naruszył art. 328 § 2 k.p.c., ponieważ ustalając odmienny
od Sądu Okręgowego stan faktyczny, nie wyjaśnił, z jakich przyczyn pominął te do-
wody, z których wynikało, że wnioskodawczyni także po dniu 1 lipca 1977 r. praco-
wała w gospodarstwie rolnym.
Reasumując dotychczasowe rozważania, należało dojść do wniosku, że pierw-
szoplanową sprawą wymagającą wyjaśnienia jest kwestia, czy po dniu 1 lipca 1977 r.
wnioskodawczyni prowadziła gospodarstwo rolne w znaczeniu przyjętym w art. 19
ust. 1 w związku z art. 6 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. W razie
pozytywnego ustalenia tej okoliczności, powinno dojść do przeprowadzenia przez
rolniczy organ rentowy postępowania o objęcie wnioskodawczyni ubezpieczeniem
społecznym rolników i do wydania decyzji, pociągającej za sobą skutki przedsta-
wione we wcześniejszej części uzasadnienia. W przeciwnym zaś wypadku nie byłoby
podstaw do stwierdzenia, że wnioskodawczyni przysługuje prawo do emerytury rolni-
czej. Nie byłaby bowiem spełniona przesłanka wymagana przepisami art. 19 ust. 1
pkt 2 oraz art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Z tych względów Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania (art. 39313
§ 1 k.p.c.).
========================================