Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 stycznia 2005 r., II CK 330/04
Złożenie przez kupującego – w toku sprawy o zapłatę ceny –
oświadczenia woli o odstąpieniu od umowy sprzedaży nie jest zarzutem w
rozumieniu art. 568 § 3 k.p.c.
Sędzia SN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Marian Kocon
Sędzia SN Hubert Wrzeszcz
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Jerzego O. przeciwko Jerzemu K. o
zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 5 stycznia 2005 r.
kasacji pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 27 lutego
2003 r.
oddalił kasację i zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1200 zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w Poznaniu nakazem zapłaty z dnia 18 kwietnia 2001 r.
wydanym w postępowaniu nakazowym orzekł, że pozwany Jerzy K. ma zapłacić
powodowi Jerzemu O. kwotę 36 339,14 zł z ustawowymi odsetkami. Bezsporne
jest, że kwota ta stanowi niezapłaconą część ceny za centralę klimatyzacyjną
kupioną przez pozwanego od powoda.
W dniu 11 maja 2001 r. pozwany wniósł zarzuty od nakazu zapłaty. Podniósł,
że dostarczone mu częściami urządzenie dotknięte było istotną wadą w postaci
braku certyfikatu i aprobaty technicznej, bez których nie jest możliwy montaż. Wada
nie została usunięta, mimo że wielokrotnie zwracał się o nadesłanie koniecznych
dokumentów. Oświadczył, że na podstawie art. 560 § 1 i 2 k.p.c. odstępuje od
umowy.
Wyrokiem z dnia 11 kwietnia 2002 r. Sąd Okręgowy utrzymał w całości nakaz
zapłaty, podkreślając, że sprawa miała charakter gospodarczy, a ponadto toczyła
się w trybie postępowania nakazowego. W związku z tym wskazał, że zgodnie z art.
493 k.p.c. pismo zawierające zarzuty powinno zawierać wszystkie zarzuty, zarówno
formalne jak i merytoryczne, okoliczności faktyczne i dowody, które te zarzuty
uzasadniają. Również tylko w tym piśmie pozwany może zgłosić zarzut potrącenia.
Zgodnie z art. 568 § 1 i 3 k.c., uprawnienia z rękojmi za wady fizyczne
wygasają po upływie roku licząc od dnia, w którym rzecz została kupującemu
wydana, zarzut z rękojmi może być podniesiony, także po upływie tego terminu,
jeżeli przed jego upływem kupujący zawiadomił sprzedawcę o wadzie. Sąd przyjął,
że skoro ostatnia część składowa urządzenia klimatyzacyjnego została wydana w
dniu 23 marca 2000 r., to dla zachowania uprawnień z rękojmi czynności
kupującego powinny być dokonane do dnia 23 marca 2001 r. Sąd uznał, że wbrew
obowiązkowi wynikającemu z art. 6 k.c. pozwany nie udowodnił złożenia reklamacji
powodowi, w szczególności doręczenia mu pisma z dnia 3 kwietnia 2000 r., na
które powoływał się w zarzutach.
W tym stanie Sąd Okręgowy uznał oświadczenie pozwanego o odstąpieniu od
umowy za bezskuteczne, a w konsekwencji za bezprzedmiotowe okoliczności
faktyczne, które mogły to oświadczenie uzasadniać. Jako bezpodstawne ocenił
twierdzenia pozwanego że powód, nie dostarczając koniecznych dokumentów,
podstępnie wprowadził go w błąd. Podkreślił, że powód jako podmiot profesjonalnie
zajmujący się montażem urządzeń klimatyzacyjnych powinien wiedzieć, czy dane
urządzenie potrzebuje aprobaty technicznej. Zważywszy zaś, że pozwany płacił
należności z faktury także po terminie, w którym rzekomo wzywał do usunięcia
wady, Sąd ocenił zarzut jako podniesiony na użytek procesu.
Apelację pozwanego od powyższego wyroku Sąd Apelacyjny w Poznaniu
oddalił wyrokiem z dnia 27 lutego 2003 r., przyjmując za własne ustalenia faktyczne
Sądu pierwszej instancji i uznając za prawidłową ocenę tego Sądu, że wobec
niezachowania przez pozwanego terminów przewidzianych w art. 568 § 1 i 3 k.c.
wygasły jego uprawnienia z rękojmi. Z powołaniem się na art. 381 k.p.c. Sąd
Apelacyjny pominął dołączone do apelacji pismo z dnia 3 kwietnia 2000 r.,
zawierające na drugiej stronie dane o dacie i sposobie jego przesłania, gdyż dowód
ten mógł być przedstawiony przez pozwanego przed Sądem pierwszej instancji.
Roczny termin do skorzystania z uprawnień z rękojmi bądź zawiadomienia
sprzedawcy o wadzie upłynął z dniem 23 marca 2001 r. Ze względu na upływ tego
terminu bezprzedmiotowe było powołanie się przez pozwanego na rozprawie w dniu
28 marca 2002 r. na nową wadę, polegającą na braku obudowy zewnętrznej
urządzenia klimatyzacyjnego.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd pierwszej instancji prawidłowo ocenił, że w
okolicznościach sprawy nie zachodziło podstępne zatajenie wady przez
sprzedawcę. Pozwany powoływał się na wady jawne, widoczne przy odbiorze, a
najdalej przy montażu urządzenia, co nastąpiło na przełomie marca i kwietnia
2000 r., przy czym nie mogło być obojętne, że przedmiotowa sprzedaż odbyła się
między przedsiębiorcami profesjonalnie zajmującymi się urządzeniami
klimatyzacyjnymi. (...)
W sprzeczności z tą oceną nie stoi treść powoływanego w apelacji art. 26 ust.
1 ustawy z dnia 3 kwietnia 1993 r. o badaniach i certyfikacji (Dz.U. Nr 55, poz. 250
ze zm.), rzecz bowiem nie w tym, kogo obciążał obowiązek wykazania i
dostarczenia aprobaty technicznej i certyfikatu, ale w tym, czy przy przyjęciu, że
obowiązek ten obciążał powoda, fakt niedostarczenia koniecznych dokumentów
mógł on podstępnie zataić i to w sytuacji, w której podstawy ich wystawiania
określają przepisy wymienionej ustawy i aktów wykonawczych do ustawy z dnia 2
lipca 1994 r. – Prawo budowlane (jedn. tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 207, poz. 2016 ze
zm.). Z ogólnie dostępnych źródeł wiedzy pozwany jako trudniący się zawodowo
montażem urządzeń w obiektach budowlanych, co najmniej powinien znać
wymagania jakie powinno spełniać kupione przez niego urządzenie.
W kasacji powód zarzucił naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art.
566 § 1, art. 560 § 1 i 2 oraz art. 568 § 1 k.c. przez przyjęcie przez Sąd Apelacyjny
za własne ustaleń faktycznych Sądu pierwszej instancji pomimo rażącego
naruszenia przez ten Sąd wymienionych przepisów polegającego na pominięciu
merytorycznego badania zgłoszonego przez pozwanego zarzutu z tytułu rękojmi
oraz art. 26 ust. 1 ustawy o badaniach i certyfikacji przez błędną wykładnię tego
przepisu i na tej podstawie przyjęcie, że pozwany jako trudniący się zawodowo
montażem urządzeń w obiektach budowlanych co najmniej powinien znać
wymagania, jakie powinno spełniać kupione urządzenie, gdy wymieniony przepis
wyraźnie nakłada obowiązek dostarczenia certyfikatu i aprobaty na sprzedawcę.
W kasacji podniesiono także zarzut naruszenia przepisów postępowania, a
mianowicie art. 381 k.p.c. przez potraktowanie jako nowy dowód pisma z dnia 3
kwietnia 2000 r., zawierającego reklamację, pomimo że pozwany w zarzutach od
nakazu zapłaty powoływał się na to pismo, załączając jego kserokopię do zarzutów,
a ponadto naruszenie art. 496 k.p.c. przez pominięcie przez Sądy obu instancji
niedopuszczalnego przekształcenia podmiotowego pozwu dokonanego przez
pełnomocnika powoda w piśmie procesowym z dnia 28 grudnia 2001 r., w którym
podkreślono, że pozwany uznał dług pomimo braku takiego dowodu w drugiej fazie
postępowania nakazowego, co skutkuje przekazaniem sprawy do postępowania
zwykłego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarżący nie kwestionuje, że nie zapłacił powodowi części ceny za kupione od
niego urządzenie klimatyzacyjne w kwocie zasądzonej wyrokiem Sądu pierwszej
instancji. Obrona jego opiera się na tym, że z powodu wady kupionej rzeczy
odstąpił od umowy sprzedaży. Trzeba więc przede wszystkim rozważyć, czy
odstąpienie pozwanego od umowy mogło być skuteczne.
Uprawnienie kupującego do odstąpienia od umowy jest jednym z
przewidzianych w art. 560 § 1 k.c. uprawnień z tytułu rękojmi za wady. Jest to
prawo kupującego do jednostronnego doprowadzenia mocą tylko swojego
oświadczenia woli do ustania umowy sprzedaży. Nie jest to jednak prawo, które
może być realizowane bez względu na upływ czasu. Stosownie do art. 568 § 1 k.c.,
uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne wygasają po upływie roku licząc od
dnia, w którym rzecz została kupującemu wydana, a według art. 576 § 1 k.c.
uprawnienia z tytułu rękojmi za wady prawne rzeczy sprzedanej wygasają z
upływem roku od chwili, gdy kupujący dowiedział się o istnieniu wady. Zgodnie z
definicją zawartą w art. 556 § 2 k.c., wada prawna istnieje wówczas, jeżeli rzecz
sprzedana stanowi własność osoby trzeciej albo jest obciążona prawem osoby
trzeciej. W konkretnej sprawie było bezsporne, że sprzedane pozwanemu przez
powoda urządzenie klimatyzacyjne nie stanowi własności osoby trzeciej ani nie jest
obciążone prawem osoby trzeciej, zatem o wadzie prawnej w ogóle nie może być
mowy.
Z niekwestionowanych w kasacji ustaleń wynika, że ostatnia część składowa
urządzenia klimatyzacyjnego została wydana pozwanemu w dniu 23 marca 2000 r.
Oświadczenie o odstąpieniu od umowy powód złożył dopiero w dniu 11 maja
2001 r., jednocześnie z zarzutami od nakazu zapłaty, a więc po upływie rocznego
terminu przewidzianego w art. 568 § 1 k.c.
Przepisy art. 568 § 2 i § 3 k.c. ustanawiają dwa wyjątki od zasady wygaśnięcia
uprawnień z tytułu rękojmi na skutek upływu terminów wymienionych w art. 568 § 1
k.c. Pierwszy wyjątek zachodzi, jeżeli sprzedawca podstępnie zataił wadę. W takim
wypadku upływ terminów z art. 568 § 1 k.c. nie wyłącza wykonania uprawnień z
tytułu rękojmi. jednakże do przyjęcia podstępnego zatajenia wady nie wystarcza
wiedza sprzedawcy o wadzie i niepoinformowanie o tym kupującego. Podstępne
zatajenie wymaga umyślności, działania sprzedawcy, które może przejawiać się w
maskowaniu wady lub udzielaniu kupującemu zapewnienia, że rzecz nie jest
wadliwa. Żadnej z tych okoliczności pozwany nie próbował nawet wykazać, więc za
trafne należy uznać stanowisko Sądu Apelacyjnego, że powodowi nie można
przypisać podstępnego zatajenia wady sprzedanej rzeczy oraz że art. 568 § 2 k.c.
nie ma zastosowania.
Chybiony jest zarzut kasacji naruszenia art. 26 ust. 1 ustawy o badaniach
certyfikacji przez błędną jego wykładnię. Uzasadnienie zaskarżonego wyroku
wskazuje, że Sąd Apelacyjny nie dokonywał wykładni tego przepisu, lecz stwierdził
tylko, że jeżeli nawet z wymienionego przepisu wynika, iż powoda jako sprzedawcę
obciążał obowiązek dostarczenia aprobaty technicznej i certyfikatu, nie oznacza to,
że niedostarczenie tych dokumentów zostało przez powoda podstępnie zatajone.
Stanowisko Sądu Apelacyjnego jest logiczne i trafne.
Drugi wyjątek od zasady wygaśnięcia uprawnień z tytułu rękojmi za wady
fizyczne z upływem terminów określonych w art. 568 § 1 k.c. przewidziany został w
art. 568 § 3 k.c., zgodnie z którym przepisem zarzut z tytułu rękojmi może być
podniesiony także po upływie terminów przewidzianych w art. 568 § 1 k.c., jeżeli
przed ich upływem kupujący zawiadomił sprzedawcę o wadzie. Sądy obu instancji
uznały, że oświadczenie pozwanego o odstąpieniu od umowy zamieszczone w
zarzutach od nakazu zapłaty nie może być skuteczne, gdyż pozwany nie wykazał,
iż przed upływem terminu wygaśnięcia uprawnień z tytułu rękojmi zawiadomił
powoda o wadzie. W ocenie obu Sądów, dopuszczalne jest co do zasady złożenie
oświadczenia woli o odstąpieniu od umowy przez kupującego po wygaśnięciu
uprawnień z rękojmi (art. 568 § 1 k.c.) jako zarzutu (art. 568 § 3 k.c.).
Sąd Najwyższy nie podziela powyższego stanowiska. Oświadczenie woli o
odstąpieniu od umowy ma charakter kształtujący, a w jego wyniku umowa
sprzedaży przestaje istnieć. Jest to skutek wykraczający poza ramy zarzutu.
Powstałby nowy układ stosunków między stronami, także poza toczącym się
procesem, wynikający chociażby z obowiązku wzajemnego zwrotu świadczeń.
Dlatego, zdaniem Sądu Najwyższego, złożenie oświadczenia woli o odstąpieniu od
umowy nie może być uznane za zarzut w rozumieniu art. 568 § 3 k.c. Wynikające z
rękojmi uprawnienie kupującego do złożenia takiego oświadczenia woli wygasa z
upływem terminów określonych w art. 568 § 1 k.c., z wyjątkiem wymienionym w art.
art. 568 § 2 k.c.
W związku z tym stanowiskiem nie może być zasadny zarzut naruszenia art.
381 k.p.c., gdyż ewentualne naruszenie tego przepisu w sposób wskazany przez
skarżącego nie mogłoby mieć wpływu na wynik sprawy. Dowód z pisma z dnia 3
kwietnia 2000 r., które miało zawierać zawiadomienie o wadzie, nie ma znaczenia
dla rozstrzygnięcia sprawy. (...)
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji wyroku (art.
39312
k.p.c.).