Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 stycznia 2005 r.
I UK 93/04
W sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych dotyczącej prawa do
renty z tytułu niezdolności do pracy oceny wymaga stan zdrowia ubezpieczo-
nego z daty wydania decyzji, ale nie jest wyłączone wykazanie przesłanek na-
bycia świadczenia w oparciu o dowody uzyskane później, jeżeli potwierdzają
one istnienie nieprzerwanej niezdolności do pracy obejmującej datę wydania
decyzji.
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Herbert Szurgacz, Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 12 stycznia
2005 r. sprawy z wniosku Michała C. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w C. o prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, na skutek ka-
sacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 25 września
2003 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w
Katowicach do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyro-
kiem z dnia 25 wrzenia 2003 r. oddalił apelację ubezpieczonego Michała C. od wyro-
ku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie z
dnia 16 kwietnia 2002 r., oddalającego odwołanie ubezpieczonego od decyzji organu
rentowego z dnia 17 maja 2001 r., odmawiającej przedłużenia na dalszy okres renty
z tytułu niezdolności do pracy z uwagi na to, że lekarz orzecznik uznał, iż
ubezpieczony jest zdolny do pracy.
W sprawie tej ustalono, że ubezpieczony do daty wydania zaskarżonej decyzji
rentowej pobierał rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy, spowodowanej
2
schorzeniami wynikającymi z trapiącej go od ponad 14 lat cukrzycy, która uszkodziła
mu wzrok, naczynia krwionośne i kręgosłup. Na okoliczność oceny stanu zdrowia
ubezpieczonego Sąd pierwszej instancji powołał i przeprowadził dowód z opinii bie-
głych lekarzy sądowych z zakresu chirurgii urazowej i ortopedii, chirurgii ogólnej i
naczyń, chorób wewnętrznych i diabetologa, a także okulistyki, którzy uznali, że
ubezpieczony nie jest całkowicie ani częściowo niezdolny do pracy. Sąd Apelacyjny
ograniczył się do wyjaśnienia spornej kwestii dalszej niezdolności ubezpieczonego
do pracy po dniu 8 czerwca 2001 r., wskazując, że powołani przez Sąd Okręgowy
biegli uznali, iż wczesne i umiarkowane zaawansowanie powikłań cukrzycy, a także
zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa ubezpieczonego nie powodują u niego niezdol-
ności do pracy umysłowej, jak i fizycznej, zgodnej z poziomem posiadanych kwalifi-
kacji w zawodzie magistra inżyniera mechanika. Równocześnie przedłożona w po-
stępowaniu apelacyjnym dokumentacja lekarska wskazywała na pogorszenie się
stanu zdrowia ubezpieczonego wskutek schorzeń kardiologicznych i mogła być pod-
stawą przyznania mu renty z tytułu niezdolności do pracy od dnia 1 marca 2003 r.
Oznaczało to, że wyniki przeprowadzonego postępowania dowodowego nie wykaza-
ły, aby ubezpieczony po dniu 8 czerwca 2001 r. nadal był częściowo niezdolny do
pracy w rozumieniu art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.), a
Sąd Okręgowy słusznie uznał, że ubezpieczony nie spełniał warunków do przyznania
mu renty na dalszy okres. W konsekwencji Sąd Apelacyjny oddalił apelację ubezpie-
czonego.
W kasacji pełnomocnik ubezpieczonego zarzuciła wyrokowi Sądu Apelacyj-
nego naruszenie: 1) art. 316 k.p.c. wskutek nieuwzględnienia „nowych, zarazem naj-
istotniejszych w sprawie dowodów” przedstawionych Sądowi drugiej instancji w po-
staci wypisu z treści orzeczenia lekarza orzecznika ZUS z dnia 11 lipca 2003 r. oraz
decyzji rentowej z dnia 24 lipca 2003 r., które jednoznacznie wskazywały na czę-
ściową niezdolność w okresie „od czerwca 1998 do lipca 2004 r. oraz przyznanie na
tej podstawie renty od dnia 01.01.2003 r.”, 2) art. 381 i 382 k.p.c. przez nieuwzględ-
nienie przy orzekaniu wyżej wymienionych dowodów, których ubezpieczony nie mógł
przedłożyć wcześniej, a które Sąd Apelacyjny pominął przy wyrokowaniu. Na tych
podstawach skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, wskazując, że rozstrzygnięcia
wymaga następujące istotne zagadnienie prawne, „czy w sprawie, gdzie dopuszczo-
3
no dowody z opinii biegłych lekarzy na okoliczność stanu zdrowia ubezpieczonego,
którzy stwierdzili brak schorzeń uzasadniających uznanie go za niezdolnego do
pracy, podczas gdy równocześnie lekarz orzecznik ZUS uznał go za niezdolnego do
pracy, a ZUS wydał na tej podstawie decyzję o przyznaniu renty, Sąd powinien był
uwzględnić nowy stan faktyczny opisany przez orzecznika i skutkujący wydaniem
decyzji o przyznaniu renty i uwzględnić roszczenie ubezpieczonego”. W uzasadnie-
niu kasacji skarżący utrzymywał, że - w okresie oczekiwania na rozprawę przed Są-
dem Apelacyjnym - stanął ponownie przed lekarzem orzecznikiem ZUS, który uznał
go za częściowo niezdolnego do pracy w okresie od czerwca 1998 r. do lipca 2004 r.,
potwierdzając tym samym, że stwierdzona niezdolność do pracy „ma w tym okresie
charakter ciągły”. Na podstawie tego orzeczenia organ rentowy decyzją z dnia 11
lipca 2003 r. przyznał ubezpieczonemu rentę z tytułu niezdolności do pracy z datą
wsteczną od dnia 1 stycznia 2003 r. Takie też dokumenty ubezpieczony przedłożył
Sądowi Apelacyjnemu, który odniósł się do nich niewłaściwie, uznając, że mogły one
być podstawą przyznania renty od dnia 1 marca 2003 r. Skoro lekarz orzecznik ZUS
uznał ciągłość częściowej niezdolności do pracy ubezpieczonego w okresie od
czerwca 1998 r. do lipca 2004 r., to pozbawienie go świadczeń rentowych pomiędzy
8 czerwca 2001 r. a 31 grudnia 2002 r. nie może być zaakceptowane.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Z dokumentów, na które powołuje się skarżący w kasacji dołączonych do pi-
sma skierowanego do Sądu Apelacyjnego w dniu 7 sierpnia 2003 r. wynika, że orze-
czeniem lekarza orzecznika ZUS z dnia 11 lipca 2003 r. została uznana jego czę-
ściowa niezdolność do pracy „okresowo od czerwiec 1998 r. do lipca 2004 r.”, „spo-
wodowana stanem narządu wzroku”, w związku z czym uzyskał on prawo do renty z
tytułu niezdolności do pracy od 1 stycznia 2003 r. na podstawie decyzji organu ren-
towego z dnia 24 lipca 2003 r. [...]. W takich okolicznościach sprawy skarżący wnio-
skował o przyznanie mu prawa do „wypłacenia przez ZUS renty za okres od lipca
2001 roku do grudnia 2002 roku wraz z przysługującymi odsetkami”. Sąd Apelacyjny
pobieżnie ustosunkował się do tego wniosku, gdyż przy rozpoznaniu sprawy nie
przyłożył należytej wagi procesowej do wymagających zbadania nowych dokumen-
tów i twierdzeń ubezpieczonego, który mógł powołać nowości dowodowe w postę-
powaniu przed Sądem drugiej instancji, a w szczególności takie, których nie posiadał
4
wcześniej, gdyż uzyskał je później, już w toku oczekiwania na wyznaczenie rozprawy
apelacyjnej. Skoro z orzeczenia wydanego przez lekarza orzecznika organu rento-
wego w dniu 11 lipca 2003 r. o uznaniu częściowej niezdolności do pracy ubezpie-
czonego wynikał nieprzerwany („ciągły”) charakter tej niezdolności w okresie od
czerwca 1998 r. do lipca 2004 r., to obowiązkiem Sądu Apelacyjnego było zweryfi-
kowanie tego ustalenia przez biegłych lekarzy sądowych, którzy nie stwierdzili stanu
jakiejkolwiek niezdolności ubezpieczonego do pracy w znacznej części spornego
okresu. Niepełne rozważenie nowości dowodowych, a zwłaszcza przyjęcie, że do-
kumentacja lekarska przedłożona w postępowaniu apelacyjnym wskazywała jedynie
na pogorszenie stanu zdrowia ubezpieczonego z powodu schorzeń kardiologicznych
(w kopercie na k. 52 akt sprawy brakuje dokumentów dołączonych do pisma ubez-
pieczonego z dnia 11 sierpnia 2003 r.) i mogła być postawą przyznania renty dopiero
od dnia 1 marca 2003 r., uzasadniało kasacyjne zarzuty naruszenia art. 316, 381 i
382 k.p.c. Decyzją z dnia 24 lipca 2003 r. organ rentowy przyznał bowiem (a w zasa-
dzie przywrócił), ubezpieczonemu świadczenie rentowe już od dnia 1 stycznia 2003
r. Ponadto stwierdzenie częściowej niezdolności do pracy zostało spowodowane
„stanem narządu wzroku” (związanym prawdopodobnie trapiącą ubezpieczonego
wieloletnią cukrzycą) i dotyczyło nieprzerwanego okresu od czerwca 1998 r. do lipca
2004 r., a zatem także okresu, w którym - według Sądu Apelacyjnego - co najmniej
do 1 marca 2003 r. ubezpieczony nie był ani całkowicie, ani częściowo niezdolny do
pracy.
Wprawdzie rozpoznanie sprawy rentowej z zakresu ubezpieczeń społecznych
wymaga na ogół zbadania decyzji rentowej według wymagań dotyczących ustalenia i
zweryfikowania ustawowych przesłanek uprawniających do nabycia renty z tytułu
niezdolności do pracy według stanu zdrowia ubezpieczonego z daty wydania decyzji
rentowej, to nie jest wyłączone dowodzenie wymaganych przesłanek ustawowych
przysługiwania uprawnień rentowych w oparciu o dowody uzyskane później, jeżeli
potwierdzają one przesłankę nieprzerwanej niezdolności do pracy obejmującej datę
wydania zaskarżonej decyzji rentowej. Gdyby okazało się, że wstrzymanie prawa do
renty z tytułu niezdolności do pracy było bezzasadne, bo nastąpiło w okresie nieprze-
rwanego stanu niezdolności ubezpieczonego do pracy, to wynik postępowania w
sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych nie może pomijać deklaratywnego cha-
rakteru prawnego decyzji o przyznaniu świadczenia rentowego, które przysługuje z
mocy prawa po spełnieniu ustawowych przesłanek nabywania uprawnień rentowych.
5
Konstytutywne (z mocy prawa) przysługiwanie prawa do renty z tytułu niezdolności
do pracy, wynikające z utrzymywania się stanu nieprzerwanej częściowej niezdolno-
ści do pracy, przekreśla legalność wstrzymania wypłaty świadczenia rentowego na
podstawie deklaratoryjnej decyzji organu rentowego, która była obciążona potencjal-
nym błędem co do ustąpienia tego warunku przysługiwania uprawnień rentowych.
Przekładając powyższe stwierdzenia na grunt rozpoznawanej sprawy, jeżeli
okaże się, że częściowa niezdolność ubezpieczonego do pracy trwała rzeczywiście
nieprzerwanie w okresie od czerwca 1998 r. do lipca 2004 r., na co mogły wskazy-
wać nowości dowodowe przedłożone w postępowaniu apelacyjnym, których Sąd
drugiej instancji dostatecznie nie weryfikował lub ocenił pobieżnie, to ubezpieczone-
mu przysługiwałaby renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy w całym spornym
okresie. Natomiast, jeżeli - po wstrzymaniu wypłaty świadczeń rentowych z powodu
ustąpienia przesłanki niezdolności do pracy (wskutek ustania któregokolwiek z wa-
runków wymaganych do uzyskania tego prawa - art. 101 pkt 1 ustawy o emeryturach
i rentach), stan niezdolności do pracy został ujawniony dopiero po dniu wydania za-
skarżonej decyzji rentowej, tj. ponownie i na przyszłość (a nie wstecznie, co mogło
stwarzać wątpliwości w zakresie legalności wstrzymania wypłaty wcześniej pobiera-
nych świadczeń rentowych), to możliwe było wyłącznie przywrócenie prawa do renty,
które ustało z powodu ustąpienia niezdolności do pracy, ale wymagało to ponowienia
wniosku rentowego i spełnienia ustawowych przesłanek przywrócenia uprawnień
rentowych na warunkach określonych w art. 61 ustawy o emeryturach i rentach. Po-
nieważ w wyżej wskazanych zakresach sprawa nie uzyskała dostatecznego wyja-
śnienia dla prawidłowego wyrokowania, Sąd Najwyższy orzekł z mocy art. 39313
k.p.c.
========================================