Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 14 stycznia 2005 r., III CZP 71/04
Sędzia SN Iwona Koper (przewodniczący)
Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
Sędzia SN Kazimierz Zawada
Sąd Najwyższy w sprawie z odwołania wykonawcy Przedsiębiorstwa
Produkcyjno-Usługowo-Handlowego „L." sp. z o.o. w R. przy uczestnictwie
zamawiającego Skarbu Państwa – Jednostki Wojskowej Nr (...) w D. o zamówienie
publiczne, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 14
stycznia 2005 r., przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony Kaszczyszyn,
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Lublinie
postanowieniem z dnia 16 września 2004 r.:
"1. Czy w sprawie rozpoznawanej przez Zespół Arbitrów na skutek odwołania
w trybie art. 184-193 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień
publicznych (Dz.U. Nr 19, poz. 177 ze zm.), wyrok Zespołu Arbitrów, który został
ogłoszony, a który nie zawiera podpisów arbitrów, gdyż został skonstruowany w taki
sposób, że podpisy te znalazły się pod pouczeniem o skardze do sądu,
zamieszczonym bezpośrednio po uzasadnieniu wyroku, istnieje w sensie prawnym,
czy też „wyrok" taki, pomimo ogłoszenia, nie istnieje;
2. w razie odpowiedzi pozytywnej na pytanie wskazane w pkt I, czy w świetle
art. 179 w związku z art. 194 i w związku z art. 196 ustawy powołanej w pkt I,
dopuszczalna jest skarga zamawiającego na wyrok Zespołu Arbitrów
uwzględniający odwołanie wykonawcy od oddalenia protestu przez zamawiającego
i nakazujący zamawiającemu powtórzenie czynności oceny ofert z udziałem oferty
odwołującego się?"
podjął uchwałę:
1. Wyrok zespołu arbitrów podpisany przez arbitrów w sposób określony
przepisami rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 marca 2004 r. w
sprawie regulaminu postępowania przy rozpatrywaniu odwołań (Dz.U. Nr 56,
poz. 547) spełnia wymagania formalne.
2. Zamawiającemu przysługuje legitymacja do wniesienia skargi do sądu
na wyrok zespołu arbitrów.
Uzasadnienie
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
powstało w sprawie o zamówienie publiczne wszczętej wniesieniem przez
zamawiającego skargi na wyrok zespołu arbitrów z dnia 14 czerwca 2004 r., którym
uwzględniono odwołanie wykonawcy i nakazano zamawiającemu powtórzenie
czynności oceny ofert z udziałem oferty odwołującego się.
Przy rozpoznawaniu skargi zamawiającego Sąd Okręgowy powziął poważne
wątpliwości prawne przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w
zagadnieniu prawnym. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ocena spełniania wymogów formalnych przez wyrok zespołu arbitrów
powołanych przez Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych musi uwzględniać
szczególny charakter unormowań zawartych w ustawie z dnia 29 stycznia 2004 r. –
Prawo zamówień publicznych (Dz.U. Nr 19, poz. 177 ze zm. – dalej: „Pr.z.p.”).
Unormowania te stanowią lex specialis w stosunku do przepisów kodeksu
postępowania cywilnego; przepisy o sądzie polubownym w odniesieniu do
postępowania odwoławczego i o apelacji w odniesieniu do postępowania toczącego
się wskutek wniesienia skargi mają odpowiednie zastosowanie wówczas, jeżeli
przepisy ustawy nie stanowią inaczej (art. 184 ust. 3 i art. 194 ust. 2 Pr.z.p.). W
orzecznictwie podkreślono już, że wydany w postępowaniu odwoławczym wyrok
zespołu arbitrów nie może być postrzegany jako forma orzeczenia w kategoriach
zwykłego odpowiednika wyroku sądu państwowego, uzyska on bowiem moc
prawną dopiero po zatwierdzeniu jego wykonalności przez sąd państwowy
(uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2002 r., III CZP 68/02,
OSNC 2003, nr 7-8, poz. 103). Skoro zatem wyrok zespołu arbitrów wykazuje
raczej podobieństwo do wyroku sądu polubownego, to oceny wymogów formalnych
w zakresie m.in. poszczególnych elementów i struktury tego wyroku należy przede
wszystkim poszukiwać w przepisach Prawa zamówień publicznych i w przepisach
aktu wykonawczego wydanego na mocy art. 193 pkt 1 tej ustawy, a nie w art. 328-
330 k.p.c., które przewidują m.in. że zarówno sentencja wyroku, jak i uzasadnienie
podlegają odrębnemu podpisaniu.
Przepisy Prawa zamówień publicznych nie zawierają szczególnej regulacji
dotyczącej struktury wyroku zespołu arbitrów i miejsca złożenia na nim podpisów
przez arbitrów. Odróżnia to Prawo zamówień publicznych od przepisów kodeksu
postępowania cywilnego, na tle których rozwinęło się najnowsze orzecznictwo Sądu
Najwyższego dotyczące wyroków i postanowień nieistniejących (uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 26 września 2000 r., III CZP 29/00, OSNC 2001, nr 2, poz. 25 i
z dnia 13 marca 2002 r., III CZP 12/02, OSNC 2003, nr 2, poz. 17 oraz
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2003 r., III CZP 84/02, OSNC
2003, nr 10, poz. 140). W świetle tych przepisów jest oczywiste, że sporządzenie i
podpisanie sentencji orzeczenia oraz sporządzenie i podpisanie jego uzasadnienia
stanowi dwie odrębne czynności procesowe, z których każda musi odpowiadać
obowiązującym wymaganiom procesowym (uzasadnienie uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 13 marca 2002 r., III CZP 12/02). Jednakże w postępowaniu
odwoławczym przed zespołem arbitrów w sprawie o zamówienie publiczne nie ma
podstaw nawet do odpowiedniego zastosowania przepisów kodeksu postępowania
cywilnego regulujących zasady sporządzania wyroku, art. 184 ust. 3 Pr.z.p. pozwala
bowiem na odpowiednie zastosowanie jedynie przepisów tego kodeksu o sądzie
polubownym, a więc przepisów zawartych w art. 705-715, a nie zamieszczonych w
art. 316-332. Ponadto, nie ma w Prawie zamówień publicznych regulacji zasad
sporządzania i wydawania wyroku przez zespół arbitrów. Brak ten został
uzupełniony przepisami § 24-26 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 30
marca 2004 r. w sprawie regulaminu postępowania przy rozpatrywaniu odwołań
(Dz.U. Nr 56, poz. 547 – dalej: „rozporządzenie”), które wykazują jednak daleko
idący brak spójności w przedmiocie wyraźnego i jednoznacznego określenia
elementów składowych orzeczenia zespołu arbitrów (wyroku lub postanowienia), a
w szczególności uznania uzasadnienia za jeden z elementów takiego orzeczenia. Z
§ 25 ust. 2 wynika z kolei, że uzasadnienie zdania odrębnego powstaje przed
ogłoszeniem wyroku, a trudno przyjąć, aby uzasadnienie zdania odrębnego mogło
powstać jeszcze przed sporządzeniem uzasadnienia samego wyroku, skoro
przegłosowany arbiter musi przed jego sporządzeniem poznać motywy większości,
z którymi się nie zgadza.
W tej sytuacji, mimo nieprecyzyjnych, a nawet wewnętrznie sprzecznych,
unormowań zawartych w § 24 ust. 1 i w § 26 ust. 1 rozporządzenia, przyjąć należy,
że wyrok zespołu arbitrów obejmuje zarówno samo rozstrzygnięcie o żądaniach
odwołującego się i o kosztach postępowania, jak również jego uzasadnienie; oba te
elementy są sporządzane przed jego ogłoszeniem i niezwłocznym doręczeniem
(art. 192 ust. 1-3 i ust. 5 ustawy Pr.z.p.).
Brak w Prawie zamówień publicznych regulacji dotyczących określenia
miejsca wyroku na złożenie przez arbitrów swoich podpisów wymaga i w tym
przedmiocie sięgania do przepisów rozporządzenia. Co prawda § 26 ust. 1 pkt 5
wymienia podpisy wszystkich arbitrów jako element składowy orzeczenia zespołu
arbitrów, ale nie rozstrzyga wprost o miejscu ich złożenia. Dopiero załącznik nr 2 do
rozporządzenia, stanowiący jego integralną część, a więc mający tę samą moc
normatywną co rozporządzenie, zawiera wzór wyroku (postanowienia) zespołu
arbitrów określający strukturę i kształt tego orzeczenia. Wynika z niego
jednoznacznie, że podpisy przewodniczącego zespołu arbitrów oraz obu
pozostałych arbitrów zespołu orzekającego powinny znaleźć się na końcu wyroku,
nawet po wcześniej zamieszczonym pouczeniu o możliwości wniesienia skargi do
sądu okręgowego. W rezultacie można więc przyjąć, że podpisy wszystkich arbitrów
powinny zostać złożone na końcu wyroku zespołu arbitrów, skoro ani przepisy
ustawy, ani przepisy rozporządzenia nie przewidują odrębnego podpisywania
samego rozstrzygnięcia stanowiącego odpowiednik sentencji wyroku w sądowym
postępowaniu cywilnym. Odpowiedź na pierwsze z pytań przedstawionych w
ramach zagadnienia prawnego sprowadza się więc do stwierdzenia, że wyrok
zespołu arbitrów podpisany przez arbitrów w sposób określony przepisami
rozporządzenia spełnia wymogi formalne postępowania odwoławczego przed
zespołem arbitrów.
W kwestii przysługiwania zamawiającemu legitymacji do wniesienia skargi na
wyrok zespołu arbitrów, uwzględniający odwołanie wykonawcy od oddalenia
protestu przez zamawiającego, istnieje w piśmiennictwie rozbieżność poglądów.
Stanowisko sprzeciwiające się uznaniu zamawiającego za legitymowanego do
wniesienia skargi bazuje głównie na językowej wykładni art. 179 ust. 1 Pr.z.p.,
zwolennicy odmiennego poglądu uważają natomiast, że legitymacja procesowa do
wniesienia skargi przysługuje każdej ze stron postępowania odwoławczego przed
zespołem arbitrów, a stroną tego postępowania jest bezspornie zamawiający.
W ocenie Sądu Najwyższego, za trafne należy uznać stanowisko, że
zamawiającemu przysługuje legitymacja do wniesienia skargi do sądu na wyrok
zespołu arbitrów, gdyż wykładnia językowa art. 179 ust. 1 i 2 Pr.z.p. nie może
zostać uznana za decydującą. Sprzeciwia się jej wynik wykładni językowej i
systemowej art. 196 ust. 2 Pr.z.p., z którego jednoznacznie wynika, że
ustawodawca zakładał, iż zamawiający jest podmiotem uprawnionym do wniesienia
skargi, skoro posłużył się zwrotem „zamawiający w skardze”. Zawarta w art. 196
ust. 2 Pr.z.p. wzmianka o ograniczonym uprawnieniu zamawiającego w przedmiocie
określenia treści skargi wiąże realizację tego uprawnienia z wystąpieniem
przesłanek określonych tym przepisem i nie może być rozumiana jako
przedmiotowe ograniczenie uprawnienia zamawiającego do wnoszenia skargi tylko
do sytuacji wystąpienia przesłanek określonych tym przepisem. Innymi słowy, art.
196 ust. 2 powinien być rozumiany jedynie jako źródło ograniczenia konkretnego
uprawnienia strony do określenia treści skargi, a mianowicie uprawnienia do
żądania w skardze uchylenia zakazu zawarcia umowy. W ten sposób przepis ten
potwierdza wręcz, że zamawiający, będąc stroną postępowania odwoławczego
przed zespołem arbitrów, ma legitymację do wniesienia skargi tak jak każda inna
strona tego postępowania, natomiast zawiera określenie uprawnienia
zamawiającego w przedmiocie zgłoszenia w skardze określonych wniosków.
Również art. 197 ust. 1 i 2 Pr.z.p. wiąże uprawnienie do wniesienia skargi z
posiadaniem statusu strony w postępowaniu odwoławczym, a nie wyłącznie z
osobą odwołującego się, czyli podmiotu wnoszącego wcześniej odwołanie do
zespołu arbitrów. Operowanie w tych przepisach pojęciem „strona” oznacza więc
tak odwołującego się, jak i zamawiającego, co oznacza, że zamawiający jest
również legitymowany do wniesienia skargi.
Również pod rządem poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 10 czerwca
1994 r. o zamówieniach publicznych (jedn. tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 19, poz.177 ze
zm.), w której stan normatywny w omawianej kwestii był podobny do obecnego,
przyjmowano w piśmiennictwie i w orzecznictwie, że zamawiający był legitymowany
do wniesienia skargi na wyrok zespołu arbitrów. Podkreślano, że postępowanie
odwoławcze przed zespołem arbitrów toczy się przed organem usytuowanym w roli
zbliżonej do sądu polubownego, natomiast stronami tego postępowania są
odwołujący się i zamawiający, a taki ich status określa krąg podmiotów
legitymowanych do wniesienia skargi. Postępowanie wszczęte wskutek wniesienia
skargi ma zapewnić zachowanie kontroli sądowej wykonywanej przez sąd okręgowy
właściwy dla siedziby albo miejsca zamieszkania zamawiającego (art. 195 ust. 1
Pr.z.p.), co jest zgodne z dyrektywą Rady Wspólnot Europejskich z dnia 21 grudnia
1989 r. w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i
administracyjnych odnoszących się do stosowania procedur odwoławczych w
zakresie udzielania zamówień publicznych na dostawy i roboty budowlane
(89/665/EWG), zalecającą wprowadzenie efektywnych i szybkich procedur
odwoławczych (uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 16 lipca 2003 r., III
CZP 47/03, OSNC 2004, nr 10, poz. 150). Ponieważ wyrok zespołu arbitrów
rozstrzyga o sytuacji prawnej zarówno odwołującego, jak i zamawiającego, to każdy
z tych podmiotów uznać należy za legitymowany do wniesienia skargi od
orzeczenia wydanego w pierwszej instancji przez zespół arbitrów, zgodnie z zasadą
określoną w art. 78 Konstytucji. Wyjątek od tej zasady musiałby być wyraźnie
wskazany w ustawie, jego istnienia bowiem nie można domniemywać, także w
drodze zastosowania wnioskowania a contrario z brzmienia art. 179 Pr.z.p. (...)
Powyższa argumentacja uzasadnia tezę, że zamawiającemu przysługuje
legitymacja do wniesienia skargi do sądu okręgowego na wyrok zespołu arbitrów.
Tezy tej nie podważa okoliczność, że art. 195 ust. 4 Pr.z.p. przyznał odrębną
legitymację do wniesienia skargi także Prezesowi Urzędu Zamówień Publicznych,
do którego stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania cywilnego o
prokuratorze. Z przepisów tych wynika, że przyznanie prokuratorowi legitymacji do
wnoszenia środków zaskarżenia nie jest równoznaczne z pozbawieniem strony
legitymacji w tym zakresie. Przyznanie Prezesowi Urzędu uprawnienia do
wniesienia skargi na wyrok zespołu arbitrów ma umożliwiać udział czynnika
publicznego w kontroli wyroku zespołu arbitrów, a nie służyć usuwaniu
negatywnych konsekwencji pozbawienia zamawiającego legitymacji do wniesienia
skargi.
Z przytoczonych powodów przedstawione zagadnienia prawne rozstrzygnięto,
jak w uchwale (art. 390 § 1 k.p.c.).