Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 20 stycznia 2005 r.
I PK 152/04
Zasady korzystania z zasiłku chorobowego oraz z zasiłku chorobowego
przedłużonego do 9 miesięcy mają zastosowanie do pracowników naukowych
jednostek badawczo-rozwojowych zatrudnionych na podstawie umowy o pracę
(art 42 ustawy z dnia 25 lipca 1985 r. o jednostkach badawczo-rozwojowych,
jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 33, poz. 388 ze zm. w związku z art. 98 ustawy
z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym, Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze
zm.).
Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Andrzej Wasilewski (spra-
wozdawca), Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 stycznia 2005 r.
sprawy z powództwa Zdzisława S. przeciwko Instytutowi Medycyny Pracy [...] w Ł. o
przywrócenie do pracy, dopuszczenie do pracy i wynagrodzenie, na skutek kasacji
strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Łodzi z dnia 5 kwietnia 2004 r. [...]
1. o d d a l i ł kasację;
2. zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 510 zł (pięćset dzie-
sięć) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy w Łodzi wyrokiem z dnia 5 kwietnia 2004 r. [...] oddalił apelację
strony pozwanej - Instytutu Medycyny Pracy [...] w Ł. od wyroku Sądu Rejonowego
dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi z dnia 26 marca 2003 r. [...] uwzględniającego po-
wództwo Zdzisława S. i przywracającego go do pracy u strony pozwanej na dotych-
czasowych warunkach oraz zasądzającego na jego rzecz wynagrodzenie za okres
pozostawania bez pracy, pod warunkiem podjęcia pracy po przywróceniu. W uza-
sadnieniu tego wyroku Sąd Okręgowy stwierdził w szczególności, że: po pierwsze -
2
w rozpoznawanej sprawie należało mieć na uwadze dokonane przez Sąd Rejonowy
ustalenia, a mianowicie to, że: (a) powód był zatrudniony u strony pozwanej od dnia
1 października 1977 r. do dnia 26 sierpnia 2002 r.; (b) w okresie od dnia 3 grudnia
2001 r. do dnia 30 sierpnia 2002 r. korzystał on ze zwolnienia lekarskiego w związku
z chorobą i w tym czasie otrzymywał wynagrodzenie za pracę; (c) w sierpniu 2002 r.
powód złożył pracodawcy wniosek o urlop dla poratowania zdrowia; (d) tymczasem,
w dniu 26 sierpnia 2002 r. strona pozwana wręczyła powodowi oświadczenie woli o
rozwiązaniu umowy o pracę z dniem 26 sierpnia 2002 r. bez wypowiedzenia wobec
jego niezdolności do pracy wskutek choroby trwającej dłużej niż okres pobierania z
tego tytułu wynagrodzenia; po drugie - sytuacja prawna pracownika naukowego
jednostki naukowo-badawczej zatrudnionego na podstawie umowy o pracę regulo-
wana jest przepisami ustawy z dnia 25 lipca 1985 r. o jednostkach naukowo-badaw-
czych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 33, poz. 388 ze zm.), przy czym w kwestii
rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem naukowym zatrudnionym na podstawie
umowy o pracę art. 42 tej ustawy odsyła ona do odpowiedniego stosowania przepi-
sów dotyczących pracowników naukowych w szkołach wyższych, a to oznacza, że
należy w tym zakresie stosować odpowiednio art. 98 ustawy z dnia 12 września 1990
r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) w związku z art. 53 § 1 pkt
1 k.p., a nie - jak to w niniejszej sprawie uczynił Sąd Rejonowy - art. 93 ust. 2 pkt 1
ustawy o szkolnictwie wyższym, który dotyczy stosunku pracy z mianowanym pra-
cownikiem naukowym; po trzecie - mając to na uwadze, Sąd Okręgowy stanął na
stanowisku, że „okres ochronny określony w art. 53 § 1 pkt 1 lit. b k.p. w przypadku
pracownika naukowego jednostki badawczo-rozwojowej zatrudnionego na podstawie
umowy o pracę, który nie ma prawa do zasiłku chorobowego, jest równy okresowi, w
którym pracownik ten pobierałby zasiłek chorobowy w przypadku, gdyby nie otrzy-
mywał na mocy przepisów szczególnych wynagrodzenia za okres niezdolności do
pracy z powodu choroby, a więc zasadniczo 6 miesięcy. Taka wykładnia zakłada-
łaby, iż wynagrodzenie pobierane w okresie choroby na mocy przepisów szczegól-
nych jest ekwiwalentem zasiłku chorobowego. Argumentem przemawiającym za traf-
nością takiego stanowiska może być choćby treść art. 12 ust. 1 zdanie drugie ustawy
o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macie-
rzyństwa, który nakazuje zaliczać okresy pobierania wynagrodzenia w czasie choro-
by na mocy przepisów szczególnych do okresu zasiłkowego w rozumieniu tej ustawy.
Zapis taki oznacza, iż ustawodawca traktuje równoważnie zasiłek chorobowy i wyna-
3
grodzenie pobierane w czasie choroby na mocy przepisu szczególnego. Ponadto,
taka interpretacja pozwala na zachowanie, zapewne zamierzonego przez ustawo-
dawcę, zróżnicowania sytuacji prawnej pracowników naukowych mianowanych i pra-
cowników naukowych zatrudnionych na podstawie umowy o pracę w zakresie długo-
ści urlopu ochronnego w razie niezdolności do pracy z powodu choroby. W przypad-
ku takiej wykładni omawianego przepisu w szczególnych sytuacjach należałoby jed-
nocześnie uznać, że należy rozważyć przedłużenie okresu ochronnego do 9 mie-
sięcy (art. 10 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecz-
nego w razie choroby i macierzyństwa) w przypadku, gdy dalsze leczenie lub rehabi-
litacja rokuje odzyskanie zdolności do pracy, podobnie jak i w przypadku ‘typowego’
pracownika. Fakt, iż pracownik naukowy jednostki badawczo-rozwojowej zachowu-
jący w okresie choroby prawo do wynagrodzenia nie może złożyć wniosku o przedłu-
żenie okresu zasiłkowego do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i w związku z tym
otrzymać orzeczenia lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (art. 10
ust. 2 ustawy) nie powinien przesądzać o tym, że jego okres ochronny określony w
art. 53 § 1 pkt 1 lit. b k.p. wynosi 6 miesięcy niezależnie od tego, czy dalsze leczenie
lub rehabilitacja pracownika rokują odzyskanie zdolności do pracy.”; po czwarte -
przy przyjęciu takiej interpretacji obowiązującego prawa, „biorąc pod uwagę, iż sto-
sunek pracy z powodem został rozwiązany po upływie 6 miesięcy niezdolności do
pracy, lecz przed upływem 9 miesięcy choroby, Sąd Okręgowy uzupełnił postępowa-
nie dowodowe, poprzez dopuszczenie dowodu z opinii biegłych lekarzy. Sąd Okrę-
gowy w oparciu o opinię biegłych ustalił, iż powód po upływie 180 pobytu na zwolnie-
niu lekarskim rokował odzyskanie zdolności do pracy w terminie dalszych trzech
miesięcy zwolnienia lekarskiego, to jest po upływie 270 dni, a co za tym idzie przy-
sługiwał mu taki właśnie okres ochronny przed rozwiązaniem stosunku pracy. Skoro
pozwany Instytut rozwiązał z powodem stosunek pracy w 266 dniu choroby, tym sa-
mym naruszył normę wyrażoną w art. 53 § 1 pkt 1 lit. b k.p., a jego roszczenia
uwzględnione przez Sąd Rejonowy w oparciu o art. 56 § 1 k.p. i art. 57 § 1 k.p. są
całkowicie uzasadnione.”
W kasacji od powyższego wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 5 kwietnia
2004 r. pełnomocnik strony pozwanej zarzucił naruszenie: po pierwsze - art. 53 § 1
k.p. w związku z art. 98 ustawy o szkolnictwie wyższym wobec przyjęcia, „że możliwe
jest przedłużenie okresu ochronnego stosunku pracy niemianowanego pracownika
naukowego przed rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia do 9 miesięcy w
4
sytuacji, gdy: - art. 53 § 1 pkt 1 lit. b k.p. uprawnia pracodawcę do rozwiązania
umowy o pracę bez wypowiedzenia jeżeli niezdolność pracownika do pracy wskutek
choroby trwa dłużej niż łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku,
- na podstawie art. 105 § 5 ustawy o szkolnictwie wyższym, który w związku z prze-
pisami ustawy z dnia 25 lipca 1985 r. o jednostkach badawczo-rozwojowych ma za-
stosowanie do pracowników naukowych jednostek badawczo-rozwojowych, nauczy-
ciel akademicki zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas usprawiedliwionej nie-
obecności w pracy i nie nabywa uprawnień do zasiłku chorobowego - zakład pracy
zatrudniający na podstawie umowy o pracę pracownika naukowego, wypłacając wy-
nagrodzenie w zamian zasiłku chorobowego, który w związku z tym, jako nie mający
zastosowania, nie może być przedłużany, jest obowiązany do wypłacania wynagro-
dzenia przez okres 6 m-cy, a po tym okresie uprawniony do rozwiązania umowy o
pracę.” Równocześnie, przyjęcie kasacji do rozpoznania uzasadnione zostało po-
trzebą rozstrzygnięcia występującego w niniejszej sprawie istotnego zagadnienia
prawnego, a mianowicie odpowiedzi na pytanie „czy jednostka badawczo-rozwojowa
jako zakład pracy zatrudniający na podstawie umowy o pracę pracownika nauko-
wego pobierającego w okresie długotrwałej choroby wynagrodzenie zamiast zasiłku
chorobowego może być pozbawiona przewidzianego w art. 53 § 1 pkt 1 lit. b k.p.
uprawnienia do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z pracownikiem w
okresie choroby, jeżeli powołany przepis k.p. daje zakładowi pracy możliwość roz-
wiązania umowy jeżeli niezdolność do pracy trwa dłużej niż wypłacane przez tenże
zakład wynagrodzenie, a pracownik nie jest uprawniony do zasiłku chorobowego, a
zatem nie jest również uprawniony do przedłużania okresu zasiłkowego.” W konse-
kwencji, w kasacji sformułowany został wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku
Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 5 kwietnia 2004 r. oraz uchylenie poprzedzającego
go wyroku Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi z dnia 26 marca 2003 r.
i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania za wszystkie instancje.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Art. 35 ust. 1 ustawy o jednostkach badawczo-rozwojowych stanowi, że stosu-
nek pracy z pracownikiem naukowym jednostki badawczo-rozwojowej może być na-
wiązany „na podstawie mianowania albo przez zawarcie umowy o pracę”. Równo-
5
cześnie, zgodnie z art. 42 tej ustawy, w sprawach nieuregulowanych w ustawie o
jednostkach badawczo-rozwojowych, „do pracowników naukowych stosuje się odpo-
wiednio przepisy dotyczące pracowników naukowych szkół wyższych”. Skoro więc w
przepisach ustawy o jednostkach badawczo-rozwojowych nie zostały uregulowane
zasady i tryb rozwiązywania stosunków pracy z pracownikami naukowymi zatrudnio-
nymi w tego typu jednostkach na podstawie umowy o pracę, to oznacza to, iż w tym
zakresie należy stosować „odpowiednio” przepisy ustawy o szkolnictwie wyższym,
wedle której „rozwiązanie i wygaśnięcie umowy o pracę z nauczycielem akademickim
następuje na zasadach określonych w Kodeksie pracy” (art. 98 ustawy o szkolnictwie
wyższym). Natomiast, stosownie do dyspozycji art. 53 § 1 pkt 1 lit. b k.p., pracodaw-
ca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia, jeżeli niezdolność pracow-
nika do pracy wskutek choroby trwa „dłużej niż łączny okres pobierania z tego tytułu
wynagrodzenia i zasiłku - gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy co
najmniej 6 miesięcy”, przy czym w wypadku pracownika naukowego zatrudnionego w
jednostce badawczo-rozwojowej obowiązuje zasada, wedle której pracownik ten „za-
chowuje prawo do wynagrodzenia za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy”
(art. 105 ust. 5 ustawy o szkolnictwie wyższym w związku z art. 42 ustawy o jednost-
kach badawczo-rozwojowych). Z kolei, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25
czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa (Dz.U. Nr 60, poz. 636 ze zm.), zasadniczo zasiłek choro-
bowy przysługuje wprawdzie przez okres trwania niezdolności do pracy z powodu
choroby nie dłużej niż 6 miesięcy (art. 8 in principio tej ustawy - dotyczy to także pra-
cownika naukowego jednostki badawczo-rozwojowej, który na podstawie art. 105 ust.
5 ustawy o szkolnictwie wyższym w związku z art. 42 ustawy o jednostkach badaw-
czo-rozwojowych zachowuje prawo do wynagrodzenia przez okres 6 miesięcy nie-
obecności w pracy usprawiedliwionej z racji niezdolności do pracy z powodu choro-
by). Tym niemniej w sytuacji, gdy „po upływie okresu zasiłkowego ubezpieczony jest
nadal niezdolny do pracy z powodu choroby, a dalsze leczenie lub rehabilitacja ro-
kują odzyskanie zdolności do pracy, okres zasiłkowy ulega przedłużeniu - nie dłużej
jednak niż na dalsze 3 miesiące” (art. 10 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych
z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa - jest przy tym zna-
mienne, że dyspozycja tego przepisu została sformułowana w sposób kategoryczny
„podlega przedłużeniu”), a więc łącznie okres pobierania zasiłku chorobowego nie
może trwać dłużej aniżeli 9 miesięcy (270 dni). Przy czym „zasiłek chorobowy nie
6
przysługuje za okresy niezdolności do pracy, w których ubezpieczony na podstawie
przepisów o wynagradzaniu zachowuje prawo do wynagrodzenia” (art. 12 ust. 1
ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa). Oznacza to, że tak określone zasady korzystania z „zasiłku choro-
bowego” oraz z „zasiłku chorobowego przedłużonego” do 9 miesięcy (270 dni), o
których mowa w art. 8 i art. 10 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpie-
czenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, mają zastosowanie do wszyst-
kich „ubezpieczonych” (art. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa w związku z art. 4 pkt 1 i art. 1 ustawy
z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - Dz.U. Nr 137,
poz. 887 ze zm.), w tym także do zatrudnionych na podstawie umowy o pracę pra-
cowników naukowych jednostek badawczo-rozwojowych (art. 42 ustawy o jednost-
kach badawczo-rozwojowych w związku z art. 98 ustawy o szkolnictwie wyższym).
Dlatego trafnie orzekł Sąd Okręgowy w Łodzi w rozpoznawanej sprawie, że: (a)
skoro powód, który był zatrudniony u strony pozwanej na podstawie umowy o pracę
od 1977 roku, w okresie od dnia 3 grudnia 2001 r. do dnia 30 sierpnia 2002 r. korzy-
stał nieprzerwanie ze zwolnienia lekarskiego w związku z chorobą; (b) przy czym, z
opinii biegłych lekarzy sądowych jednoznacznie wynika, że w danym wypadku speł-
nione zostały wymagane prawem przesłanki uzasadniające przedłużenie zwolnienia
lekarskiego do 9 miesięcy (270 dni), bowiem po upływie tego okresu powód rokował
odzyskanie zdolności do pracy; (c) to rozwiązanie przez stronę pozwaną umowy o
pracę z powodem bez wypowiedzenia w okresie ochronnym, a więc w okresie, gdy
korzystał on ze zwolnienia lekarskiego z w związku z chorobą (w 266 dniu trwania
tego zwolnienia), nastąpiło z naruszeniem art. 53 § 1 pkt 1 lit. b k.p. w związku z art.
98 ustawy o szkolnictwie wyższym oraz art. 10 ust. 1 ustawy o świadczeniach pie-
niężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, a tym sa-
mym zasadne okazały się roszczenia powoda wobec strony pozwanej oparte na art.
56 § 1 i art. 57 § 1 k.p.
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
k.p.c.
orzekł jak w sentencji, rozstrzygając o kosztach postępowania kasacyjnego na pod-
stawie art. 98 § 1 i § 3 w związku z § 6 pkt 4 oraz § 12 ust. 1 pkt 1 - pkt 2 i § 13 ust. 4
pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nie-
7
opłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.)
oraz w związku z art. 39319
i art. 391 § 1 k.p.c.
========================================