Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 19 stycznia 2005 r.
III SPP 109/04
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Roman Kuczyński
(sprawozdawca), Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony Kaszczy-
szyn, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 19 stycznia 2005 r. sprawy Tadeusza K. z
udziałem Prezesa Sądu Okręgowego w S. o naruszenie prawa do rozpoznania
sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego
postanowieniem Sądu Okręgowego w Sieradzu z dnia 19 listopada 2004 r. [...]
„Czy skarga strony na naruszenie prawa do rozpoznania sprawy o roszczenia
pracownika ze stosunku pracy bez nieuzasadnionej zwłoki jest wolna od opłaty stałej,
o której mowa w art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naru-
szenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuza-
sadnionej zwłoki (Dz.U. Nr 179 poz. 1843) ?"
a w wypadku negatywnej odpowiedzi:
„Czy w takim postępowaniu strona może domagać się zwolnienia od tej opłaty
?"
p o d ją ł uchwałę:
Skarga strony na naruszenie prawa do rozpoznania sprawy o roszczenia
pracownika ze stosunku pracy bez nieuzasadnionej zwłoki jest wolna od opłaty
stałej, o której mowa w art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze
na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym
bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. Nr 179, poz. 1843).
U z a s a d n i e n i e
Postanowieniem z dnia 19 listopada 2004 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Sieradzu przedstawił Sądowi Najwyższemu rozpatrywane
2
zagadnienie prawne. Wyłoniło się ono w następującym stanie sprawy. Tadeusz K.
był powodem w sprawie o przywrócenie do pracy toczącej się przed Sądem Rejono-
wym-Sądem Pracy w Z.W. [...] wszczętej pozwem z dnia 1 lipca 1993 r. i zakończo-
nej prawomocnym wyrokiem Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Ł. z dnia 18 marca 1994 r. [...], którym oddalone zostały rewizje obu stron
od wyroku Sądu pierwszej instancji z dnia 9 grudnia 1993 r. przywracającego powo-
da do pracy i zasądzającego wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy. Tytuł
egzekucyjny powodowi wydano 28 marca1994 r. [...]. Dnia 23 kwietnia 2002 r. powód
wystąpił o ponowne wydanie tytułu wykonawczego, a dnia 30 września 2004 r. wniósł
skargę na naruszenie prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki,
wskazując na sprawę [...] Sądu Rejonowego w Z.W. i domagając się zasądzenia
10.000 zł na podstawie przepisów ustawy z dnia 27 czerwca 2004 r. o skardze na
naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez
nieuzasadnionej zwłoki. Sąd Rejonowy wezwał powoda do uiszczenia opłaty w kwo-
cie 100 zł, a wobec jej nieuiszczenia, postanowieniem z dnia 11 października odrzu-
cił skargę. Sąd Okręgowy w Sieradzu postanowieniem z dnia 22 października 2004 r.
uchylił powyższe postanowienie Sądu Rejonowego i wezwał powoda do uiszczenia
opłaty stałej od skargi w kwocie 100 zł, zaś wobec złożenia przez powoda wniosku o
zwolnienie od opłaty powziął wątpliwości prawne przedstawione w postanowieniu z
dnia 19 listopada 2004 r. Zdaniem Sądu Okręgowego szczególne uregulowanie z art.
17 ust. 1 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. może wskazywać, że nie stosuje się
przepisu art. 263 § 1 k.p., według którego postępowanie w sprawach o roszczenia
pracownika ze stosunku pracy jest wolne od opłat sądowych, ani też przepisów Ko-
deksu postępowania cywilnego bądź ustawy o kosztach sądowych. W razie zatem
uznania, że strona powodowa dochodząca roszczeń ze stosunku pracy nie jest
zwolniona od opłaty stałej w sprawie ze skargi o naruszenie jej prawa do rozpozna-
nia sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki rodzi się pytanie,
czy ta strona może ubiegać się o zwolnienie od kosztów takiej skargi; bez przesą-
dzenia bowiem, że koszty te w ogóle przysługują, nie można rozpatrywać prawa do
zwolnienia od ich ponoszenia. Zdaniem Sądu Okręgowego zwolnienie od kosztów w
sprawie z takiej skargi także nie przysługuje, przyjmując bowiem, że rozwiązanie z
ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. jest uregulowaniem autonomicznym, nie miałyby
do niego zastosowania przepisy Działu II - Tytuł V Księgi pierwszej k.p.c., ponieważ
art. 8 ust. 2 wymienionej ustawy odsyła w sprawach w niej nieuregulowanych do od-
3
powiedniego stosowania przepisów o postępowaniu zażaleniowym obowiązujących
w postępowaniu, którego dotyczy skarga.
Za całościowym uregulowaniem kwestii opłaty stałej świadczy też, zdaniem
Sądu Okręgowego, że w myśl art. 17 ust. 3 wskazanej ustawy sąd uwzględniając
skargę z urzędu zwraca uiszczoną od niej opłatę, co wskazuje, że opłata ma być
zawsze uiszczona i czasem podlega zwrotowi z urzędu, a rozwiązanie takie jest nie-
znane poza tą ustawą. Wprawdzie zwrot wpisu z urzędu (lub jego części) jest prze-
widziany przepisem art. 36 ustawy z dni 13 czerwca 1967 r. o kosztach sadowych w
sprawach cywilnych (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 88 ze zm.), jednakże
nie jest on uzależniony od merytorycznej zasadności wniesionej sprawy
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze Konwencji o ochronie praw człowieka i podsta-
wowych wolności (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284) stanowi, że każdy ma prawo do
sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez
niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i
obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wyto-
czonej przeciwko niemu sprawie karnej. Według art. 13 Konwencji każdy, czyje
prawa i wolności zawarte w Konwencji zostały naruszone, ma prawo do skutecznego
środka odwoławczego do właściwego organu państwowego także wówczas, gdy na-
ruszenia dokonały osoby wykonujące swoje funkcje urzędowe. Również art. 45 ust. 1
Konstytucji RP stanowi, że każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrze-
nia sprawy bez uzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i nieza-
wisły sąd. Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC) rozpoznając skargę Kudła
przeciwko Polsce Nr 30210/96 (ECHR 2000-XI; LEX nr 42804) odstąpił od dotych-
czas reprezentowanego poglądu, że w razie dochodzenia prawa o charakterze cywil-
nym art. 6 ust. 1 Konwencji stanowi lex specialis w stosunku do jej art. 13, którego
wymagania są zastąpione przez gwarancje art. 6 ust. 1; Trybunał uznawał, że gwa-
rancje wynikające z art. 6 ust. 1 Konwencji obejmują pełen zakres procedur sądo-
wych, są bardziej rygorystyczne i pochłaniają gwarancje z art. 13 Konwencji (por.
m.in. decyzję ETPC z dnia 30 listopada 1999 r. w sprawie Trojanowski i Rogosz
przeciwko Polsce, skarga nr 32731/96, LEX nr 41123; decyzję ETPC z dnia 7 maja
2002 r. w sprawie Rychlickiej i Rychlickiego przeciwko Polsce, skarga nr 515999/99
4
LEX nr 53631). Trybunał ze względu na rosnącą liczbę skarg, których przedmiotem
bądź jedynie, bądź przede wszystkim było uchybienie prawu do rozpatrzenia sprawy
w rozsądnym terminie uznał za konieczne osobne rozpatrywanie skargi wniesionej
na podstawie art. 13 Konwencji, niezależnie od wcześniejszego stwierdzenia naru-
szenia art. 6 Konwencji przez nierozpoznanie sprawy w rozsądnym terminie i stano-
wisku temu dał wyraz między innymi w wyroku z dnia 14 października 2003 r. w
sprawie D.M. przeciwko Polsce, skardze nr 13557/02 (LEX nr 81409), decyzji z dnia
7 listopada 2002 r. w sprawie Zawada przeciwko Polsce, skardze nr 485442/99 (LEX
nr 56779) i decyzji z dnia 11 czerwca 2002 r. w sprawie Bukowski przeciwko Polsce,
skardze nr 38665/97 (LEX nr 54107). Z wykładni tej wypływa wniosek, że jeżeli dane
państwo ustanowi własną procedurę dochodzenia odszkodowania za przewlekłość
postępowania sądowego, to przed wykorzystaniem tej procedury nie będzie można
kierować do Trybunału skargi dotyczącej naruszenia art. 6 Konwencji; procedura ta
musi odpowiadać ogólnym wymaganiom „skuteczności” środków odwoławczych w
części art. 13 Konwencji (tj. być realna i efektywna). Taka wykładnia Konwencji mu-
siała być uwzględniona przez Państwa - strony Konwencji i legła u podstaw uchwa-
lenia ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do
rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki.
Z uzasadnienia projektu ustawy (druk sejmowy nr 2256) wynika, że postępo-
wanie ze skargi na przewlekłość postępowania ukształtowano jako postępowanie
incydentalne w ramach postępowania co do istoty sprawy. To postępowanie incy-
dentalne strona może zainicjować przez wniesienie zażalenia, które co do zasady-
może samodzielnie sporządzić bez przymusu adwokacko-radcowskiego. Odnotować
należy, że odnośnie do skargi na przewlekłość postępowania rozpoznanej przez Sąd
Najwyższy stosuje się przymus adwokacko-radcowski (por. uchwałę składu siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2004 r., III SPP 42/04, posiadającej
moc zasady prawnej, dotąd niepublikowana). Ustawodawca polski nie wprowadził
generalnego przymusu adwokacko-radcowskiego we wszystkich sprawach ze skargi
na przewlekłość (odmiennie niż ustawodawca włoski), uznając, że nie bez znaczenia
jest obciążenie finansowe strony z tytułu kosztów zastępstwa procesowego przez
adwokata lub radcę prawnego, a także niewątpliwe przedłużenie rozpoznania skargi
w razie złożenia wniosku o przyznanie adwokata z urzędu (teza 6 i 8 uzasadnienia
projektu ustawy). Ponownie uzasadnienie projektu zauważa (teza 10), że model po-
stępowania incydentalnego zakłada, iż skargę na przewlekłość rozpatruje się w ra-
5
mach sprawy głównej, w której stronami nie jest Skarb Państwa ewentualnie komor-
nik - te osoby, jako osoby zainteresowane (skarga dotyczy ich praw i obowiązków) -
powinny być zawiadomione o tym postępowaniu z możliwością zgłoszenia udziału w
sprawie; w razie zgłoszenia takiego udziału przysługują im prawa strony w zakresie
rozpoznania skargi (art. 10 ustawy). Przyjmując model postępowania incydentalnego
ustawodawca wprowadził w art. 8 ust. 2 ustawy normę odsyłającą do odpowiedniego
stosowania przepisów o postępowaniu zażaleniowym, obowiązującym w postępowa-
niu, którego skarga dotyczy. Odnosząc postanowienia ustawy do uzasadnienia jej
projektu, należy dojść do przekonania, że uzasadnienie to przedstawia tak zwaną
wolę ustawodawcy. Zgodnie z art. 3 pkt 5 ustawy uprawnionymi do wniesienia skargi
w postępowaniu cywilnym są strona, interwenient uboczny i uczestnik postępowania i
strona ta, na podstawie art. 2 ust. 1 może żądać stwierdzenia, że w postępowaniu,
którego skarga dotyczy, zostało naruszone jej prawo do rozpoznawania sprawy bez
nieuzasadnionej zwłoki.
Takiego samego sformułowania ustawodawca używa w art. 8 ust. 2, odsyłając
do postępowania zażaleniowego. Prowadzi to do konkluzji, że jeżeli postępowanie,
którego skarga dotyczy, toczy się w sprawie o roszczenia pracownika ze stosunku
pracy, to nie traci ono takiego charakteru przez wniesienie skargi na przewlekłość
postępowania. Postępowanie zażaleniowe w sprawie o roszczenia pracownika ze
stosunku pracy jest przecież także nadal postępowaniem „pracowniczym”. Postępo-
wanie zaś w sprawach o roszczenia pracownika ze stosunku pracy jest wolne od
opłat sądowych (art. 263 § 1 k.p.). Treść tego przepisu wskazuje na przedmiotowy
charakter zwolnienia i dotyczy całego postępowania, w którym stroną dochodzącą
roszczeń jest pracownik będący powodem, a stroną pozwaną broniący się przed
uwzględnieniem powództwa pracodawca. W postanowieniu składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 1993 r., I PZP 34/93 (OSNCP 1994 nr 5, poz.
95) potwierdzony został pogląd tego Sądu wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego z
dnia 20 stycznia 1986 r., III PZP 54/85 (OSNCP 1986 nr 11, poz. 175), iż w sprawie o
roszczenie pracownika ze stosunku pracy pozwany zakład pracy nie ma obowiązku
uiszczania opłat sądowych (art. 263 § 1 k.p.), nie ma więc do niego zastosowania art.
11 ust. 1 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywil-
nych (aktualnie jednolity tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 9, poz. 88 ze zm.). W uzasadnieniu
tego postanowienia Sąd Najwyższy zajął się między innymi relacją pomiędzy przepi-
sem art. 263 § 1 k.p. a art. 463 § 1 k.p.c., który stanowiąc, że pracownik dochodzący
6
roszczeń z zakresu prawa pracy nie ma obowiązku uiszczenia opłat sądowych za-
wiera zwolnienie podmiotowe od opłat tylko pracownika. Przepis art. 263 § 1 k.p.
reguluje zatem materię węższą niż art. 463 § 1 k.p.c., co pozwala wskazać ten
pierwszy przepis jako szczególny w porównaniu do drugiego. Przepis zaś szczególny
stosuje się zamiast przepisu ogólnego, a zatem w sprawach o roszczenia pracowni-
ków ze stosunku pracy ma zastosowanie art. 263 § 1 k.p. Zdaniem Sądu Najwyższe-
go powyższa reguła znajduje także zastosowanie przy rozpatrywaniu przedstawio-
nego zagadnienia prawnego. Jeżeli zatem skarga na przewlekłość postępowania
dotyczy postępowania w sprawie o roszczenia pracownika ze stosunku pracy (art. 2
ust. 1 ustawy) to przepis art. 263 § 1 k.p. stanowi lex specialis wobec art. 17 ust. 1
ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. i za przyjęciem stanowiska, że taka skarga strony
wolna jest od opłaty stałej, o której mowa w tym przepisie przemawiają te same
względy, które zadecydowały o wykładni art. 263 § 1 k.p., którego stosowanie nie
stwarza obecnie poważnych wątpliwości prawnych.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na przedstawione pytanie prawne
udzielił odpowiedzi sformułowanej w sentencji uchwały.
========================================