Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 lutego 2005 r., II CK 423/04
Dwuletni termin przedawnienia przewidziany w art. 554 k.c. stosuje się
także do umowy dostawy.
Sędzia SN Barbara Myszka (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Jan Górowski
Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa K. Fabryki Fortepianów i Pianin "C.",
spółki z o.o. w K. przeciwko Witholdowi M. o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie
w Izbie Cywilnej w dniu 9 lutego 2005 r. kasacji pozwanego od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Łodzi z dnia 22 grudnia 2003 r.
uchylił zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację pozwanego i
orzekającej o kosztach postępowania apelacyjnego i przekazał sprawę w tym
zakresie Sądowi Apelacyjnemu w Łodzi do ponownego rozpoznania, pozostawiając
temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w Łodzi – po rozpoznaniu sprawy z powództwa K. Fabryki
Fortepianów i Pianin „C.”, spółki z o.o. w K. przeciwko Witholdowi M.,
prowadzącemu działalność gospodarczą pod firmą "P." z siedzibą w H. – wyrokiem
z dnia 2 września 2002 r. zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę
59 596,09 euro z 8% od dnia 4 października 1996 r. do dnia zapłaty, natomiast w
pozostałej części oddalił powództwo. Apelację wniesioną przez pozwanego Sąd
Apelacyjny w Łodzi oddalił wyrokiem z dnia 22 grudnia 2003 r.
Sąd Apelacyjny ustalił, że strony były związane umową o współpracy z dnia 31
stycznia 1995 r., w której powódka zobowiązała się do wyprodukowania – a
pozwany do zakupu – pianin zgodnie z ustalonym harmonogramem. W umowie
zastrzeżona została na rzecz pozwanego wyłączność sprzedaży pianin „C.” na
terenie Niemiec, Francji i krajów Beneluxu, a w aneksie sporządzonym dnia 29
marca 1995 r. pozwany zobowiązał się dostarczać powódce materiały, części i
podzespoły potrzebne do wyprodukowania zamówionych instrumentów.
Zgodnie z art. 27 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. – prawo
prywatne międzynarodowe (Dz.U. Nr 46, poz. 290 ze zm.), do zobowiązań
wynikających z zawartej umowy stosować należy – stwierdził Sąd Apelacyjny –
prawo polskie, ponieważ strony nie dokonały wyboru prawa. Analiza praw i
obowiązków stron prowadzi natomiast do wniosku, że zawarta umowa była umową
dostawy w rozumieniu art. 605 k.c., a nie – jak przyjmuje pozwany – umową
sprzedaży. Za kwalifikacją taką przemawia w szczególności okoliczność, że umowa
dotyczyła dłuższego okresu czasu i przewidywała przez cały ten czas produkcję
pianin na zamówienie pozwanego oraz ich periodyczne dostarczanie, co jest jedną
z cech dostawy odróżniającą ją od umowy sprzedaży.
W pozwie z dnia 2 czerwca 1999 r. powódka domagała się od pozwanego
m.in. reszty ceny należnej jej za dostarczone pianina oraz części ceny młotków
firmy „A.” w łącznej kwocie 144 584,09 marek niemieckich, wynikającej z faktur
wystawionych w dniach 7 czerwca 1996 r., 18 czerwca 1996 r. i 1 lipca 1996 r.
Pozwany – powołując się na art. 554 w związku z art. 612 k.c. – podniósł
zarzut przedawnienia. Odnosząc się do tego zarzutu, Sąd Apelacyjny stanął na
stanowisku, że art. 554 k.c., przewidujący dwuletnie przedawnienie roszczeń z
tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy,
nie ma zastosowania do umowy dostawy. W konsekwencji przyjął, że do roszczeń
powódki należy stosować trzyletni termin przedawnienia określony w art. 118 k.c.
Ze względu na to, że pozew został wniesiony przed upływem tego terminu oraz że
pozwany nie kwestionował faktu dostarczenia przez powódkę instrumentów
objętych fakturami z dnia 7 i 18 czerwca oraz z dnia 1 lipca 1996 r., Sąd Apelacyjny
uznał, iż prawidłowo wyliczona należność powódki wynikająca z wymienionych
faktur wynosi 116 559, 83 marek niemieckich, a – zgodnie z przepisami art. 3 i 5
ustawy z dnia 25 maja 2001 r. o skutkach wprowadzenia w niektórych państwach
członkowskich Unii Europejskiej wspólnej waluty euro (Dz.U. Nr 63, poz. 640 ze
zm.) – 59 596,09 euro. Kwota ta została na rzecz powódki zasądzona, gdyż – jak
ustalił Sąd Apelacyjny – pozwanemu nie przysługiwała w stosunku do powódki
wierzytelność, którą mógłby potrącić z należnej jej wierzytelności.
W kasacji od wyroku Sądu Apelacyjnego pozwany – powołując się na
podstawę określoną w art. 3931
pkt 1 k.p.c. – wnosił o jego zmianę w części
oddalającej apelację ewentualnie uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania. Wskazał na naruszenie art. 65 § 2, art. 118 i 612 k.c. przez przyjęcie,
że umowa łącząca go z powódką była umową dostawy, art. 554 k.c. przez
nieuwzględnienie zarzutu przedawnienia, art. 612 k.c. przez przyjęcie, że do umowy
dostawy nie ma zastosowania przepis art. 554 k.c., i art. 498 k.c. przez odmowę
dokonania potrącenia „kwot zgłoszonych przed Sądami pierwszej i drugiej instancji”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Rozważenia wymagają wywody skarżącego dotyczące wykładni art. 612 k.c. i
w związanej z tym dopuszczalności odpowiedniego stosowania w niniejszej sprawie
art. 554 k.c., zgodnie z którym roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie
działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, roszczenia rzemieślników z takiego
tytułu oraz roszczenia prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów
rolnych i leśnych przedawniają się z upływem lat dwóch. Opowiadając się
przeciwko możliwości zastosowania art. 554 k.c., Sąd Apelacyjny nawiązał do
uzasadnienia uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11
stycznia 2002 r., III CZP 63/01 (OSNC 2002, nr 9, poz. 106), w którym podkreślono,
że ustawodawca nie rozstrzyga jednolicie kwestii dopuszczalnego zakresu
odpowiedniego stosowania przepisów poświeconych jednej umowie do stosunków
prawnych zawiązanych w wyniku zawarcia innej umowy nazwanej. Pozwala on albo
na odpowiednie, ale zarazem pełne stosowanie wszystkich przepisów
poświęconych innej umowie nazwanej, z uwzględnieniem jedynie przepisów
znajdujących bezpośrednie zastosowanie, albo też wręcz wyczerpująco wskazuje
na określone jednoznaczne przedmioty regulacji, do których pozwala odpowiednio
stosować przepisy poświęcone innej umowie nazwanej. Przepis art. 612 k.c. jest,
zdaniem Sądu Apelacyjnego, przykładem posłużenia się przez ustawodawcę
drugim z wymienionych rozwiązań, wyraźnie bowiem ogranicza określony nim
zakres przedmiotowy dopuszczalnego odpowiedniego stosowania przepisów o
sprzedaży do stosunku prawnego, którego źródłem jest umowa dostawy. Z tej
przyczyny należy przyjąć, że „odpowiednie stosowanie” dotyczy jedynie praw i
obowiązków dostawcy i odbiorcy, a nie kwestii przedawnienia roszczeń.
Podejmując ten watek rozważań, trzeba zauważyć, że umowa dostawy
uregulowana została w tytule XIII księgi trzeciej kodeksu cywilnego jedynie w
sposób ramowy. W art. 612 k.c. ustawodawca zawarł natomiast odesłanie do
odpowiedniego stosowania przepisów o sprzedaży, które – jak się powszechnie
przyjmuje – jest uzasadnione faktem daleko idącego podobieństwa między obu
umowami. Artykuł 612 k.c., zgodnie z którym „w przedmiotach nieuregulowanych
przepisami niniejszego tytułu, do praw i obowiązków dostawcy i odbiorcy stosuje się
odpowiednio przepisy o sprzedaży”, jest przykładem posłużenia się przez
ustawodawcę przepisem odsyłającym. Sąd Apelacyjny trafnie zauważył, że
przepisy odsyłające – używane ze względu na postulat zwięzłości aktów prawnych
– występują w różnej postaci redakcyjnej, istotne znaczenie ma jednak ustalenie
sensu wynikającej z nich normy prawnej. Wymaga to przede wszystkim ustalenia
zakresu przedmiotowego odesłania, które – jak wynika z art. 612 k.c. – odnosi się
„do praw i obowiązków dostawcy i odbiorcy”, nieuregulowanych przepisami tytułu
XIII. Pojęcie praw i obowiązków składających się na treść stosunku
zobowiązaniowego jest pojęciem szerokim, obejmującym zarówno wierzytelność,
jak i dług. Nie można zatem podzielić poglądu Sądu Apelacyjnego, że przepis
regulujący kwestię przedawnienia roszczenia, a więc podmiotowo i przedmiotowo
skonkretyzowanego uprawnienia, nie odnosi się „do praw i obowiązków” podmiotów
stosunku zobowiązaniowego. Wręcz przeciwnie, regulacja terminu przedawnienia
roszczeń wynikających z określonego stosunku zobowiązaniowego dotyczy
bezpośrednio praw i obowiązków podmiotów tego stosunku. Tak też kwestia ta
wydaje się być postrzegana w nauce prawa, skoro w doktrynie zgodnie przyjmuje
się, że odesłanie przewidziane w art. 612 k.c. obejmuje m.in. art. 554 k.c. Należy
dodać, że także Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 maja 1997 r., I CKN 94/97 (nie
publ.), przyjął, iż w świetle art. 554 k.c. w związku z art. 612 k.c. termin
przedawnienia roszczeń dostawcy wynosi dwa lata. Wyrażony w powołanym
orzeczeniu pogląd nie został poparty bliższą argumentacją, co pozwala sądzić, że
kwestia ta – w ocenie składu orzekającego Sądu Najwyższego – nie budziła
wątpliwości.
Skoro regulacja zawarta w art. 554 k.c. odnosi się – o czym była już mowa –
do praw i obowiązków stron umowy dostawy, a kwestia przedawnienia roszczeń
dostawcy nie została uregulowana w przepisach tytułu XIII księgi trzeciej kodeksu
cywilnego, należy wyprowadzić wniosek, że art. 554 k.c. jest objęty zakresem
odesłania przewidzianego w art. 612 k.c. Ze względu na podobieństwo zachodzące
między umową dostawy a umową sprzedaży rozwiązanie takie jest w pełni
usprawiedliwione.
Rację ma zatem skarżący podnosząc, że zaskarżony wyrok wydany został z
naruszeniem przepisów art. 554 k.c. w związku z art. 612 k.c. Powoduje to
konieczność jego uchylenia w części oddalającej apelację pozwanego i przekazania
sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania. (...)
Z przytoczonych powodów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39313
§ 1 k.p.c.,
orzekł, jak w sentencji.