Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 16 lutego 2005 r.
I UK 184/04
Nie traci statusu nauczyciela w rozumieniu art. 88 ustawy z dnia 26 stycz-
nia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112
ze zm.) instruktor praktycznej nauki zawodu, który po zakończeniu działalności
dydaktycznej, zajmuje się przez pewien czas sprawami związanymi z likwidacją
dotychczasowej placówki nauczania.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Zbigniew
Hajn, Herbert Szurgacz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 lutego 2005 r. sprawy
z odwołania Ewy P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w S.
o prawo do emerytury nauczycielskiej, na skutek kasacji organu rentowego od wy-
roku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 18 lutego 2004 r. [...]
1. o d d a l i ł kasację;
2. zasądził od Skarbu Państwa - Sądu Apelacyjnego w Katowicach na rzecz
radcy prawnego Mariusza K. kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów udzielonej z
urzędu pomocy prawnej w postępowaniu kasacyjnym.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 20 marca 2003 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Katowicach oddalił odwołanie ubezpieczonej Ewy P. od decyzji Za-
kładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w S. z dnia 18 listopada 2002 r. odmawia-
jącej ubezpieczonej prawa do emerytury nauczycielskiej.
Sąd ustalił, że Ewa P., urodzona 1 października 1954 r., w dniu 24 paździer-
nika 2002 r. złożyła wniosek o przyznanie prawa do emerytury na podstawie art. 88
ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela. Wykazała 33 lata 1 miesiąc i
24 dni ogólnego stażu pracy, w tym 21 lat 4 miesiące i 29 dni pracy nauczycielskiej.
W okresie od 1 września 1976 r. do 30 listopada 2002 r. była zatrudniona w Zakła-
2
dach Remontowych Energetyki K. SA na stanowiskach: od 1 września 1976 r. do 30
września 1980 r. - referent ekonomiczny; od 1 października do 30 czerwca 2002 r. -
instruktor praktycznej nauki zawodu; od 1 lipca 2002 r. do 30 listopada 2002 r. - sa-
modzielny referent do spraw rozliczeń produkcji.
Stosunek pracy ustał za wypowiedzeniem przez pracodawcę na podstawie art.
30 § 1 pkt 2 k.p. w związku z art. 1 i 10 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczegól-
nych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczą-
cych zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze
zm.). Odwołująca się unieważniła swoje członkostwo w B. Otwartym Funduszu Eme-
rytalnym.
Zdaniem Sądu Okręgowego ubezpieczona nie spełnia warunków do przyzna-
nia jej prawa do emerytury na podstawie art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia
1982 r.- Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 ze zm.),
gdyż rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło za wypowiedzeniem przez pracodawcę z
przyczyn leżących po stronie zakładu pracy - Zakładów Remontowych Energetyki,
natomiast zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy w Specjalnym Ośrodku
Wychowawczym obejmowało czas określony. Do odwołującej się nie ma zastosowa-
nia ust. 2 art. 88 Karty Nauczyciela, a ponadto Zakłady Remontowe Energetyki nie
mieszczą się w katalogu podmiotów wymienionych w art. 1 ust. 1 Karty Nauczyciela.
Od powyższego wyroku apelację wniosła ubezpieczona. Domagała się zmiany
zaskarżonego wyroku i przyznania jej prawa do emerytury nauczycielskiej, z uzasad-
nieniem, że przesłanki nabycia prawa do emerytury nauczycielskiej (określone w art.
88 ustawy Karta Nauczyciela) zostały spełnione w całości.
Przesłanka z art. 88 ust. 2a, warunkująca nabycie prawa do emerytury nie-
przystąpieniem do otwartego funduszu emerytalnego, została spełniona, co wynika z
pisma Bankowego Otwartego Funduszu Emerytalnego z dnia 20 stycznia 2003 r. o
unieważnieniu umowy o członkostwo w tym Funduszu.
W kwestii sposobu rozwiązania stosunku pracy i jego wpływu na nabycie
uprawnień emerytalnych, skarżąca stwierdziła, że zgodnie z art. 91b ust. 2a ustawy
Karty Nauczyciela, do pracowników pełniących funkcję instruktorów praktycznej na-
uki zawodu, a więc do kategorii osób, do których zaliczała się powódka, znajdują za-
stosowanie przepisy art. 86-88 ustawy. Z art. 88 ust. 1a jednoznacznie wynika, iż
nauczyciele spełniający wymagania co do stażu pracy mogą przejść na emeryturę
również w wypadku rozwiązania stosunku pracy lub wygaśnięcia stosunku pracy w
3
okolicznościach określonych w art. 20 ust. 1, 6 i 7 ustawy. Zgodnie z art. 20 ust. 1
Karty Nauczyciela, dyrektor szkoły w razie częściowej likwidacji szkoły albo w razie
zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub
zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w peł-
nym wymiarze zajęć (co miało miejsce w przedmiotowej sprawie) rozwiązuje z nim
stosunek pracy. Rozwiązanie stosunku pracy następuje bez wniosku nauczyciela.
Wniosek taki jest niezbędny jedynie w sytuacji, gdy zamiarem nauczyciela jest przej-
ście w stan nieczynny.
Wyrokiem z dnia 18 lutego 2004 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach zmienił za-
skarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję organu rentowego i przyznał ubezpie-
czonej prawo do emerytury od grudnia 2002 r.
Po uzupełnieniu przez Sąd Apelacyjny postępowania dowodowego i dopusz-
czeniu dowodu z akt osobowych ubezpieczonej z ZRE K. Sąd ten ustalił, że w okre-
sie do 30 czerwca 2002 r. pracowała ona jako instruktor praktycznej nauki zawodu.
Ze względu na likwidację warsztatów szkolnych - w których ubezpieczona pracowała
jako instruktor praktycznej nauki zawodu w okresie od 1 lipca 2002 r. do 30 listopada
2002 r. - zajmowała się ona rozliczaniem działalności zlikwidowanych warsztatów i
porządkowaniem dokumentacji oddziału szkolenia zawodowego, co wynika z pisma
pracodawcy z dnia 17 grudnia 2003 r. Ostatecznie rozwiązanie stosunku pracy na-
stąpiło z dniem 30 listopada 2002 r. za wypowiedzeniem przez pracodawcę na pod-
stawie art. 30 § 1 pkt 2 k.p. w związku z art. 1 i 10 ustawy z 28 grudnia 1989 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy oraz zmianie niektórych ustaw. Sąd Apelacyjny przyjął,
że zatrudnienie ubezpieczonej w okresie od lipca do listopada 2002 r. związane było
z potrzebą likwidacji warsztatów szkolnych. Oznacza to, że rozwiązanie stosunku
pracy z ubezpieczoną nastąpiło w okolicznościach określonych w art. 20 ust. 1 pkt 2
ustawy Karta Nauczyciela w związku z art. 88 ust. 1a. Ubezpieczona spełnia więc
warunki do przyznania jej prawa do emerytury nauczycielskiej od dnia zaprzestania
pracy.
Kasacja organu rentowego od powyższego wyroku została oparta na zarzucie
oczywistego naruszenia art. 88 ust. 1 i ust. 1a Karty Nauczyciela. Przywilej przejścia
na wcześniejszą emeryturę odnosi się do nauczyciela. W dacie rozwiązania stosunku
pracy ubezpieczona nie miała statusu instruktora praktycznej nauki zawodu, lecz
zajmowała stanowisko samodzielnego referenta do spraw rozliczeń produkcji. Ze
4
świadectwa pracy, którego treści ubezpieczona nie kwestionowała wynika, że od
dnia 1 lipca 2002 r. doszło do zmiany warunków pracy ubezpieczonej, w szczególno-
ści jej stanowiska pracy. Nie można więc przyjąć, że miało miejsce rozwiązanie sto-
sunku pracy przez nauczyciela, co między innymi warunkuje prawo do przejścia na
wcześniejszą emeryturę.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 88 Karty Nauczyciela stwarza przywilej przejścia na emeryturę
bez względu na wiek nauczycielom, którzy mają dłuższy niż wymagany przepisami
ogólnymi okres zatrudnienia (w przypadku kobiet 30 lat, zamiast wymaganych 20)
oraz dłuższy okres zatrudnienia w szczególnym charakterze (20 lat, zamiast wyma-
ganych powszechnie 15 lat). W świetle art. 88 Karty Nauczyciela przesłankami uzy-
skania prawa do emerytury są ponadto posiadanie statusu nauczyciela w rozumieniu
Karty oraz rozwiązanie stosunku pracy na wniosek nauczyciela względnie przez pra-
codawcę, ale w warunkach określonych art. 20 ust. 1, 6 i 7 tej ustawy. Wymienione
przesłanki prawa do emerytury jako regulacja szczególna, odbiegająca od systemu
powszechnego, muszą być interpretowane w sposób ścisły. Za takim kierunkiem in-
terpretacji w zakresie przesłanki posiadania okresów zatrudnienia opowiedział się
Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 20 listopada 2001 r., II UKN 626/00 (OSNP 2003
nr 16, poz. 390), stwierdzając, że określone art. 88 Karty Nauczyciela warunki prawa
do emerytury w postaci posiadania okresów zatrudnienia i pracy w szczególnych wa-
runkach muszą być spełnione do dnia ustania stosunku pracy nauczyciela. Podobnie
ścisła musi być wykładnia dotycząca statusu prawnego osoby ubiegającej się o eme-
ryturę na podstawie art. 88 Karty Nauczyciela. Wymieniony przepis jednoznacznie
wiąże możliwość uzyskania emerytury z posiadaniem przez osobę ubiegającą się o
emeryturę statusu nauczyciela. Wynika to z literalnego, jednoznacznego brzmienia
przepisu, który stanowi, że „nauczyciele” mogą, po rozwiązaniu na swój wniosek
stosunku pracy, przejść na emeryturę. Dodatkowo ust. 1a tego artykułu wskazuje, że
nauczyciele mogą przejść na emeryturę również w wypadku rozwiązania stosunku
pracy lub jego wygaśnięcia w okolicznościach określonych w art. 20 ust. 1, 6 i 7 Karty
Nauczyciela.
Zgodnie z art. 91b ust. 2a przepisy Karty Nauczyciela w zakresie dotyczącym
między innymi prawa do emerytury na zasadach przewidzianych art. 88 stosuje się
5
również do pracowników, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 4 i 5 tej ustawy, tj. mię-
dzy innymi do pracowników pełniących funkcję instruktorów praktycznej nauki za-
wodu.
W rozpoznawanej sprawie jest bezsporne, że ubezpieczona w okresie od 1
października 1980 r. do 30 czerwca 2002 r. miała status instruktora praktycznej nauki
zawodu. Sporne jest, czy po tym dniu ubezpieczona utraciła ten status, jak wywodzi
kasacja, czy też statusu tego nie utraciła wykonując w okresie od 1 lipca 2002 r. do
30 listopada tego roku czynności związane z likwidacją szkoły przyzakładowej. W
okolicznościach sprawy należy przyjąć, że ubezpieczona zajmując się w wymienio-
nym okresie wyłącznie czynnościami związanymi z likwidacją szkoły przyzakładowej,
w której miała status instruktora praktycznej nauki zawodu, nie utraciła tego statusu.
Przede wszystkim, po likwidacji szkoły w stosunku do ubezpieczonej nie dokonano
wypowiedzenia dotychczasowych warunków pracy, co byłoby niezbędne w razie
przejścia na stanowisko samodzielnego referenta do spraw rozliczeń produkcji, nie
została z nią również zawarta nowa umowa o pracę na tym stanowisku. Oznacza to,
że z formalnego punktu widzenia ubezpieczona w dalszym ciągu zachowała dotych-
czasowy status instruktora praktycznej nauki zawodu. Merytorycznie, sprawy, którymi
ubezpieczona zajmowała się w okresie od lipca do listopada 2002 r., miały bezpo-
średni związek z dotychczasową pracą i polegały na porządkowaniu dokumentacji
Oddziału Szkolnictwa Zawodowego oraz rozliczaniu działalności zlikwidowanych
warsztatów szkolnych. Opowiadając się za ścisłą wykładnią przepisów o emerytu-
rach dla nauczycieli Sąd Najwyższy w składzie orzekającym jest zdania, że nie traci
statusu nauczyciela w rozumieniu art. 88 Karty Nauczyciela (instruktora praktycznej
nauki zawodu) osoba, która po zakończeniu działalności dydaktycznej zajmuje się
przez pewien okres czasu sprawami organizacyjnymi, związanymi z likwidacją do-
tychczasowej placówki nauczania.
Z przytoczonych względów, w oparciu o art. 39312
k.p.c. orzeczono jak w sen-
tencji wyroku.
========================================