Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 3 marca 2005 r.
I PK 191/04
Porozumienie o zawieszeniu stosowania układu zbiorowego pracy za-
wiera się dla wszystkich pracowników objętych tym układem, chyba, że strony
wyraźnie wyłączą z jego zakresu jednoznacznie określoną grupę pracowników
(art. 24127
w związku z art. 239 § 1 i art. 2419
§ 1 zdanie drugie k.p.).
Przewodniczący SSN Barbara Wagner (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Hajn, Andrzej Kijowski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 3 marca 2005 r. sprawy
z powództwa Franciszka M. przeciwko Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w J. o
nagrodę jubileuszową i odprawę pieniężną, na skutek kasacji powoda od wyroku
Sądu Okręgowego-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach z dnia 14 maja
2004 r. [...]
o d d a l i ł kasację, nie obciążył powoda kosztami postępowania kasacyj-
nego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy w Kielcach wyrokiem z dnia 14 maja 2004 r. [...] zmienił wyrok
Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Jędrzejowie z dnia 13 listopada 2003 r. [...], zasą-
dzający od Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w J. na rzecz Franciszka M. kwoty
6.000 zł tytułem odprawy emerytalnej i 4.000 zł tytułem nagrody jubileuszowej, w ten
sposób, że powództwo oddalił.
Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne i ich
prawna ocena: Franciszek M. był zatrudniony w Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej
w J. od dnia 15 sierpnia 1983 r., ostatnio na stanowisku mechanika. W Okręgowej
Spółdzielni Mleczarskiej w J. obowiązywał zakładowy układ zbiorowy pracy. Na pod-
stawie protokołu dodatkowego nr 4 do tego układu, strony zawiesiły jego postano-
wienia dotyczące nagród jubileuszowych i jednorazowych odpraw przyznawanych w
2
związku z przejściem na emeryturę lub rentę na okres od 1 lutego 2003 r. do 31
stycznia 2004 r. W dniu 27 stycznia 2003 r. powód wypowiedział umowę o pracę w
związku z przejściem na emeryturę. Rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło 31 marca
2003 r., w następstwie czego Franciszek M. nabył od tej daty prawo do emerytury.
Na podstawie art. 921
k.p. strona pozwana wypłaciła powodowi odprawę emerytalną
w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia, odmawiając wypłaty nagrody jubi-
leuszowej i odprawy emerytalnej w wysokości wynikającej z postanowień zakłado-
wego układu zbiorowego.
W ocenie Sądu Rejonowego, protokół dodatkowy nr 4 z dnia 31 stycznia 2003
r. do zakładowego układu zbiorowego pracy w sprawie zawieszenia stosowania nie-
których jego postanowień nie obejmuje powoda. Według tego Sądu, zakres podmio-
towy protokołu odnosi się wyłącznie do pracowników, których stosunki pracy rozwią-
zano z powodu trudności finansowych dotyczących zakładu pracy. Rozwiązanie
umowy o pracę z Franciszkiem M. nie nastąpiło z przyczyn finansowych, lecz w dro-
dze złożonego przez powoda wypowiedzenia w związku z jego przejściem na eme-
ryturę. Wobec tego Franciszek M. nabył zarówno prawo do nagrody jubileuszowej jak
i prawo do odprawy na zasadach określonych przez zakładowy układ zbiorowy.
Sąd Okręgowy nie podzielił poglądu Sądu pierwszej instancji i uznał, że proto-
kół dodatkowy nr 4 do zakładowego układu zbiorowego pracy obejmował swym za-
kresem podmiotowym powoda, w konsekwencji czego Franciszek M. nie nabył prawa
do świadczeń wynikających z układu. Według Sądu, istotne znaczenie w rozpozna-
wanej sprawie ma wykładnia protokołu dodatkowego nr 4. Do 1 lutego 2003 r., czyli
daty jego wejścia w życie, zgodnie z art. 17 i art. 18 zakładowego układu zbiorowego
pracy, pracownikom strony pozwanej przysługiwały nagroda jubileuszowa oraz jed-
norazowa odprawa w związku z przejściem na emeryturę lub rentę w wysokości
uzależnionej od stażu pracy. Na podstawie protokołu dodatkowego strony zawiesiły
na okres od 1 lutego 2003 r. do 31 stycznia 2004 r. stosowanie, między innymi, art.
17 i art. 18 zakładowego układu zbiorowego pracy. Wedle art. 24127
§ 3 k.p., zawie-
szenie stosowania części zakładowego układu zbiorowego pracy powoduje, że w
zakresie i przez czas określony w porozumieniu nie stosuje się z mocy prawa wyni-
kających z tego układu warunków umów o pracę. W ocenie Sądu, gramatyczna treść
porozumienia zamieszczonego w protokole nr 4 w sprawie zawieszenia niektórych
postanowień układu zbiorowego pracy wskazuje, że przyczyną dla której strony
układu zawarły porozumienie były „trudności finansowe Spółdzielni w wyniku których
3
następują rozwiązania umów o pracę z przyczyn dotyczących zakładu pracy”. Z tre-
ści protokołu dodatkowego nie wynika podmiotowe ograniczenie zakresu stosowania
jego postanowień do pracowników, z którymi rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło
wyłącznie z przyczyn dotyczących pracodawcy. Powód nie może domagać się
świadczeń, o których stanowi układ, ponieważ w dniu rozwiązania umowy o pracę, to
jest 31 marca 2003 r., jego postanowienia w tej części były zawieszone.
Franciszek M. zaskarżył ten wyrok kasacją. Wskazując jako podstawy kasacji
naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 239 § 1 k.p. w związku
z art. 24127
§ 1 i § 3 k.p. oraz protokołu dodatkowego nr 4 do zakładowego układu
zbiorowego pracy Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w J. - poprzez wyrażenie po-
glądu, że przepisy nie zezwalają na zawieszenie postanowień zakładowego układu
zbiorowego pracy „w stosunku do określonych tylko grup pracowniczych”, i że proto-
kół dodatkowy nr 4 „obejmuje podmiotowo pracowników, których stosunki pracy roz-
wiązano z przyczyn trudności finansowych dotyczących zakładu pracy”, a także na-
ruszenie przepisów postępowania, a to art. 382 k.p.c. - poprzez „dokonanie sprzecz-
nych ustaleń z treścią zebranego materiału dowodowego w pierwszej instancji” oraz
art. 233 § 1 k.p.c. - poprzez dowolną ocenę materiału dowodowego i przyjęcie sta-
nowiska, że „strony porozumienia [...] miały na uwadze zawieszenie niektórych po-
stanowień układu zbiorowego w stosunku do wszystkich pracowników z powodu
trudności finansowych Spółdzielni w wyniku których następują rozwiązania umów o
pracę z przyczyn dotyczących pracodawcy”, wniósł o „uchylenie w całości skarżone-
go wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach i przekazanie sprawy temu Sądowi do po-
nownego jej rozpoznania w innym składzie z uwzględnieniem na rzecz skarżącego
kosztów postępowania kasacyjnego jako części kosztów tego postępowania”. Jako
okoliczność uzasadniającą rozpoznanie kasacji powołał potrzebę wykładni art. 239 §
1 k.p. i art. 24127
k.p. „w przedmiocie wyjaśnienia czy wg tych przepisów jest możliwe
zawieszenie postanowień układu zbiorowego pracy w stosunku do określonej grupy
pracowników [...]. Jeżeli zaś nie jest możliwe, to czy takie podmiotowe zawieszenie
układu zbiorowego, powoduje bezwzględną nieważność takiego porozumienia (art.
58 kc w zw. z art. 300 kp) wzgl. czy w takim wypadku porozumienie tak zawarte od-
nosi skutek zawieszający niektóre postanowienia układu zbiorowego w stosunku do
wszystkich pracowników objętych tym układem.”
W uzasadnieniu kasacji pełnomocnik skarżącego podniósł, że stanowisko
Sądu w kwestii wykładni protokołu dodatkowego nr 4 jest błędne. Wskazał, że Sąd
4
ten uległ „sugestii prezentowanej przez stronę pozwaną”, wedle której intencją za-
warcia porozumienia było zawieszenie niektórych uprawnień pracowniczych obej-
mujących wszystkich pracowników. Według pełnomocnika Franciszka M., treść pro-
tokołu dodatkowego nr 4 „w istocie, gdy weźmie się pod uwagę jego literalne brzmie-
nie” dotyczy tylko tych pracowników strony pozwanej, z którymi rozwiązano stosunek
pracy z powodu trudności finansowych pracodawcy. Jego zdaniem, ocena Sądu wy-
kracza poza zakres swobodnej oceny dowodów, albowiem jest ona jednostronna i
sprzeczna z materiałem dowodowym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja oparta jest na obu podstawach wskazanych w art. 3931
k.p.c. W
pierwszej kolejności należy przeto odnieść się do zarzutu naruszenia przepisów po-
stępowania. Nie jest on trafny. Stan faktyczny rozpoznawanej sprawy nie jest skom-
plikowany. Podstawę faktyczną rozstrzygnięcia zawartego w zaskarżonym wyroku
stanowiły ustalenia, których dokonał Sąd pierwszej instancji. W postępowaniu apela-
cyjnym nie były one przez strony kwestionowane. Zasadniczy sprzeciw skarżącego
budzi stanowisko Sądu drugiej instancji, że zakres protokołu dodatkowego nr 4 - po-
rozumienia zawieszającego stosowanie niektórych postanowień obowiązującego u
strony pozwanej zakładowego układu zbiorowego pracy z 29 grudnia 1995 r. - nie był
ograniczony podmiotowo do pracowników zwalnianych z pracy z przyczyn dotyczą-
cych pracodawcy, lecz że dotyczył wszystkich pracowników strony pozwanej. W tym
właśnie dostrzega on „dowolność” oceny materiału dowodowego zebranego w spra-
wie, a w istocie owego protokołu dodatkowego. Problem więc nie w błędnej ocenie
dowodów, ale w wadliwej, zdaniem pełnomocnika skarżącego, kwalifikacji prawnej
prawidłowo ustalonego stanu faktycznego.
Z przepisów Kodeksu pracy nie wynika expressis verbis czy porozumienie o
zawieszeniu stosowania układu zbiorowego pracy ma dotyczyć wszystkich pracowni-
ków objętych tym układem, czy też może ograniczać jego zakres odniesienia do nie-
których tylko grup pracowników. Porozumienie, o którym traktuje art. 24127
k.p., pro-
wadzi do swoistej zmiany układu. Swoistej, bo polegającej na okresowym zawiesze-
niu stosowania jego postanowień, a w konsekwencji - zastąpieniu na ten czas „ukła-
dowej” treści stosunków pracy treścią „ustawową”. Porozumienie zawieszające, jak
każde inne zmieniające układ, ma formalny kształt protokołu dodatkowego. Zgodnie
5
z art. 2419
§ 1 zdanie drugie k.p., „do protokołów dodatkowych stosuje się odpowied-
nio przepisy dotyczące układu”. Według art. 239 § 1 k.p., układ zbiorowy pracy za-
wiera się dla wszystkich pracowników zatrudnionych przez pracodawcę, „chyba że
strony w układzie postanowią inaczej”. Wynika stąd, że wyłączenie w porozumieniu o
zawieszeniu stosowania układu zbiorowego pewnej grupy pracowników objętych tym
układem jest prawnie dopuszczalne. Dla swej skuteczności wymaga jednak wyraź-
nego uzgodnienia przez strony i jasnego określenia kategorii pracowników, których
porozumienie nie dotyczy. W braku takiego niebudzącego wątpliwości ograniczenia,
porozumienie obejmuje wszystkich pracowników objętych zawieszonym (w całości
lub w części) układem.
Treść, a ściślej tekst, protokołu dodatkowego nr 4 z dnia 31 stycznia 2003 r.
nie pozostawia żadnych wątpliwości co do tego, że strony zakładowego układu zbio-
rowego pracy Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w J. zawieszają nim art. art. 9, 12 i
załącznik Nr 4, 14, 15, 16, 17, 18 i 30 tegoż układu na okres od 1 lutego 2003 r. do
31 stycznia 2004 r., a porozumienie to zawierają „w związku z trudnościami finanso-
wymi Spółdzielni w wyniku których następują rozwiązania umów o pracę z przyczyn
dotyczących zakładu pracy”. Cytowany zwrot nie określa, jak chciałby pełnomocnik
skarżącego, zakresu podmiotowego zastosowania protokołu, lecz stanowi uzasad-
nienie dla jego zawarcia. Stosowanie niektórych postanowień zakładowego układu
zbiorowego pracy (wymienionych w protokole dodatkowym) zostało zawieszone od 1
lutego 2003 r. do 31 stycznia 2004 r. (czas określony w porozumieniu) ze względu na
trudności finansowe Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w J. Trudności finansowe
tego rodzaju, że uzasadniają one zwolnienia pracowników z przyczyn dotyczących
pracodawcy. A więc istotne. Zawieszenie stosowania układu jest jednak skuteczne,
ex lege, wobec wszystkich pracowników objętych układem. Za taką interpretacją za-
kresu podmiotowego protokołu dodatkowego nr 4 przemawiają również, poza języ-
kowymi, względy systemowe - analiza jego zakresu przedmiotowego. Zawieszenie
dotyczy bowiem nie tylko świadczeń związanych z rozwiązaniem stosunku pracy (np.
odprawy emerytalnej lub rentowej), ale także należności przysługujących pracowni-
kom w czasie trwania zatrudnienia (np. dodatków za prowadzenie pojazdu samocho-
dowego czy tzw. „śniadaniówki”). Warto też podnieść, że wyłączenie oznaczonych
grup pracowników spod działania układu (niektórych jego postanowień) może być
dokonane jedynie z obiektywnie uzasadnionych powodów. Sytuację prawną pracow-
ników mogą wszak różnicować tylko kryteria niedyskryminujące. Proponowana przez
6
pełnomocnika Franciszka M. wykładnia protokołu dodatkowego, zgodnie z którą za-
wieszenie stosowania układu odnosiłoby skutek tylko do pracowników zwalnianych z
pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy, prowadziłaby do oczywistej dyskryminacji
tej grupy pracowników. Interpretacja taka byłaby nie tylko sprzeczna z zasadą rów-
nego traktowania pracowników, ale i z regułami logiki. Wszak to właśnie pracownicy
zwalniani z pracy z przyczyn ich niedotyczących korzystają ze wzmożonej ochrony
socjalnej i materialnej (odprawy).
Sąd zatem prawidłowo wyłożył postanowienia protokołu dodatkowego nr 4 i
właściwie je zastosował. Zarzuty kasacji odnoszące się do uchybienia przepisom art.
239 § 1 k.p. oraz art. 24127
§ 1 i § 3 k.p. są bezzasadne.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312
k.p.c.,
orzekł jak w sentencji.
========================================