Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 13 KWIETNIA 2005 R.
III KK 134/04
Do zrealizowania znamion przedmiotowych typu przestępstwa prze-
mytu celnego (a przez to znamion przedmiotowych paserstwa celnego z
art. 91 § 3 k.k.s.) niezbędne jest jednoczesne spełnienie dwóch przesła-
nek: istnienia obowiązku celnego polegającego na przedstawieniu lub
zgłoszeniu towaru organowi celnemu oraz istnienia należności celnej, którą
można uszczuplić przez niedopełnienie tego obowiązku.
Przewodniczący: sędzia SN E. Gaberle (sprawozdawca).
Sędziowie SN: T. Grzegorczyk, J. Rychlicki.
Prokurator Prokuratury Krajowej: B. Drozdowska.
Sąd Najwyższy w sprawie Andrzeja J., uniewinnionego od popełnie-
nia przestępstwa z art. 91 § 3 k.k.s., po rozpoznaniu w Izbie Karnej na roz-
prawie w dniu 13 kwietnia 2005 r., kasacji, wniesionej przez pełnomocnika
Urzędu Celnego w K. od wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 12 wrze-
śnia 2003 r., zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w K. z dnia 13 stycz-
nia 2003 r.,
o d d a l i ł kasację (...)
U Z A S A D N I E N I E
Wyrokiem z dnia 13 stycznia 2003 r. Sąd Rejonowy w K. uniewinnił
Andrzeja J. od popełnienia przestępstwa skarbowego z art. 91 § 3 k.k.s.
polegającego na tym, że w okresie od lutego 2002 r. do dnia 26 marca
2
2002 r. w miejscowości S. przechowywał samochód osobowy marki Opel
Kadett Kombi wiedząc, że stanowi on przedmiot przestępstwa skarbowego
z art. 86 § 3 k.k.s. w zb. z art. 54 § 2 k.k.s. w zw. z art. 7 § 1 k.k.s, tj. że zo-
stał wprowadzony na polski obszar celny bez przedstawienia organowi cel-
nemu, czym Skarb Państwa został narażony na uszczuplenie cła w kwocie
8 971,50 zł i podatków, w łącznej kwocie 13 443,50 zł.
Na podstawie art. 230 § 2 k.p.k. Sąd orzekł nadto o przekazaniu
Urzędowi Celnemu w K. dowodów rzeczowych (samochodu i kluczyków)
opisanych w poz. 1 – 2 – do odrębnego postępowania celnego.
Apelację od tego wyroku wniósł oskarżyciel publiczny – Urząd Celny
w K. i zarzucając obrazę prawa materialnego, a w szczególności przepisów
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie usta-
nowienia taryfy celnej (Dz. U. Nr 146, poz. 1639) oraz błąd w ustaleniach
faktycznych, domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania
sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Wyrokiem z dnia 12 września 2003 r. Sąd Okręgowy w K. zmienił za-
skarżony wyrok o tyle, że za podstawę prawną orzeczenia o dowodach
rzeczowych przyjął przepis art. 15 § 4 k.k.s, a w pozostałej części utrzymał
ten wyrok w mocy.
W kasacji wniesionej przez pełnomocnika Urzędu Celnego w K. do-
magano się „uchylenia w całości zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego
w K. i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania”, zarzucając rażące
naruszenie prawa materialnego, tj. art. 86 k.k.s. i 91 § 3 k.k.s., „polegające
na wadliwej wykładni zastosowanych przepisów prawa, a konkretnie usta-
wowego znamienia czynu z art. 86 § 1 k.k.s, tj. narażenia Skarbu Państwa
na uszczuplenie należności celnej poprzez przyjęcie, że obowiązująca na
podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11 grudnia 2001 r. w
sprawie ustanowienia taryfy celnej (Dz. U. Nr 146, poz. 1639) od dnia 1
stycznia 2002 r. zerowa stawka celna dla samochodów osobowych pocho-
3
dzących z Unii Europejskiej jest stosowana automatycznie, bez spełnienia
dodatkowych wymogów, wobec czego nie zostało wypełnione ustawowe
znamię czynu zabronionego z art. 86 k.k.s. uzależniającego odpowiedzial-
ność z art. 91 § 3 k.k.s.”.
W odpowiedzi na tę kasację prokurator Prokuratury Okręgowej w K.
wniósł o jej uwzględnienie, natomiast prokurator Prokuratury Krajowej zło-
żył wniosek o oddalenie kasacji.
Rozstrzygając o kasacji Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zarzut rażącego naruszenia prawa materialnego poprzez dokonanie
błędnej wykładni art. 86 § 3 k.k.s. (w zw. z § 1 tego przepisu) i art. 91 § 3
k.k.s. nie mógł być uznany za zasadny. Zastrzec przy tym trzeba, że doko-
nując oceny tego zarzutu należy uwzględniać – z powodów oczywistych –
stan prawny obowiązujący w chwili czynu i wyrokowania przez sądy obu
instancji, czyli obowiązujący przed dniem 1 maja 2004 r., ze względu zaś
na obszerność problematyki celnej zachodzi konieczność ograniczenia
rozważań do realiów tej sprawy, tj. do przypadków wprowadzania towarów
na polski obszar celny (z pominięciem przypadków wywożenia towarów),
jak również skoncentrowanie uwagi na stosowaniu tzw. stawki celnej obni-
żonej do zera – w skrócie: stawki celnej zerowej (z pominięciem kwestii
stosowania innych stawek oraz opłat celnych).
Uznając zarzut kasacji za niezasadny, zgodzić się trzeba z niektórymi
wywodami skarżącego przedstawionymi w uzasadnieniu skargi kasacyjnej
oraz w informacji z dnia 3 lutego 2005 r. Trafnie więc zauważono, że obo-
wiązująca od dnia 1 stycznia 2002 r. na towary pochodzące z krajów Unii
Europejskiej zerowa stawka celna nie oznacza zniesienia lub zawieszenia
cła na te towary, oraz że zastosowanie tej stawki nie następuje automa-
tycznie, lecz na wniosek uprawnionej osoby i po spełnieniu odpowiednich
warunków, dotyczących zarówno przywiezionego towaru, jaki i obowiązku
poddania się stosownym procedurom celnym. Warunki te określają posta-
4
nowienia Protokołu nr 4 do Układu Europejskiego ustanawiającego Stowa-
rzyszenie między Rzecząpospolitą Polską z jednej strony a Wspólnotami
Europejskimi i ich Państwami Członkowskimi z drugiej strony, sporządzo-
nego w Brukseli dnia 16 grudnia 1991 r. (tekst układu i protokołu nr 4: za-
łącznik do Dz. U. z 1994 r., Nr 11, poz. 38 ze zm.), jak również przepisy
ustawy z dnia 9 stycznia 1997 r. – Kodeks celny (Dz. U. z 2001 r. Nr 75,
poz. 802 ze zm.) oraz wydane na podstawie tych aktów prawnych przepisy
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie usta-
nowienia Taryfy celnej (Dz. U. Nr 146, poz. 1639) i rozporządzenia Ministra
Finansów z dnia 25 września 2001 r. w sprawie wyjaśnień do reguł pocho-
dzenia towarów (Dz. U. Nr 112, poz. 1199).
Rację ma też skarżący, że w przypadku niespełnienia choćby jedne-
go z warunków określonych w powołanych wyżej przepisach, organ celny
władny jest odmówić preferencyjnego traktowania przywiezionego towaru
(zob. przypadki wymienione w ust. 14 powołanego rozporządzenia z dnia
25 września 2001 r., obejmujące także nielegalne przywiezienie towarów,
co zgodnie z art. 9 § 1 kod. cel. oznacza wprowadzenie towaru na polski
obszar celny bez spełnienia obowiązku określonego w art. 86 § 1 k.k.s., tj.
bez przedstawienia towaru organowi celnemu lub bez zgłoszenia celnego).
Odmowa preferencji celnych powoduje zastosowanie stawki celnej wyższej
niż preferencyjna i powstanie długu celnego, co jednak nie jest równo-
znaczne z istnieniem należności celnej, o której mowa w art. 86 § 1 k.k.s. i
zrealizowaniem określonych w tym przepisie znamion przestępstwa prze-
mytu celnego. Popełnienie tego przestępstwa nie wchodzi bowiem w grę
we wszystkich tych przypadkach, w których dopełniono obowiązku przed-
stawienia lub zgłoszenia towaru (brak jednego ze znamion przestępstwa),
choćby nawet wskutek odmowy zastosowania preferencji celnych (np. z
powodu nienależytego udokumentowania pochodzenia towaru z Unii Euro-
pejskiej) powstał dług celny i tym samym należność celna w rozumieniu art.
5
3 § 1 pkt 2 i pkt 8 kod. cel. Popełnienie przestępstwa przemytu celnego nie
następuje również wtedy, gdy niedopełniono wprawdzie wskazanego w art.
86 § 1 k.k.s. obowiązku celnego, lecz przywieziony (nielegalnie) towar nie
podlega ocleniu (m.in. z powodu obowiązywania zerowej stawki celnej).
Brak obowiązku uiszczenia cła za przywieziony towar może przy tym wyni-
kać z późniejszego przedłożenia dokumentów świadczących o preferencyj-
nym pochodzeniu towaru, a w przypadku przywiezienia towarów używa-
nych, nawet bez przedłożenia takich dokumentów, gdyż ich preferencyjne
pochodzenie można uznać „na postawie oznakowań na towarze lub jego
opisu itd.”, bądź gdy „nie ma żadnych wskazówek, że towary nie spełniają
wymogów reguł pochodzenia” (ust. 5 pkt „b” i „c” rozporządzenia z dnia 25
września 2001 r.). Mimo więc, że nie spełnienie choćby jednego z warun-
ków wymaganych do zastosowania preferencji celnych uprawnia organ
celny do ustalenia stawki innej niż preferencyjna (w tej sprawie stawki au-
tonomicznej zamiast zerowej), to jednak wobec niezrealizowania znamion
przestępstwa skarbowego z art. 86 § 1 k.k.s., popełnienie tego przestęp-
stwa nie następuje. Dla zrealizowania znamion przedmiotowych przestęp-
stwa przemytu celnego (a przez to znamion przedmiotowych paserstwa
celnego z art. 91 § 3 k.k.s.) niezbędne jest bowiem jednoczesne spełnienie
dwóch przesłanek: musi istnieć obowiązek celny polegający na przedsta-
wieniu lub zgłoszeniu towaru organowi celnemu i zarazem należność cel-
na, którą można by uszczuplić przez niedopełnienie tego obowiązku. Mię-
dzy niedopełnieniem obowiązku celnego, a narażeniem na uszczuplenie
należności celnej musi zatem zachodzić związek przyczynowy. Tym sa-
mym, jeżeli w momencie niedopełnienia obowiązku celnego określonego w
art. 86 § 1 k.k.s. tzw. obniżona stawka celna wynosi zero, to również na-
leżność celna jest wtedy równa zeru i nie można jej uszczuplić. Istota prze-
stępstwa przemytu celnego polega na uchyleniu się sprawcy od przedsta-
wienia lub zgłoszenia towaru organowi celnemu, aby uniknąć przez to ob-
6
owiązku uiszczenia należnego cła lub opłaty celnej. Inaczej mówiąc: w
przepisie art. 86 § 1 k.k.s. chodzi o narażenie na uszczuplenie tej należno-
ści celnej, którą sprawca byłby zobowiązany uiścić, gdyby przywożąc towar
dopełnił określonego w tym przepisie obowiązku celnego. Art. 86 § 1 k.k.s.
nie obejmuje natomiast sytuacji, gdy dopiero niedopełnienie lub nienależyte
dopełnienie określonego w nim obowiązku tworzy możliwość powstania na-
leżności celnej, nieistniejącej w ogóle w razie jego dopełnienia. Tym bar-
dziej zaś nie obejmuje sytuacji, gdy należność celna powstaje wskutek nie-
dopełnienia obowiązków określonych w innych przepisach celnych (np.
niezłożenie wniosku o zastosowanie zerowej stawki celnej, czy też niedo-
kładne wypełnienie przedłożonych dowodów pochodzenia towaru – zob.
ust. 14 rozporządzenia z dnia 25 września 2001 r.). Brak znamion prze-
stępstwa skarbowego nie oznacza, że osoba wprowadzająca nielegalnie
na polski obszar celny towar niepodlegający ocleniu, lub przywożąca taki
towar legalnie, lecz bez dopełnienia obowiązków wymaganych do zasto-
sowania preferencji celnych, nie ponosi żadnych konsekwencji prawnych,
oraz że uniewinnienie jej od popełnienia przestępstwa skarbowego jest
równoznaczne z pozbawieniem organu celnego możliwości kontroli celnej
przywożonych z zagranicy towarów. Taką konsekwencją prawną jest od-
mowa preferencyjnego traktowania przywiezionych towarów i zastosowanie
przez organ celny stawki innej niż preferencyjna (zerowa). Powstały wtedy
(i dopiero wtedy) dług celny wynika jednak z zastosowania sankcji za nie-
dopełnienie lub nienależyte dopełnienie obowiązków celnych związanych z
przywozem towaru, nie istnieje zaś wcześniej, w chwili niedopełnienia ob-
owiązku przedstawienia (zgłoszenia) towaru, co z przyczyn wskazanych
wyżej, jest warunkiem zrealizowania znamion przestępstwa przemytu cel-
nego określonych w art. 86 § 1 k.k.s. Tego rodzaju sankcje finansowe, nie
wchodzące w zakres znamion przestępstwa skarbowego, przewidują rów-
nież inne ustawy chroniące interes fiskalny państwa (zob. np. przepis art.
7
27 ust. 5 ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług
oraz o podatku akcyzowym, obowiązującej w chwili czynu i wyrokowania w
tej sprawie oraz art. 109 ust. 4 i 5 obowiązującej aktualnie ustawy z dnia 11
marca 2004 r. o podatku od towarów i usług, Dz. U. Nr 54, poz. 535). Do-
datkowego podkreślenia wymaga również to, że decyzja organu celnego o
zastosowaniu stawki celnej zerowej nie ma charakteru konstytutywnego
(prawotwórczego). Uprawnienie do uzyskania określonej (także zerowej)
stawki celnej nie wynika bowiem z decyzji organu celnego, lecz z przepi-
sów prawa ustanawiających takie uprawnienie. Organ celny zobowiązany
jest jedynie sprawdzić, jakie warunki spełnia dany towar i zastosować
stawkę odpowiadającą tym warunkom, jest to więc decyzja o charakterze
deklaratoryjnym (stwierdzającym istnienie określonego uprawnienia). Jeżeli
zatem to nie decyzja organu celnego, lecz przepis prawa jest źródłem
określonego uprawnienia, to oczywiste być musi, że przy istnieniu warun-
ków do uzyskania tego uprawnienia organ celny nie może kogokolwiek go
pozbawić, gdyż działałby wówczas wbrew prawu. Równie oczywiste jest,
że braku warunków do zastosowania zerowej stawki celnej nie wolno do-
mniemywać, lecz konieczne jest udowodnienie, że warunki te nie zostały
spełnione.
W niniejszej sprawie sąd ustalił, że znajdujący się w posiadaniu
oskarżonego samochód był towarem spełniającym warunki wymagane do
przyjęcia zerowej stawki celnej (ustalenie to zostało oparte na danych o
samochodzie wynikających z załączonych do akt dokumentów, a ponow-
nego zwrócenia uwagi wymaga tutaj treść ust. 5 pkt „b” i pkt „c” rozporzą-
dzenia z dnia 25 września 2001 r.). W takiej zaś sytuacji samochód ten nie
podlegał ocleniu przy wprowadzaniu go przez nieustalona osobę na polski
obszar celny i niedopełnieniu przez tę osobę obowiązku celnego określo-
nego w art. 86 § 1 k.k.s. Natomiast zastosowanie przez organ celny, z po-
wodu niedopełnienia tego obowiązku, stawki celnej innej niż zerowa i po-
8
wstanie wskutek tego długu celnego, należy traktować jako konsekwencję
prawną (sankcję) nielegalnego wprowadzenia towaru (samochodu) na pol-
ski obszar celny, nie zaś jako należność celną w rozumieniu art. 86 § 1
k.k.s.
Wskazać jeszcze trzeba i na taką możliwość, że osoba wjeżdżająca
samochodem do Polski (np. w celach turystycznych) może nie planować
pozbycia się samochodu, wobec czego obowiązek dopełnienia stosownych
procedur celnych nabiera aktualności dopiero wtedy, gdy samochód ten
stanie się w Polsce przedmiotem obrotu (np. sprzedaży czy darowizny).
Na koniec nie sposób nie zauważyć, że powołanie w akcie oskarże-
nia przepisu art. 54 § 2 k.k.s., jak też wskazanie w uzasadnieniu kasacji na
spowodowanie przez oskarżonego uszczuplenia należności podatkowych,
polega na oczywistym nieporozumieniu. Przestępstwo z art. 54 k.k.s., jako
przestępstwo indywidualne, może być popełnione wyłącznie przez podatni-
ka, przy czym przepisy Kodeksu karnego skarbowego odnoszące się do
podatku VAT nie penalizują paserstwa, a z kolei przepisy dotyczące podat-
ku akcyzowego przewidują wprawdzie w art. 65 k.k.s. paserstwo akcyzowe,
lecz obejmuje ono zupełnie inne, niż w tej sprawie, stany faktyczne.
Z tych wszystkich powodów Sąd Najwyższy oddalił kasację jako nie-
zasadną.