Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 maja 2005 r.
II UK 201/04
Kwota przychodu mającego wpływ na zawieszenie emerytury osoby pro-
wadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą (art. 104 ust. 1a ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych, jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) jest ustalana nieza-
leżnie od podstawy wymiaru składek zadeklarowanej przed przyznaniem prawa
do świadczenia oraz po jego przyznaniu w przypadku dobrowolnego kontynuo-
wania ubezpieczenia.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 maja 2005 r. sprawy z
wniosku Grażyny B.-M. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi
w G. o emeryturę, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego
w Gdańsku z dnia 5 maja 2004 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 12 września 2002 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w G. zawiesił od dnia 1 marca 2000 r. wypłatę emerytury wnioskodawczyni Grażynie
B.-M. na podstawie art. 103 ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) z
powodu kontynuowania działalności zarobkowej.
Po rozpoznaniu odwołania wnioskodawczyni Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu wyrokiem z dnia 3 stycznia 2003 r. [...] zmienił
zaskarżoną decyzję i przyznał prawo do wypłaty emerytury. Sąd ustalił, że prawo do
emerytury na podstawie art. 29 ustawy o emeryturach i rentach zostało przyznane
wnioskodawczyni prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Toruniu z dnia 14
2
maja 2001 r. zmieniającym odmowną decyzję organu rentowego. W sprawie zakoń-
czonej tym wyrokiem Sąd uznał, że wnioskodawczyni - jako osoba prowadząca indy-
widualną kancelarię adwokacką - w zakresie prawa do emerytury, podobnie jak w za-
kresie ubezpieczenia społecznego, jest traktowana jak pracownik i przy spełnieniu
wymaganych warunków może przejść na emeryturę w wieku określonym w tym
przepisie. W wykonaniu tego wyroku organ rentowy wydał w dniu 27 czerwca 2002 r.
decyzję ustalającą wysokość emerytury i zawiesił jej wypłatę do czasu złożenia
oświadczenia o wysokości przychodów od dnia 1 marca 2000 r. Po złożeniu tego
oświadczenia organ rentowy stwierdził, że wnioskodawczyni w dacie przyznania
prawa do emerytury kontynuowała prowadzenie dotychczasowej działalności i w
związku z tym zaskarżoną decyzją zawiesił wypłatę emerytury. Oceniając podstawę
prawną tej decyzji Sąd uznał, że przepis art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i
rentach, stanowiący, że prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wy-
sokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowane-
go bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wy-
konywał zatrudnienie bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, nie
ma zastosowania do wnioskodawczyni. Przepis wszedł bowiem w życie dnia 1 lipca
2000 r. i odnosi się do stanów zaistniałych od tej daty. Emerytura została przyznana
wnioskodawczyni od dnia 1 marca 2000 r. i przepis ten wówczas nie obowiązywał.
Ponadto przepis odnosi się do osób, które w dniu 1 lipca 2000 r. kontynuowały za-
trudnienie na podstawie umowy o pracę, natomiast wnioskodawczyni nie pozosta-
wała w stosunku pracy lecz prowadziła indywidualną kancelarię adwokacką.
W apelacji od tego wyroku organ rentowy zarzucił, że skoro przy przyznaniu
prawa do emerytury wnioskodawczyni została uznana za pracownika, ma do niej za-
stosowanie odnoszący się do pracowników przepis art. 103 ust. 2a ustawy o emery-
turach i rentach. Niezależnie od tego emerytura wnioskodawczyni podlegała zawie-
szeniu lub zmniejszeniu z powodu osiągania dochodu przekraczającego określone
kwoty graniczne.
Wyrokiem z dnia 5 maja 2004 r. [...] Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Gdańsku zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie. Sąd Apela-
cyjny podzielił pogląd Sądu pierwszej instancji, że przepis art. 103 ust. 2a ustawy o
emeryturach i rentach nie ma zastosowania do adwokata wykonującego zawód w
indywidualnej kancelarii, gdyż adwokat taki nie jest pracownikiem w rozumieniu
przepisów prawa pracy i przepisów ubezpieczeniowych. Podobne stanowisko zajął
3
Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 kwietnia 2004 r., II UZP 2/04 (OSNP 2005 nr 2,
poz. 24) stwierdzającej, że prawo do emerytury adwokata kontynuującego nieprze-
rwanie praktykę adwokacką w kancelarii adwokackiej po dacie jego nabycia nie
ulega zawieszeniu na podstawie art. 103 ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2004 r. Nr 39, poz. 353). Przepis ten nie może zatem stanowić podstawy prawnej
zawieszenia emerytury wnioskodawczyni. Natomiast podstawą taką może być prze-
pis art. 104 regulujący zawieszanie i zmniejszanie emerytur i rent z uwagi na osiąga-
ne przychody - przekraczające 70% przeciętnego wynagrodzenia (powodujące
zmniejszenie świadczeń) i przekraczające 130% przeciętnego wynagrodzenia (po-
wodujące zawieszenie świadczeń). Zasady zawieszania i zmniejszania świadczeń
określone są w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 22 lipca
1992 r. w sprawie szczegółowych zasad zawieszania i zmniejszania emerytury lub
renty (Dz.U. Nr 58, poz. 290 ze zm.), które zachowało aktualność z mocy art. 194
ustawy. Zgodnie z art. 104 ust. 1 ustawy za przychód uważa się przychód z tytułu
działalności podlegającej obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu. Przepis art.
104 ust. 1a stanowi, że przychodem z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej
jest podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Z kolei na podstawie
art. 104 ust. 2 za działalność podlegającą obowiązkowemu ubezpieczeniu uznaje się
zatrudnienie lub służbę czy inną pracę zarobkową albo prowadzenie działalności go-
spodarczej. Adwokat nie jest ani pracownikiem ani osobą prowadzącą działalność
gospodarczą, lecz jest osobą wykonującą inną pracę zarobkową. Nie ma więc do
niego zastosowania ani przepis art. 103 ust. 2a ani przepis art. 104 ust. 1a. Zgodnie
z art. 18 ust. 8 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) podstawę wymiaru składek na ubezpiecze-
nie społeczne osób prowadzących działalność gospodarczą stanowi kwota zadekla-
rowana, nie niższa jednak niż 60% przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim
kwartale. Wprowadzając swoistego rodzaju fikcję prawną ustawodawca przyjął, że
dla tej grupy osób przychód nie może być niższy niż podstawa wymiaru składki na
ubezpieczenie społeczne. Nie oznacza to jednak, że nie może on być wyższy. Przy-
jęcie stałego, sztywnego przychodu tej grupy ubezpieczonych stawiałoby ją w znacz-
nie lepszej sytuacji niż inne grupy ubezpieczonych (na przykład pracowników) i sta-
nowiłoby naruszenie określonej w art. 32 Konstytucji RP zasady równości wobec
prawa. Opłacanie składki od najniższej podstawy wymiaru nie oznacza, iż należy
4
automatycznie taki deklarowany przychód przenieść na grunt ustawy o emeryturach i
rentach. Wprawdzie wnioskodawczyni opłacała składkę na ubezpieczenie w najniż-
szej wysokości, jednak deklarowany przez nią przychód we wniosku o emeryturę
przekroczył 130% przeciętnego wynagrodzenia i taki przychód faktycznie osiągała.
Zgodnie z § 3 powołanego rozporządzenia emeryt lub rencista podejmując pracę lub
inną działalność obowiązany jest powiadomić organ rentowy i jednocześnie złożyć
oświadczenie, czy zamiarem jego jest osiąganie dochodów powodujących zmniej-
szenie lub zawieszenie świadczeń. W oświadczeniu z dnia 13 marca 2000 r. odwo-
łująca się złożyła oświadczenie, że zamiarem jej jest uzyskiwanie przychodów z ty-
tułu wykonywania zawodu adwokata powodująca ich zawieszenie świadczenia. Uzy-
skiwane przychody wykazane przez nią w latach 2000 - 2002 znacznie przekraczały
130% przeciętnego wynagrodzenia. Błędne wskazanie podstawy prawnej w zaskar-
żonej decyzji nie zwalnia sądu od obowiązku ustalenia, czy nie zachodzą przesłanki
skutkujące odmową podjęcia wypłaty zawieszonego świadczenia. W świetle dokona-
nych ustaleń decyzja okazała się zasadna. Emerytura została przyznana wniosko-
dawczyni na podstawie prawomocnego wyroku w wieku niższym niż 60 lat i mimo że
wnioskodawczyni nie miała statusu pracownika, prawomocny wyrok jest w tej spra-
wie wiążący. Wiek emerytalny wnioskodawczyni osiągnęła 27 listopada 2003 r. i od
tej daty ma prawo do pełnej emerytury niezależnie od wysokości przychodów, co wy-
nika z treści art. 103 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach. Okoliczność ta nie ma
wpływu na rozstrzygnięcie, a kwestia podjęcia wypłaty emerytury jest przedmiotem
odrębnego postępowania przed organem rentowym.
Wyrok ten wnioskodawczyni zaskarżyła kasacją opierając ją na obu podsta-
wach wymienionych w art. 3931
k.p.c. W pierwszej kolejności przytoczyła naruszenie
przepisów postępowania. Pierwszy zarzut dotyczy naruszenia art. 378 k.p.c. „bowiem
Sąd Apelacyjny rozpoznał sprawę ponad granice zakreślone apelacją i jako podsta-
wę uwzględnienia apelacji przyjął z urzędu zarzuty, które nie zostały podniesione
przez skarżącego”. Kolejny zarzut obejmuje naruszenie przepisów „poprzez stwier-
dzenie w części końcowej uzasadnienia, że w ocenie Sądu Apelacyjnego brak było
podstaw prawnych do przyznania wnioskodawczyni prawa do wcześniejszej emery-
tury, bowiem art. 29 ustawy FUS dotyczy tylko i wyłącznie pracowników, a skarżąca
takiego statusu nie posiadała w momencie składania wniosku o świadczenie i osią-
gnięcia wieku 55 lat - co nie było przedmiotem sprawy i godzi w ustalony wcześniej
prawomocny wyrok ustalający prawo wnioskodawczyni do wcześniejszej emerytury
5
oraz inne prawomocne wyroki ustalające to prawo w tej samej grupie zawodowej”.
Trzeci zarzut dotyczy naruszenia przepisu art. 47714
k.p.c. „poprzez uwzględnienie
apelacji organu rentowego, mimo stwierdzenia przez Sąd Apelacyjny, że zarzuty
apelacji nie są zasadne. Zgodnie z treścią tego przepisu apelacja winna ulec oddale-
niu”. Jako podstawę naruszenia prawa materialnego wnioskodawczyni przytacza na-
ruszenie art. 104 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych „poprzez błędne przyjęcie, że nie ma on zasto-
sowania do skarżącej, gdyż nie można jej traktować jako osoby prowadzącej działal-
ność pozarolniczą oraz poprzez uznanie, że wnioskodawczyni wykonuje inną pracę
zarobkową (wymienioną w ust. 2 art. 104 ustawy FUS) podlegającą obowiązkowemu
ubezpieczeniu społecznemu, co pozwoliło sądowi na wyprowadzenie wniosku, że do
skarżącej nie ma zastosowania art. 104 ust. 1a, na który powołuje się w odwołaniu”.
Wbrew ustaleniom Sądu Apelacyjnego, wnioskodawczyni jako adwokat osiąga przy-
chód z działalności pozarolniczej stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpie-
czenie społeczne w wysokości 60% przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim
kwartale, taką składkę płacą wszyscy adwokaci, a w aktach rentowych jest wykaz
składek wnioskodawczyni z nagłówkiem „działalność pozarolnicza - wykonywanie
zawodu adwokata. W glosie krytycznej T. Binczyckiej-Majewskiej (OSP 2000 nr 1,
poz. 110 do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 1998 r. w sprawie II UKN
576/97, OSNP 2000 nr 1, poz. 11) wyrażony został pogląd, że „adwokaci uzyskali z
mocy ustawy kwalifikację prawną osób prowadzących pozarolniczą działalność w
świetle ustawy o FUS. Nigdy nie było kwestionowane, że adwokat wykonuje działal-
ność pozarolniczą, a w szczególności okoliczności tej nie kwestionował organ rento-
wy”. Następny zarzut dotyczy niewłaściwego zastosowania przepisów rozporządze-
nia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 22 lipca 1992 r. w sprawie szczegóło-
wych zasad zawieszania i zmniejszania emerytury lub renty „mimo nietraktowania
wnioskodawczyni jako osoby prowadzącej działalność gospodarczą”. Ostatni zarzut
dotyczy niezastosowania art. 18 ust. 8 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o sys-
temie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którym „przychód stanowi zadeklarowana
kwota składki. Wobec powyższego należy uznać, że Sąd Apelacyjny określił przy-
chód wnioskodawczyni bez podstawy prawnej”. W związku z tymi zarzutami wnio-
skodawczyni wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie apelacji organu
rentowego, ewentualnie o uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Ape-
lacyjnemu w Gdańsku do ponownego rozpoznania.
6
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Bezzasadny jest zarzut naruszenia art. 378 § 1 k.p.c. Przepis ten stanowi, że
sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarże-
nia bierze jednak pod uwagę nieważność postępowania. Przepis nie zawiera rygo-
rów, obowiązujących na podstawie art. 3931
§ 1 k.p.c. przy rozpoznawaniu kasacji. W
tym ostatnim przypadku Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawy w granicach podstaw
prawnych przytoczonych w kasacji, co wynika z wyraźnego sformułowania „w grani-
cach zaskarżenia kasacją oraz jej podstaw”. Wobec braku podobnego zastrzeżenia
w art. 378 § 1 k. p. c. sąd drugiej instancji rozpoznając apelację kontroluje prawidło-
wość zaskarżonego wyroku w takich granicach, w jakich został on zakwestionowany
w apelacji. Nie jest natomiast związany wskazaną w apelacji podstawą prawną.
Określający wymagania formalne apelacji przepis art. 368 § 1 k.p.c. nie nakłada na
stronę wnoszącą apelację obowiązku przytoczenia podstawy prawnej. O podstawie
prawnej rozstrzyga sąd drugiej instancji niezależnie od tego, czy strona wnosząca
apelację wskazała prawidłową czy błędną podstawę prawną, czy też nie wskazała jej
w ogóle. Odnosząc te zasady do niniejszej sprawy, w której wyrok Sądu pierwszej
instancji został zaskarżony w całości z zarzutem, że uchylenie zawieszenia emerytu-
ry jest sprzeczne z prawem, Sąd Apelacyjny miał obowiązek zbadania, czy zawie-
szenie emerytury miało podstawę prawną czy też nie. Instytucja apelacji jest skon-
struowana w ten sposób, że sąd drugiej instancji jest sądem orzekającym meryto-
rycznie i przeprowadza niezbędne dowody we własnym zakresie. Uchylenie wyroku
może nastąpić tylko wówczas, gdy zachodzi potrzeba przeprowadzenia dowodów w
całości (art. 386 § 4 k.p.c.). Kontrolując pogląd prawny uzasadniający zmianę decyzji
organu rentowego sąd drugiej instancji bada jednocześnie, czy zostały dokonane
wystarczające ustalenia faktyczne pozwalające na przyjęcie tej czy też innej podsta-
wy prawnej. W przypadku, gdy warunki zawieszenia emerytury zostały określone
alternatywnie w kilku przepisach prawa, sąd drugiej instancji, uznając prawidłowość
poglądu co do braku podstaw do zastosowania jednego z tych przepisów musi zba-
dać, czy nie zachodzą warunki określone w innych przepisach. Jeżeli ustalenie ist-
nienia lub braku takich warunków wymaga ponownej oceny materiału dowodowego
albo przeprowadzenia dodatkowych dowodów, sąd drugiej instancji dokonuje tych
czynności we własnym zakresie. Przy przyjęciu na podstawie dokonanych przez
7
siebie ustaleń, że istniała podstawa prawna do wydania zaskarżonej decyzji, sąd
drugiej instancji na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienia zaskarżony wyrok i oddala
odwołanie. W tym kontekście bezzasadny jest podniesiony w kasacji zarzut narusze-
nia art. 47714
k.p.c. Przepis ten w § 1 stanowi, że sąd oddala odwołanie, jeżeli nie ma
podstaw do jego uwzględnienia. Brak podstaw do uwzględnienia odwołania wystę-
puje wówczas, gdy zaskarżona decyzja jest prawidłowa merytorycznie i zgodna z
prawem. Kontroli sądu podlega prawidłowość samego rozstrzygnięcia zawartego w
decyzji niezależnie od uzasadnienia tego rozstrzygnięcia - wskazania podstawy fak-
tycznej i prawnej. Sąd nie jest więc związany wskazaną przez organ rentowy pod-
stawą prawną i oddala odwołanie, jeżeli istnieje inna podstawa prawna, która nie po-
zwala na jego uwzględnienie.
Ostatni z podniesionych w kasacji zarzutów naruszenia prawa procesowego
nie podlega rozpoznaniu przez Sąd Najwyższy, gdyż jego sformułowanie nie odpo-
wiada wymaganiom prawidłowego przytoczenia podstaw kasacyjnych określonej w
art. 3933
§ 1 pkt 2 k.p.c. Zarzut nieprawidłowego zdaniem skarżącej przedstawienia
w uzasadnieniu wyroku krytycznego wobec prawomocnego rozstrzygnięcia poglądu
jest bowiem określony opisowo, bez wskazania przepisu, który miałoby być naru-
szać. Można jedynie stwierdzić, że zarówno organ rentowy jak i oba sądy respektują
rozstrzygnięcie prawomocnego wyroku przyznającego prawo do emerytury. Krytycz-
ny pogląd co do zgodności z prawem tego wyroku nie miał wpływu na rozstrzygnięcie
niniejszej sprawy, co Sąd Apelacyjny wyraźnie podkreślił w uzasadnieniu swego
wyroku. Fakt, że strona nie zgadza się z zawartymi w uzasadnieniu wyroku sformu-
łowaniami, które nie są związane z treścią rozstrzygnięcia, nie może być uznany za
podstawę kasacji.
Przechodząc do zarzutów naruszenia prawa materialnego należy stwierdzić,
że w kasacji słusznie zarzuca się błędną wykładnię art. 104 ust. 1a ustawy o emery-
turach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (obecnie jednolity tekst:
Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.). Przepis ten stanowi, że dla emerytów i ren-
cistów prowadzących pozarolniczą działalność za przychód przyjmuje się przychód
stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne w rozumieniu
przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych. W przepisie tym, odsyłającym do
definicji przychodu zawartej w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych, mowa jest o osobach prowadzących pozarolniczą działal-
ność. To ostatnie określenie Sąd Apelacyjny błędnie odniósł tylko do osób prowa-
8
dzących działalność gospodarczą. Definicja osób prowadzących pozarolniczą dzia-
łalność zawarta jest w art. 8 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych,
który stanowi, że za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się: 1) osobę
prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o dzia-
łalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, 2) twórcę i artystę, 3)
osobę wykonującą wolny zawód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od
osób fizycznych. Adwokaci należą do ostatniej kategorii wymienionych tutaj osób i
ma do nich zastosowanie ta sama definicja przychodu, co do osób prowadzących
działalność gospodarczą. Ogólna definicja przychodu zawarta jest w art. 4 pkt 9
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który określa go jako przychody w ro-
zumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych. Przychodami są
więc otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pie-
niądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych
nieodpłatnych świadczeń (art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku do-
chodowym od osób fizycznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze
zm.). Przychód w tym rozumieniu, a więc bez odliczenia kosztów jego uzyskania,
stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne grup ubezpieczo-
nych (między innymi pracowników), wymienionych w art. 18 ust. 1 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z art. 18 ust.8 tej ustawy podstawę wymiaru
składek na ubezpieczenie społeczne osób prowadzących pozarolniczą działalność
stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60% przeciętnego miesięcznego
wynagrodzenia w poprzednim kwartale. W stosunku do osób prowadzących pozarol-
niczą działalność, w tym wykonujących wolny zawód adwokatów, przychodem, od
którego na podstawie art. 104 ust. 8 ustawy o emeryturach i rentach uzależnione jest
zawieszenie lub zmniejszenie emerytury i renty, jest z mocy art. 104 ust. 1a tej
ustawy kwota ustalona na zasadach określonych w art. 18 ust. 8 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych.
Mimo błędnego poglądu, że przepis art. 104 ust. 1a ustawy o emeryturach i
rentach nie ma zastosowania do wnioskodawczyni, Sąd Apelacyjny zajął się kwestią
ustalenia przychodu na podstawie art. 18 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych. Zarzut naruszenia tego przepisu przez jego niezastosowanie jest nie-
uzasadniony. Dokonując interpretacji przepisu Sąd Apelacyjny uznał, że na jego
podstawie przychód wnioskodawczyni powinien być ustalony w kwocie wyższej niż
wynikająca z twierdzeń wnioskodawczyni kwota odpowiadająca 60% przeciętnego
9
wynagrodzenia. Zaprezentowana w zaskarżonym wyroku wykładnia przepisu jest
prawidłowa. Z jego treści nie można bowiem wyprowadzić wniosku, że przychodem
osób prowadzących pozarolniczą działalność jest kwota odpowiadająca 60% prze-
ciętnego wynagrodzenia, skoro używa on określenia, że przychód stanowi kwota za-
deklarowana. Regulacja ta wynika stąd, że definicja przychodu zawarta w art. 4 pkt 9
jest nieprzydatna w stosunku do osób prowadzących własną działalność, które więk-
szość wpływów pieniężnych lub innych przeznaczają na pokrycie wydatków związa-
nych z prowadzeniem tej działalności. Definicja przychodu w stosunku do tej grupy
osób została zatem zmodyfikowana w ten sposób, że przychodem jest kwota wpły-
wów pozostająca w dyspozycji tych osób po odliczeniu wydatków. Przepis używa
określenia „kwota zadeklarowana”, gdyż tylko osoba prowadząca działalność ma
możliwość ustalenia przychodu w tym rozumieniu. W odniesieniu do sytuacji, gdy
wpływy z prowadzenia działalności nieznacznie przekraczają wydatki lub są od nich
niższe, przepis wprowadza minimalną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie
społeczne - 60% przeciętnego wynagrodzenia. W tym przypadku ustawa odchodzi
od zasady związku podstawy wymiaru składki z uzyskanym faktycznie przychodem.
Drugim przypadkiem takiego odejścia jest regulacja zawarta w art. 19 ust. 1, zgodnie
z którym podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne nie może być wyż-
sza niż 250% przeciętnego wynagrodzenia w sytuacji, gdy przychód ubezpieczonego
przekracza tę kwotę. Ustawa zakreśla zatem granice podstawy wymiaru składek -
minimalną i maksymalną - i w tych granicach ustanawia zasadę, że podstawą wymia-
ru składek jest kwota przychodu zadeklarowanego przez ubezpieczonego. Zadekla-
rowana kwota powinna odpowiadać faktycznemu przychodowi z tym, że nie ma moż-
liwości kontroli zgodności deklaracji ze stanem faktycznym. Składka jest bowiem
opłacana od podstawy wymiaru ustalonej w stosunku miesięcznym, natomiast usta-
lenie faktycznego przychodu wymaga rozliczenia w dłuższym okresie czasu.
Regulacja zawarta w art. 104 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach, służąca
ustaleniu przychodu emerytów i rencistów prowadzących działalność pozarolniczą
wpływającego na ewentualne zawieszenie lub zmniejszenie świadczeń, odwołuje się
jedynie do zasad ustalania przychodu analogicznych do zasad ustalenia podstawy
wymiaru składek, nie odnosi się natomiast do faktycznej podstawy wymiaru składek
opłacanych przez emeryta lub rencistę. Z chwilą ustalenia prawa do emerytury lub
renty osoby prowadzącej działalność pozarolniczą obowiązek jej ubezpieczenia
ustaje i może się ona jedynie ubezpieczyć dobrowolnie (art. 9 ust. 5 ustawy o syste-
10
mie ubezpieczeń społecznych). Wraz z ustaniem ubezpieczenia ustaje obowiązek
opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Dla celów ustalenia podstawy wy-
miaru składki deklarację kwoty podstawy wymiaru składek składają tylko ci emeryci i
renciści, którzy ubezpieczyli się dobrowolnie. Przepis art. 104 ust.1a ustawy o eme-
ryturach i rentach odnosi się do wszystkich emerytów i rencistów omawianej grupy
osób, a więc niezależnie od tego, czy ubezpieczyli się dobrowolnie, czy też nie, zo-
bowiązani są do złożenia deklaracji o przychodach, które zamierzają uzyskać po
przyznaniu prawa do świadczenia. Nie jest to deklaracja dotycząca podstawy wymia-
ru składek, lecz deklaracja przychodu spodziewanego po ustaniu ubezpieczenia.
Powołanie się w art. 104 ust. 1a na podstawę wymiaru składek w sytuacji, gdy nie
ma obowiązku zapłaty składki, odnosi się jedynie do zasad ustalania kwoty przycho-
du. Deklarację dotyczącą zamierzonego osiągania przychodu każdy emeryt i rencista
składa wraz z zawiadomieniem o podjęciu działalności lub jej kontynuowaniu po uzy-
skaniu prawa do emerytury lub renty. Wynika to z regulacji zawartej w § 3 rozporzą-
dzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 22 lipca 1992 r. w sprawie szczegó-
łowych zasad zawieszania i zmniejszania emerytury lub renty. Zarzut, że przepisy
tego rozporządzenia nie mają w sprawie zastosowania, nie ma żadnego uzasadnie-
nia. Zgodnie z art. 194 ustawy o emeryturach i rentach wydane na podstawie dotych-
czasowych ustaw przepisy wykonawcze pozostają w mocy, jeżeli nie są sprzeczne z
przepisami ustawy. Za sprzeczny z ustawą można uznać przepis § 1 rozporządzenia
w takim zakresie, w jakim definiuje on dochody emerytów i rencistów. Ustawa odstę-
puje bowiem od określenia „dochody” używając określenia „przychód” i wprowadza-
jąc zasady jego ustalania. Natomiast przepisy rozporządzenia dotyczące zasad po-
stępowania w przedmiocie zawieszania emerytur i rent, w tym przepis § 3 o deklaro-
waniu spodziewanych przychodów na przyszłość oraz przepis § 5 o obowiązku za-
wiadamia w każdym roku kalendarzowym (do końca lutego) o przychodach osią-
gniętych w roku ubiegłym nie pozostają w sprzeczności z ustawą. Zgodnie z § 7 roz-
porządzenia kwotę przychodu ustala się w stosunku rocznym licząc od daty, w której
powstało prawo do świadczeń. Kwota podstawy wymiaru składek zadeklarowana
przez ubezpieczonego przed powstaniem prawa do świadczeń nie pozostaje w żad-
nym związku z przychodami uzyskiwanymi przez emeryta lub rencistę po powstaniu
tego prawa. Dlatego kwota przychodów mających wpływ na zawieszenie emerytury
lub renty w stosunku do osób prowadzących działalność pozarolniczą, o których
mowa w art. 104 ust.1a ustawy o emeryturach i rentach, jest ustalana niezależnie od
11
podstawy wymiaru składek zadeklarowanej przed przyznaniem prawa do świadczeń
oraz po przyznaniu tego prawa w przypadku dobrowolnego kontynuowania ubezpie-
czenia. Kwotę tę ustala się odrębnie na podstawie oświadczenia i dokumentów, o
których mowa w powołanych przepisach rozporządzenia.
Tę zasadę zastosował Sąd Apelacyjny ustalając przychód wnioskodawczyni
na podstawie złożonych przez nią oświadczeń. Oświadczenia te zawierają zadekla-
rowaną kwotę przychodu w rozumieniu art. 18 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych. Wysokość ustalonego w zaskarżonym wyroku przychodu w kwotach
przekraczających 130% przeciętnego wynagrodzenia nie jest w kasacji kwestiono-
wana. Żądanie wnioskodawczyni ustalenia jej przychodu w kwocie oderwanej od
rzeczywistego przychodu (60% przeciętnego wynagrodzenia) nie ma żadnego uza-
sadnienia prawnego.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
k.p.c. oddalił kasację.
========================================