Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 maja 2005 r.
III PK 20/05
Zmniejszenie się liczby zatrudnionych pracowników poniżej 51 osób w
okresie obowiązywania art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyj-
nym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsię-
biorców oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1995 r. Nr 1, poz. 2 ze zm.)
wyłącza stosowanie tego przepisu, co nie oznacza jednak utraty prawa do
wzrostu wynagrodzenia, a jedynie stwarza możliwość uzasadnionego wypowie-
dzenia przez pracodawcę warunków płacy tym pracownikom, którzy objęci byli
tą regulacją w okresie, gdy pracodawca zatrudniał powyżej 50 pracowników.
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Herbert Szurgacz, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 maja 2005 r. sprawy z
powództwa Marii B.-R. przeciwko Samodzielnemu Publicznemu Zakładowi Opieki
Zdrowotnej w S. o nagrody roczne i zaległe wynagrodzenie, na skutek kasacji strony
pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Siedlcach z dnia 9 listopada 2004 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Powódka Maria B.-R. w sprawie przeciwko Samodzielnemu Publicznemu Za-
kładowi Opieki Zdrowotnej w S. wniosła o zasądzenie na jej rzecz łącznie kwoty
12.297,04 zł tytułem nagrody rocznej za lata 1999-2002 oraz łącznie kwoty 4.872,00
zł tytułem zaległego wynagrodzenia za lata 2001-2003.
Powódka od dnia 1 lipca 1991 r. była zatrudniona w Miejskim Zespole Pu-
blicznych Zakładów Lecznictwa w S. na stanowisku lekarza internisty. Na mocy
uchwały Rady Miejskiej w S. z dnia 23 listopada 1998 r. Miejski Zespół Publicznych
Zakładów Lecznictwa w S. przekształcony został w Samodzielny Publiczny Zakład
2
Opieki Zdrowotnej w S., który stał się stroną w dotychczasowych stosunkach pracy.
Warunki wynagradzania powódki nie uległy zmianie. Dopiero pismem z dnia 8 wrze-
śnia 2003 r. pozwany wypowiedział powódce warunki pracy w zakresie uprawnienia
do nagrody rocznej. Okres wypowiedzenia upłynął w dniu 31 grudnia 2003 r. Od
sierpnia 1990 r. do czerwca 2001 r. wynagrodzenie zasadnicze powódki wynosiło
1.347,00 zł. Od lipca 2001 r. wzrosło ono do kwoty 1.447,00 zł, a od czerwca 2002 r.
do kwoty 2.000,00 zł. Od maja do grudnia 2002 r. pozwany tytułem realizacji ustawy
o negocjacyjnym systemie kształtowania wynagrodzeń wypłacał powódce dodatek w
kwocie 110,23 zł miesięcznie. Od stycznia 2003 r. kwota ta zwiększyła wynagrodze-
nie zasadnicze, które wynosiło 2.110,23 zł. Od czerwca 2003 r. nastąpiła kolejna
podwyżka wynagrodzenia zasadniczego do kwoty 2.510,00 zł. Na skutek podwyżki
wynagrodzenia zasadniczego, która nastąpiła z dniem 1 lipca 2001 r., miesięczne
wynagrodzenie powódki, biorąc pod uwagę pochodne od wynagrodzenia zasadni-
czego, wzrosło o 160 zł. Z chwilą podjęcia od maja 2002 r. wypłaty miesięcznego
dodatku w kwocie 110, 23 zł, o którą to kwotę od stycznia 2003 r zwiększyło się wy-
nagrodzenie zasadnicze, miesięczne wynagrodzenie powódki w porównaniu do
grudnia 2000 r. wzrosło o 270,23 zł. W styczniu 2001 r. pozwany zatrudniał 57 osób,
następnie miała miejsce stopniowa redukcja zatrudnienia. W tak ustalonym stanie
faktycznym Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Siedlcach zasą-
dził na rzecz powódki łącznie kwotę 10.141,04 zł tytułem nagrody rocznej za lata
2000-2003 r., w pozostałym zaś zakresie powództwo o nagrodę roczną oddalił oraz
uchylił wyrok zaoczny z dnia 8 marca 2004 r. w części dotyczącej: całości zaległego
wynagrodzenia za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2003 r., zaległego wynagrodze-
nia za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2002 r. ponad kwotę 172 zł oraz zaległego
wynagrodzenia za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2001 r. ponad kwotę 1.476 zł i
w tej części powództwo oddalił.
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Siedlcach zaskar-
żonym wyrokiem oddalił apelację pozwanego, podzielając ustalenia faktyczne po-
czynione przez Sąd Rejonowy i ich prawną ocenę. Sąd stwierdził, iż pozwany Samo-
dzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w S. w 1998 r. na mocy art. 231
k.p. stał
się stroną w stosunkach pracy nawiązanych przez Miejski Zespół Publicznych Zakła-
dów Lecznictwa. W ocenie Sądu skutkiem tego było wstąpienie przez pozwanego z
mocy prawa w stosunki pracy w kształcie istniejącym przed przekształceniem. W tre-
ści stosunku pracy łączącego pozwanego z powódką istniało prawo do nagrody
3
rocznej wynikające pierwotnie z ustawy z dnia 10 lipca 1985 r. o rocznych nagrodach
z zakładowego funduszu nagród w państwowych jednostkach organizacyjnych nie
będących przedsiębiorstwami państwowymi (Dz.U. Nr 32, poz. 141 ze zm.). Sąd za-
znaczył, iż świadczenie to wchodziło w skład warunków płacy powódki w czasie, gdy
pozostawała pracownikiem Miejskiego Zespołu Publicznych Zakładów Lecznictwa w
S., będącego podmiotem objętym zakresem wyżej wymienionej ustawy, a następnie
ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pra-
cowników jednostek sfery budżetowej (Dz.U. Nr 160, poz. 1080 ze zm.). W ocenie
Sądu pozwany był zobowiązany do wypłacania powódce nagród rocznych aż do
zmiany tych warunków, tj. do dnia 31 grudnia 2003 r. Sąd powołał się przy tym na
stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w tezach uzasadnienia uchwały z dnia 4
kwietnia 2000 r., III ZP 7/00 (OSNAPiUS 2000 nr 18, poz. 679).
W odniesieniu do roszczenia opartego na art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia
1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagro-
dzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1995 r. Nr 1, poz. 2
ze zm.) Sąd podkreślił, iż zarówno z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia
2002 r., III ZP 32/01 r. (OSNAPiUS 2003 nr 10, poz. 229), jak i uzasadnienia wyroku
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 grudnia 2002 r., K. 43/01 (OTK-A 2002 nr 7,
poz. 96), wynika, iż przepis ten jest zgodny z Konstytucją i stanowi podstawę indywi-
dualnych roszczeń pracowników zatrudnionych w samodzielnych publicznych zakła-
dach opieki zdrowotnej zatrudniających powyżej 50 pracowników o podwyższenie w
2001 r. przeciętnego wynagrodzenia za pracę o kwotę nie niższą niż 203 zł, nato-
miast w 2002 r. o kwotę nie niższą niż 110, 00 zł. Sąd stwierdził, iż pozwany w dniu
wejścia w życie tego przepisu, tj. 1 stycznia 2001 r., zatrudniał powyżej 50 pracowni-
ków. Skoro jednak z chwilą zmniejszenia się zatrudnienia poniżej 50 osób pozwany
zaniechał wypowiedzenia powódce warunków wynagradzania w tym zakresie, to jest
wobec niej zobowiązany do realizacji wzrostu wynagrodzenia za 2001 r. i 2002 r.
W kasacji pozwany zarzucił naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe
zastosowanie: art. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu
rocznym dla pracowników sfery budżetowej; art. 2 pkt 1 i art. 4a ustawy z dnia 16
grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowaniu przyrostu przeciętnych wy-
nagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw; art. 112
k.p. oraz art.
2, 20-22, 30, 31, 65 i 165 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a także naru-
szenie art. 316 k.p.c.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie należało stwierdzić, iż Sąd Najwyższy nie odniósł się do zarzutu
naruszenia prawa procesowego, gdyż kasacja ograniczyła się jedynie do wskazania
przepisu, który zdaniem skarżącego został naruszony, całkowicie pomijając wymóg
wskazania, na czym owo naruszenie miało polegać i jego uzasadnienia.
Odnosząc się z kolei do zarzutów naruszenia prawa materialnego, w pierw-
szym rzędzie Sąd Najwyższy rozważył te, które oparte były na naruszeniu przepisów
Konstytucji. Sąd Najwyższy podzielił wyrażoną w uzasadnieniu wyroku Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 18 grudnia 2002 r., K 43/01 (OTK-A 2002 nr 7, poz. 96) tezę,
iż na gruncie norm konstytucyjnych dopuszczalna jest ingerencja państwa w drodze
ustawowej w sferę wysokości indywidualnych wynagrodzeń pracowników samodziel-
nych publicznych zakładów opieki zdrowotnej. W ocenie Sądu Najwyższego założe-
nie, iż samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej stanowią segment struktury
gospodarczej i wobec tego mają do nich pełne zastosowanie zasady sformułowane
w art. 20 Konstytucji, a więc wolności działalności gospodarczej i zasada dialogu
partnerów społecznych, są nietrafne, gdyż godzą w zasadnicze reguły konstytucyjne,
odnoszące się do publicznej służby zdrowia zawarte w art. 68 Konstytucji, a w
szczególności w ust. 2, 3 i 4. Sąd Najwyższy podzielił stanowisko Trybunału Konsty-
tucyjnego, iż „przepisy te nakładają na władze publiczne obowiązki odnośnie zapew-
nienia obywatelom dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej ze środków publicznych.
Uznając, że system publicznej służby zdrowia, będący podstawowym ogniwem reali-
zującym konstytucyjne obowiązki władzy publicznej zapewnienia dostępu do świad-
czeń opieki zdrowotnej, powinien być zbudowany na zasadach ekonomicznej racjo-
nalności, nie można ignorować faktu, że istnieją nieprzekraczalne bariery ekonomi-
zacji tego systemu. Ich przekroczenie czyni system niezdolny do wypełnienia jego
konstytucyjnej funkcji. Art. 68 ust. 2 Konstytucji przekazuje ustawie obowiązek okre-
ślenia warunków udzielenia świadczeń ze środków publicznych, a więc m.in. ustale-
nie struktury organizacyjnej publicznej służby zdrowia. Absolutyzowanie pojęcia sa-
modzielności, zawartego w określeniu „samodzielny publiczny zakład opieki zdro-
wotnej", nie znajduje zatem uzasadnienia w normach konstytucyjnych. Z tych wzglę-
dów Sąd Najwyższy uznał za niezasadny kasacyjny zarzut naruszenia wskazanych
przez skarżącego przepisów Konstytucji.
5
Odnosząc się do kwestii zakresu podmiotowego ustawy negocjacyjnej i zakre-
su związania regulacją zawartą w przepisie art. 4a tej ustawy Sąd Najwyższy stwier-
dził, iż w ślad za dotychczasowym orzecznictwem tego Sądu (por. uchwałę z dnia 8
kwietnia 2004 r., II PZP 4/04, OSNP 2004 nr 19, poz. 326 oraz uchwałę z dnia 10
lutego 2005 r., II PZP 13/04, jeszcze nieopublikowaną) w tej sprawie należy przyjąć,
iż zakresem stosowania art. 4a ust. 1 i 2 ustawy są objęte zakłady opieki zdrowotnej
zatrudniające odpowiednio w dniu 1 stycznia 2001 r. i w dniu 1 stycznia 2002 r. po-
wyżej 50 osób (art. 2 pkt 1 tej ustawy). Obniżenie w trakcie obowiązywania art. 4a
ustawy negocjacyjnej liczby pracowników do 50 osób i poniżej wyłącza stosowanie
jej przepisów. Nie oznacza to jednak automatycznej utraty pracowniczych uprawnień,
opartych o jej regulacje. Oznacza to jedynie możliwość uzasadnionego dokonania
przez pracodawcę wypowiedzeń warunków płacy tym pracownikom, którzy w okre-
sie, kiedy pracodawca zatrudniał powyżej 50 pracowników, objęci byli regulacją art.
4a ustawy. Skoro zatem pozwany wraz ze zmniejszeniem liczby swych pracowników
nie wypowiedział powódce warunków wynagrodzenia należało przyjąć, iż był on zo-
bowiązany do wypłacania jej wynagrodzenia wysokości uwarunkowanej treścią art.
4a ustawy negocjacyjnej.
Sąd Najwyższy podziela także utrwalony w dotychczasowym orzecznictwie
pogląd, iż uprawnienie do dodatkowego wynagrodzenia rocznego przysługujące na
podstawie ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym
stanowi element treści stosunku pracy pracowników zakładu przejętego w trybie art.
231
k.p. i wiąże nowego pracodawcę do czasu zmiany treści tego stosunku (por.
uchwała z dnia 24 października 1997 r., III ZP 35/97, OSNAPiUS 1998 nr 16, poz.
474 i uchwała z dnia 11 marca 1998 r., III ZP 3/98, OSNAPiUS 1998 nr 20, poz. 588,
a także uzasadnienie uchwały z dnia 4 kwietnia 2000 r., III ZP 7/00, OSNAPiUS 2000
nr 18, poz. 679). Skoro zatem pozwany dopiero pismem z dnia 8 września 2003 r.
wypowiedział powódce warunki pracy w zakresie uprawnienia do nagrody rocznej, a
okres wypowiedzenia upłynął w dniu 31 grudnia 2003 r., to dopiero poczynając od
dnia 1 stycznia 2004 r. nagroda roczna przestała być elementem wynagrodzenia po-
wódki i dopiero poczynając od tej daty pozwany mógł zaniechać jej wypłaty.
Trudno również w tym kontekście uznać za zasadny zarzut naruszenia art. 112
k.p., przez to, że pracownikom zatrudnionym u pozwanego przed przekształceniem
wynagrodzenie roczne przysługuje, tym zaś którzy zostali zatrudnieni po tej dacie nie
przysługuje. Sam fakt zróżnicowania w zakresie warunków płacowych poszczegól-
6
nych grup pracowników nie może bowiem stanowić uzasadnionego powodu pozba-
wiania tych „uprzywilejowanych” korzystniejszych warunków wynagrodzenia bez za-
chowania prawem przewidzianej formy.
Pomimo rzeczowej argumentacji zawartej w kasacji, która sporządzona zo-
stała na bardzo wysokim poziomie, świadczącym o dużym profesjonaliźmie jej auto-
ra, Sąd Najwyższy, po wnikliwym rozważeniu zawartych w niej racji nie znalazł pod-
staw do zmiany orzecznictwa w zakresie wiążącym się z rozpoznawaną sprawą i z
tych względów na podstawie art. 39312
k.p. orzekł jak w sentencji.
========================================