Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 maja 2005 r.
III UK 9/05
Z § 29 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z
dnia 5 sierpnia 1983 r. w sprawie składu komisji lekarskich do spraw inwalidz-
twa i zatrudnienia, trybu postępowania, trybu kierowania na badania przez te
komisje oraz szczegółowych zasad ustalania inwalidztwa (Dz.U. Nr 47, poz. 214
ze zm.) nie wynika domniemanie trwałości inwalidztwa.
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Herbert Szurgacz,
Andrzej Wróbel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 maja 2005 r. sprawy z
wniosku Wojciecha K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w
S. o prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, na skutek kasacji organu rento-
wego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 10 listopada 2004 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Lublinie do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Siedlcach wyrokiem
z 9 września 2003 r. [...] oddalił odwołanie wnioskodawcy Wojciecha K. od decyzji
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w S. z dnia 17 czerwca 2002 r. odma-
wiającej wnioskodawcy prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Sąd Okręgowy ustalił, iż Wojciech K. orzeczeniem Obwodowej Komisji Lekar-
skiej do spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia w M.M. z dnia 18 grudnia 1979 r. został
zaliczony do II grupy inwalidów. Z kolei orzeczeniem z dnia 17 kwietnia 2002 r. lekarz
orzecznik stwierdził, że ubezpieczony jest częściowo niezdolny do pracy do dnia 30
czerwca 2002 r.
Na skutek wniosku ubezpieczonego z dnia 7 czerwca 2002 r. o ponowne
ustalenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy lekarz orzecznik orzeczeniem
2
z dnia 26 czerwca 2002 r. uznał wnioskodawcę za zdolnego do pracy. W celu ustale-
nia, czy ubezpieczony jest niezdolny do pracy Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii
biegłych lekarzy: neurologa i ortopedy - traumatologa. Biegli uznali wnioskodawcę za
zdolnego do pracy. Sąd pierwszej instancji w pełni podzielił opinię biegłych, uznając,
iż wnioskodawca nie wykazał, że spełnia podstawowy warunek do przyznania prawa
do renty, a mianowicie że jest niezdolny do pracy.
Apelację od tego wyroku wniósł ubezpieczony. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie wyrokiem z dnia 10 listopada 2004 r. [...] zmie-
nił zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
w ten sposób, że ustalił wnioskodawcy prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolno-
ści do pracy na podstawie ogólnego stanu zdrowia od dnia 1 lipca 2002 r. na stałe.
Sąd drugiej instancji uznał, iż zaskarżony wyrok podlegał zmianie, ponieważ ubez-
pieczony nieprzerwanie przez ponad 22 lata pobierał najpierw rentę inwalidzką II
grupy, a następnie rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. W wydanym w ra-
mach kontrolnego badania lekarskiego orzeczeniu OKIZ z dnia 14 listopada 1996 r.
zaliczono Wojciecha K. na stałe do II grupy inwalidów. Pismem z dnia 30 stycznia
2002 r. lekarz orzecznik Oddziału ZUS-u w S. zwrócił się do naczelnego lekarza ZUS
w W. o rozpatrzenie w trybie nadzoru ostatnio powołanego orzeczenia OKIZ zalicza-
jącego wnioskodawcę na stałe do II grupy inwalidów. W odpowiedzi na to pismo de-
partament orzecznictwa lekarskiego ZUS w W. polecił skierować ubezpieczonego na
badanie przez specjalistę neurologa - konsultanta ZUS. Specjalista ten zapropono-
wał orzeczenie częściowej niezdolności do pracy na okres od pół roku do roku z za-
leceniem wykonania diagnostyki. Mając powyższe na uwadze naczelny lekarz ZUS
przekazał sprawę Wojciecha K. do ponownego rozpatrzenia przez lekarza orzecz-
nika w S. Ten ostatni orzeczeniem z dnia 20 marca 2002 r. stwierdził, że wniosko-
dawca jest częściowo niezdolny do pracy okresowo od dnia 20 marca 2002 r. do dnia
30 września 2002 r. Pozwany organ rentowy kierując się tym orzeczeniem i decyzją z
dnia 22 maja 2002 r. dokonał przeliczenia należnej ubezpieczonemu renty za czer-
wiec, zaznaczając przy tym, że prawo do tego świadczenia przysługuje do dnia 30
czerwca 2002 r. Kolejne badanie ubezpieczonego przez lekarza orzecznika zostało
przeprowadzone w postępowaniu wywołanym wnioskiem z dnia 7 czerwca 2002 r. o
przyznanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Nie potwierdziło ono nie-
zdolności wnioskodawcy do pracy. W związku z orzeczeniem z dnia 26 czerwca
2002 r. lekarz orzecznik stwierdził, że jest on zdolny do pracy.
3
Według Sądu Apelacyjnego, czynności podjęte przez pozwany organ rentowy,
począwszy od pisma lekarza orzecznika oddziału ZUS w S. z dnia 30 stycznia 2002
r. skierowanego do naczelnego lekarza ZUS w W., nie miały podstaw prawnych.
Kontrolne badania lekarskie, które zostały przeprowadzone po dniu 30 stycznia 2002
r., nie mogły mieć oparcia w przepisie art. 126 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.). Przepis ten, zdaniem Sądu Apelacyjnego, nie może
mieć zastosowania do osób, o których mowa w § 29 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Mi-
nistra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 5 sierpnia 1983 r. w sprawie składu ko-
misji lekarskich do spraw inwalidztwa i zatrudnienia, trybu postępowania, trybu kie-
rowania na badania przez te komisje oraz szczegółowych zasad ustalania inwalidz-
twa (Dz.U. Nr 47, poz. 214 ze zm.). Zgodnie z tym przepisem nie przeprowadza się
badań kontrolnych osób, których inwalidztwo trwało nieprzerwanie ponad 10 lat, li-
cząc od daty powstania inwalidztwa. Wyniki badań kontrolnych komisji do spraw in-
walidztwa i zatrudnienia, przeprowadzonych po upływie 10 lat, przez które trwało
nieprzerwanie inwalidztwo, nie mogły stanowić podstawy pozbawienia prawa do
renty. Wprawdzie ostatnio powołane rozporządzenie przestało obowiązywać z dniem
1 września 1997 r. (z tą datą zostało uchylone przez rozporządzenie Ministra Pracy i
Polityki Społecznej z dnia 8 sierpnia 1997 r. w sprawie orzekania o niezdolności do
pracy do celów rentowych, Dz.U. Nr 99, poz. 612)), to jednak fakt, że doszło do
zmiany stanu prawnego w tym zakresie nie daje - zdaniem Sądu Apelacyjnego -
żadnych podstaw do weryfikacji świadczeń dotychczas wypłacanych w sytuacji, gdy
obowiązujące wówczas przepisy gwarantowały ich wypłacanie. Odmienna interpreta-
cja prowadziłaby do wypaczenia sensu przepisu § 29 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia z
dnia 5 sierpnia 1983 r. Sąd drugiej instancji zwrócił uwagę, iż zgodnie z § 29 ust. 3
tego rozporządzenia możliwość przeprowadzenia badania kontrolnego inwalidy ist-
niała tylko wtedy, gdy zostały udowodnione okoliczności wskazujące na zmianę
stanu inwalidztwa, przy czym obowiązkiem organu rentowego przed wyznaczeniem
takiego badania, było przeprowadzenie postępowania dowodowego dla zbadania
okoliczności, które mogły wskazywać na istotną zmianę (poprawę) stanu zdrowia
świadczeniobiorcy. Pozwany organ rentowy nie przeprowadził takiego postępowania
przed badaniami kontrolnymi. W tej sytuacji brak było podstaw do wyznaczania po
dniu 30 stycznia 2002 r. badań kontrolnych wnioskodawcy, ani tym bardziej wydawa-
4
nia decyzji zmieniającej stopień niezdolności do pracy, a następnie odmawiającej
prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Kasację od powyższego wyroku złożył organ rentowy, w której zarzucił naru-
szenie przepisów prawa materialnego: 1. § 29 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra
Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 5 sierpnia 1983 r. w sprawie składu komisji
lekarskich do spraw inwalidztwa i zatrudnienia, trybu postępowania, trybu kierowania
na badanie przez te komisje oraz szczegółowych zasad ustalania inwalidztwa; 2. art.
107 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353), poprzez jego
niezastosowanie. Zarzucił także naruszenie przepisów prawa procesowego - art.
47714
§ 2 w związku z art. 4779
§ 1 k.p.c. - przez błędne ustalenie faktów i błędne
ustalenie istoty sprawy.
Wskazując na powyższe wniesiono o uchylenie w całości zaskarżonego wy-
roku i przekazanie sprawy do Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Lublinie do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja ma usprawiedliwione podstawy. Trafny jest zarzut błędnego zastoso-
wania przepisu § 29 ust. 1 pkt 2 rozporządzenie Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjal-
nych z dnia 5 sierpnia 1983 r. w sprawie składu komisji lekarskich do spraw inwa-
lidztwa i zatrudnienia, trybu postępowania, trybu kierowania na badanie przez te ko-
misje oraz szczegółowych zasad ustalania inwalidztwa. Brzmienie tego przepisu -
czego nie dostrzegł Sąd drugiej instancji - zmieniało się. Od dnia wejścia w życie
tego rozporządzenia, tj. od dnia 4 września 1983 r. powyższy przepis przewidywał,
że nie wyznacza się terminów badań kontrolnych osób, których inwalidztwo trwa
nieprzerwanie ponad 15 lat, licząc od daty powstania inwalidztwa. Przepis § 29 roz-
porządzenia otrzymał z dniem 7 czerwca 1990 r. nowe, ustalone rozporządzeniem
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 25 maja 1990 r. zmieniającym rozporządze-
nie w sprawie składu komisji lekarskich do spraw inwalidztwa i zatrudnienia, trybu
postępowania, trybu kierowania na badanie przez te komisje oraz szczegółowych
zasad ustalania inwalidztwa (Dz.U. 37, poz. 210), brzmienie: „nie wyznacza się ter-
minów badań kontrolnych osób, których inwalidztwo trwa nieprzerwanie ponad 10 lat,
licząc od daty powstania inwalidztwa, a w przypadku inwalidów, u których inwalidz-
5
two powstało przed podjęciem zatrudnienia - licząc od daty pogorszenia stanu zdro-
wia, uprawniającego do przyznania świadczenia”. Sąd nie wyjaśnił, dlaczego w sto-
sunku do ubezpieczonego, który od dnia 27 października 1979 r. pobiera rentę inwa-
lidzką, zastosował powyższy przepis w brzmieniu obowiązującym od dnia 7 czerwca
1990 r. Nie ma to jednak znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, skoro powyższy
przepis nie miał zastosowania w rozpoznawanej sprawie.
Należy bowiem wskazać, że ustawa o rentach i emeryturach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych weszła w życie z dniem 1 stycznia 1999 r. (art. 169).
Zgodnie zaś z art. 194 tej ustawy do czasu wydania przepisów wykonawczych prze-
widzianych w ustawie pozostają w mocy przepisy wykonawcze wydane na podstawie
ustaw i dekretu wymienionych w art. 195, jeżeli nie są sprzeczne z przepisami tej
ustawy. Tymczasem rozporządzenie Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia
5 sierpnia 1983 r. w sprawie składu komisji lekarskich do spraw inwalidztwa i zatrud-
nienia, trybu postępowania, trybu kierowania na badanie przez te komisje oraz
szczegółowych zasad ustalania inwalidztwa utraciło moc - wskutek wyraźnej deroga-
cji zawartej w § 14 pkt 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8
sierpnia 1997 r. w sprawie orzekania o niezdolności do pracy do celów rentowych -
już z dniem 1 września 1997 r., a zatem jeszcze przed dniem wejścia w życie ustawy
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Rozporządzenie z
1997 r. nie zawierało przepisu o treści podobnej do treści przepisu § 29 ust. 1 pkt 2
rozporządzenie Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 5 sierpnia 1983 r.
Na tle zarysowanych wyżej zmian stanu prawnego powstaje problem, czy or-
gan rentowy był uprawniony - po dniu 30 stycznia 2002 r. - wyznaczyć badania kon-
trolne ubezpieczonego, a także czy istniały podstawy prawne do wydania przez or-
gan rentowy decyzji zmieniającej stopień niezdolności do pracy, a następnie decyzji
odmawiającej prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Należy zatem rozważyć
w pierwszej kolejności, czy do „czynności podjętych przez organ rentowy począwszy
od pisma lekarza orzecznika oddziału ZUS z dnia 30 stycznia 2002 r.” miał zastoso-
wanie przepis § 29 ust. 1 pkt 2 nieobowiązującego w okresie podejmowania tych
czynności, tj. od dnia 30 stycznia 2002 r. do 17 lipca 2002 r., rozporządzenia Ministra
Pracy, Plac i Spraw Socjalnych z dnia 5 sierpnia 1983 r. w sprawie składu komisji
lekarskich do spraw inwalidztwa i zatrudnienia, trybu postępowania, trybu kierowania
na badanie przez te komisje oraz szczegółowych zasad ustalania inwalidztwa, czy
6
przepis art. 126 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczenia Społecz-
nego.
Sąd drugiej instancji uzasadnił dalsze stosowanie przepisu § 29 ust. 1 pkt 2
tego rozporządzenia w stosunku do osób, których inwalidztwo - pod rządem dotych-
czasowego stanu prawnego - trwało nieprzerwanie ponad 10 lat przed dniem 1 wrze-
śnia 1997 r. i które pobierały rentę z tego tytułu, a jednocześnie w 2002 r. były pod-
dawane badaniom lekarskim, domniemaniem istnienia inwalidztwa oraz zasadami
współżycia społecznego. Oba te argumenty nie są przekonujące.
Przede wszystkim brak jest podstaw do przyjęcia, że organ rentowy kierując
na badania lekarskie celem ustalenia stanu zdrowia ubezpieczonego dla stwierdze-
nia, czy spełnia on przesłanki nabycia (utraty, zmiany) prawa do renty jest obowiąza-
ny uwzględniać zasady współżycia społecznego. Zarówno przepisy powoływanego
wyżej rozporządzenia z 1983 r., jak i przepisy ustawy o emeryturach i rentach z Fun-
duszu Ubezpieczeń Społecznych nie zawierają w tym zakresie odesłania do zasad
współżycia społecznego, co uniemożliwia ubezpieczonemu - zobowiązanemu do
poddania się badaniom lekarskim - skuteczne uchylenie się od tego obowiązku z
powołaniem się na te zasady, zaś organowi rentowemu uchylenie się od pozbawie-
nia (odmówienia) prawa do renty osoby, która stała się zdolna do pracy nawet po tak
długim - jak w niniejszej sprawie - okresie trwania inwalidztwa (niezdolności do
pracy).
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę nie podziela po-
glądu, że przepis § 29 rozporządzenia „zasadza się na domniemaniu, iż inwalidztwo
takiej osoby jest trwałe" (tak w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22
stycznia 2002 r., II UKN 747/00, OSNP 2003 nr 21, poz. 522). Pomijając w tym miej-
scu kwestię zgodności powyższego przepisu z przepisami ustawowymi, na podsta-
wie których rozporządzenie to zostało wydane, należy stwierdzić, że przepis § 29
rozporządzenia nie zawiera domniemania trwałości inwalidztwa, a właściwie bez-
względnego zakazu wyznaczania badań kontrolnych osób, o których mowa w tym
przepisie. Jest bowiem oczywiste, że w okolicznościach określonych w tym samym
przepisie osobom w nim wymienionym można wyznaczyć kontrolne badania lekar-
skie. I tak zgodnie z § 29 ust. 2 przepis określony w ust. 1 pkt 2 nie dotyczy osób, u
których inwalidztwo trwa nieprzerwanie 10 lat, ale stwierdzone pogorszenie stanu
zdrowia, uzasadniające zaliczenie do wyższej grupy inwalidów, nie ma charakteru
trwałego. W okolicznościach niniejszej sprawy istotne znaczenie ma ust. 3, zgodnie z
7
którym przepisy ust. 1 i § 27 ust. 1 i 2 nie ograniczają możliwości przeprowadzenia z
urzędu badania kontrolnego inwalidy, jeżeli zostaną udowodnione okoliczności
wskazujące na zmianę stanu inwalidztwa.
Sąd Najwyższy jest zdania, że treść tych przepisów wykluczała jakikolwiek
automatyzm w ocenie skutków upływu omawianych terminów (okresów). Nie w każ-
dych bowiem okolicznościach, upływ tych terminów skutkował niedopuszczalnością
wyznaczania terminów kontrolnych badań lekarskich ( por. wyrok Sądu Najwyższego
z 21 września 1995 r., II URN 28/95, OSNAPiUS 1996 nr 7, poz. 105, w którym
stwierdzono, że wyznaczenie kontrolnego badania lekarskiego osoby, której inwa-
lidztwo trwa nieprzerwanie 10 lat, jest dopuszczalne wówczas, jeżeli w uprzednim
postępowaniu przed organem rentowym zostaną udowodnione okoliczności wska-
zujące na zmianę stanu inwalidztwa - § 29 ust. 3 rozporządzenia Ministra Pracy, Płac
i Spraw Socjalnych z dnia 5 sierpnia 1983 r. w sprawie komisji lekarskich do spraw
inwalidztwa i zatrudnienia, trybu kierowania na badania przez te komisje oraz szcze-
gółowych zasad ustalania inwalidztwa; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 maja
1999 r., II UKN 664/98, OSNAPiUS 2000 nr 15, poz. 596, w którym uznano, że jeżeli
w orzeczeniu uznającym wnioskodawcę za inwalidę z powodu wypadku przy pracy
określono to inwalidztwo jako czasowe - 12 miesięcy - lecz następnie zaniechano
przeprowadzenia badań kontrolnych, to nie ma przeszkód do poddania rencisty ba-
daniu kontrolnemu w trybie § 29 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw
Socjalnych z dnia 5 sierpnia 1983 r. w sprawie składu komisji lekarskich do spraw
inwalidztwa i zatrudnienia, trybu postępowania, trybu kierowania na badania przez te
komisje oraz szczegółowych zasad ustalania inwalidztwa. Nie ma zatem wątpliwości,
że powołany przepis nie przewiduje domniemania trwałości inwalidztwa osób, któ-
rych inwalidztwo trwa nieprzerwanie ponad 10 lat, licząc od dnia powstania inwa-
lidztwa. Nawet gdyby przyjąć, do czego nie ma żadnych podstaw, że powołany prze-
pis umożliwia konstruowanie domniemania, to nadal jest niewyjaśnione i sporne, o
jakie domniemanie tu chodzi, a bez wyraźnego przesądzenia, że jest to domniema-
nie prawne lub domniemanie faktyczne, cała powyższa konstrukcja jest ogólnikowa i
pozbawiona doniosłości prawnej.
Problem, który Sąd powinien był rozstrzygnąć, nie polega jednak na tym, czy
za dalszym stosowaniem przepisów rozporządzenia przemawiają względy celowo-
ściowe (domniemanie trwałości inwalidztwa i zasady współżycia społecznego), lecz
na tym, czy i jakie reguły temporalne nakazują zastosowanie do czynności organu
8
rentowego (wyznaczanie badań kontrolnych) podejmowanych po dniu wejścia w ży-
cie nowych przepisów ( po dniu 1 stycznia 1999 r.) przepisów dotychczasowych w
sytuacji, gdy stan faktyczny (nieprzerwane trwanie inwalidztwa co najmniej 10 lat)
powstał pod rządem przepisów dotychczasowych.
W rozpoznawanej sprawie jest niesporne, że ubezpieczonemu badania lekar-
skie zostały wyznaczone w 2002 r., tj. w okresie, w którym nie obowiązywało rozpo-
rządzenie z 1983 r., a obowiązujący wówczas i nadal przepis art. 126 ustawy o eme-
ryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stanowił, że osoba, która
złożyła wniosek o przyznanie świadczenia, do którego prawo uzależnione jest od
stwierdzenia niezdolności do pracy, oraz osoba mająca ustalone prawo do takiego
świadczenia jest zobowiązana, na żądanie organu rentowego, poddać się badaniom
lekarskim oraz na wniosek lekarza orzecznika badaniom psychologicznym, jeżeli są
one niezbędne do ustalenia prawa do świadczeń określonych ustawą. Gdyby zatem
za miarodajny dla zastosowania prawa uznać wyłącznie dzień podejmowania przez
organ rentowy powyższej czynności wobec ubezpieczonego, to należałoby uznać, że
skierowanie ubezpieczonego na badania lekarskie nie naruszało powyższego prze-
pisu. Sąd prezentuje jednakże pogląd przeciwny, zgodnie z którym wykluczone jest
zastosowanie powyższego przepisu, bowiem nie ma on zastosowania do osób, o
których mowa w § 29 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia. Pogląd ten nie jest trafny. Przepisy
ustawy nie zawierają wyraźnych reguł międzyczasowych pozwalających rozstrzy-
gnąć kwestię prawną, czy organ rentowy żądając w 2002 r. od ubezpieczonego, któ-
rego inwalidztwo trwa nieprzerwanie ponad 10 lat od 1979 r. i ma charakter trwały (w
czerwcu 2002 r. częściowo niezdolny do pracy) poddania się badaniom lekarskim
jest obowiązany uwzględniać przepis § 29 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia z 1983 r.
Wprawdzie ustawa zawiera przepis art. 187, który stanowi, że orzekanie w sprawach
niezdolności do pracy osób mających ustalone prawo do renty na podstawie przepi-
sów obowiązujących w dniu 31 sierpnia 1997 r., w przypadkach gdy osoby te mają
wyznaczone kontrolne badania stopnia ich niezdolności do pracy, następuje przy
zastosowaniu przepisów art. 12-14, to jednak przepis ten nie ma zastosowania do
wnioskodawcy, bowiem chodzi w nim o osoby, które miały wyznaczone badania
kontrolne przed dniem 31 sierpnia 1997 r. Poza tym przepis wyraźnie odsyła wyłącz-
nie do przepisów art. 12-14 ustawy, co oznacza, że poza zakresem tego odesłania
pozostaje przepis art. 126 ustawy.
9
W związku z powyższym stanem prawnym możliwe jest przyjęcie zasady
działania przepisów nowych, zgodnie z którą przepis art. 126 ustawy o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ma zastosowanie wyłącznie do osób,
które mają ustalone prawo renty na podstawie przepisów obowiązujących po dniu 31
sierpnia 1997 r., a ściślej biorąc na podstawie przepisów tej ustawy, co z kolei ozna-
cza, że przy takiej wykładni przepis ten nie może mieć zastosowania w sprawie. W
konsekwencji, zgodnie z zasadą dalszego działania przepisów dotychczasowych,
organ rentowy wyznaczając w 2002 r. badania kontrolne ubezpieczonego powinien
był uwzględnić treść przepisu § 29 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia z 1983 r. Sąd Najwyż-
szy uważając jednak, że istnieją dostatecznie poważne racje przemawiające za
przyjęciem w rozpoznawanej sprawy zasady działania nowych przepisów; zwraca w
tym miejscu uwagę, że nawet, gdyby przyjąć zasadę dalszego działania przepisów
dotychczasowych, to przepis § 29 ust. 1 pkt 2 nie mógł być stosowany i interpreto-
wany w oderwaniu od ust. 3 tego przepisu.
Sąd Najwyższy jest zdania, że zasada dalszego stosowania przepisów do-
tychczasowych w sytuacji prawnej i faktycznej jak w rozpoznawanej sprawie prowa-
dziłaby do skutków niemożliwych do zaakceptowania punktu widzenia podstawowych
zasad porządku prawnego. Przede wszystkim przepis § 29 ust. 1 pkt 2 rozporządze-
nia z 1983 r. nie jest przepisem rangi ustawowej, jak przyjął Sąd Najwyższy w uza-
sadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 1994 r., II URN 8/94
(OSNAPiUS 1994 nr 1, poz. 13), bowiem istnieją poważne wątpliwości co do jego
zgodności z upoważnieniem zawartym w art. 25 ust. 3 i 4 ustawy z dnia 14 grudnia
1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, zwłaszcza gdy inter-
pretacja tego przepisu przyjęta przez Sąd Najwyższy w orzeczeniach powołanych w
zaskarżonym wyroku prowadzi w istocie do konstrukcji swoistego „zasiedzenia”
prawa do renty tylko z tytułu co najmniej dziesięcioletniego okresu trwania inwalidz-
twa. Prowadzi to następnie do powszechnie nieakceptowanej i odczuwanej jako ra-
żąco niesprawiedliwa sytuacji (art. 2 Konstytucji RP), w której osoba zdolna do pracy
nadal pobiera rentę z tytułu niezdolności pracy, ponieważ nie można ze względu na
jej nieprzerwane przynajmniej dziesięcioletnie inwalidztwo wyznaczyć badań kontrol-
nych, podczas gdy osoba z nieco krótszym „stażem” nieprzerwanego trwania inwa-
lidztwa zostanie pozbawiona prawa do renty, jeżeli w wyniku badań kontrolnych zo-
stanie uznana za zdolną do pracy. Niespełnienie przez osobę - w sytuacji takiej jak
ubezpieczony - ustawowego warunku niezdolności pracy wyklucza korzystanie przez
10
niego z prawa do renty (por. uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 7
września 2004 r., SK 30/03, OTK-A 2004 nr 8, poz. 82), co jest zgodne z art. 2, 31 i
67 ust. 1 Konstytucji RP. Nadto, przed zastosowaniem przepisów nowych nie chroni
ubezpieczonego zasada ochrony praw nabytych, bowiem - jak wskazano wyżej - pod
rządem przepisów dotychczasowych nie nabył on prawa do „trwałości inwalidztwa”
ani też uprawnienia do niewyznaczania dla niego badań kontrolnych z urzędu. Jest
przy tym oczywiste, że przepisy nowe (art. 126 ustawy) są mniej korzystne dla ubez-
pieczonego, bowiem w świetle nowych przepisów jest obowiązany poddać się bada-
niom lekarskim na żądanie organu rentowego, który w tym wypadku nie bierze pod
rozwagę okresu niezdolności do pracy. Jednakże pojęcie „przepisów względniej-
szych lub korzystniejszych” powinno być interpretowane z uwzględnieniem tego, czy
przepisy wielokrotnie powoływanego rozporządzenia są zgodne z ustawą lub/i Kon-
stytucją RP i zarazem czy wskutek niezgodnej z Konstytucją wykładni tych przepisów
nie tworzy się sytuacji nieuzasadnionego uprzywilejowania niektórych osób pobiera-
jących świadczenia z ubezpieczenia społecznego, które będąc w sytuacji takiej jak
ubezpieczony, nadal pobierają rentę z tytułu niezdolności pracy, mimo że zgodnie z
przepisami ustawowymi wykładanymi zgodnie z Konstytucją RP zostali uznani za
zdolnych do pracy.
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================